Stosowanie systemów zarządzania jakoĞcią instrumentem konkurowania

BezpieczeĔstwo zdrowotne i jakoĞü oferowanej ĪywnoĞci staáy siĊ jednym z podstawowych instrumentów konkurowania przedsiĊbiorstw na wspóáczesnym rynku ĪywnoĞciowym. Nowe podejĞcie przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego do problematyki jakoĞci ĪywnoĞci po pierwsze wynika ze wzrostu wiedzy, wy-magaĔ, potrzeb i oczekiwaĔ konsumentów, a po drugie z zaostrzenia wymagaĔ prawnych w zakresie bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci i odpowiedzialnoĞci producen-tów za wytwarzane produkty. MinĊáo dziesiĊü lat od uzyskania przez PolskĊ czáonkostwa w Unii Europejskiej, jednoczeĞnie dziesiĊü lat od wprowadzenia w Polsce obowiązku wdroĪenia GHP, GMP i HACCP we wszystkich

przedsiĊ-biorstwach przemysáu spoĪywczego. Z prezentowanych badaĔ tych wynika, Īe zapewnienie odpowiedniego poziomu jakoĞci ĪywnoĞci i jej bezpieczeĔstwa zdrowotnego w wyniku wdroĪenia i stosowania systemów zarzadzania jakoĞcią byáo jednym z gáównych Ĩródeá konkurencyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego, przede wszystkim na rynku unijnym i Ğwiatowym, ale takĪe na rynku krajowym. W pierwszych latach po akcesji do UE wdroĪenie tych systemów byáo warunkiem koniecznym, Īeby przedsiĊbiorstwa mogáy funk-cjonowaü na tym rynku. W nastĊpnych latach utrzymanie i poprawa konkuren-cyjnoĞci wymagaáa juĪ wdroĪenia i stosowania nieobligatoryjnych systemów i standardów zarządzania jakoĞcią (ISO 9001, ISO 22000, BRC i IFS). Masowe procesy wdraĪania systemów zarządzania jakoĞcią w polskich przedsiĊbiorstwach po akcesji do UE, a co za tym idzie poprawa jakoĞci i bezpieczeĔstwa produko-wanej ĪywnoĞci oraz lepsze dostosowanie do wymagaĔ i oczekiwaĔ klientów, pozwoliáy poprawiü poziom konkurencyjnoĞci tych przedsiĊbiorstw na rynku krajowym i miĊdzynarodowym [Szczepaniak 2014].

Proces wdraĪania, a nastĊpnie stosowania systemów zarządzania jakoĞcią wpáynąá na wiele zmian, które dokonaáy siĊ w przedsiĊbiorstwach, a które bezpo-Ğrednio i pobezpo-Ğrednio mają związek z konkurencyjnoĞcią polskiego przemysáu spoĪywczego. I tak, w pierwszej kolejnoĞci wraz z wdraĪaniem systemów za-rządzania jakoĞcią, konieczne byáo uporządkowanie w przedsiĊbiorstwie doku-mentacji, instrukcji, procedur oraz zapisów mających na celu m.in. wykazanie skutecznoĞci planowania, dziaáania i nadzorowania procesów oraz ich ciągáego doskonalenia. Celem podstawowym dokumentacji systemu zarządzania jaĞcią jest komunikacja, bĊdąca narzĊdziem do przekazywania informacji i ko-munikowania siĊ w przedsiĊbiorstwie, nastĊpnie dostarczenie dowodu, Īe to, co zaplanowane zostaáo wykonane oraz dzielenie siĊ wiedzą m.in. w celu upowszechniania i zachowania doĞwiadczeĔ. Podstawowymi dokumentami systemu HACCP jest plan HACCP oraz dokumenty potwierdzające funkcjo-nowanie system [KoáoĪyn-Krajewska, T. Sikora 2010]. W przypadku systemów zarządzania jakoĞcią w oparciu o normy ISO, podstawowym dokumentem jest ksiĊga jakoĞci, w której zapisany jest cel strategiczny firmy, zasady zarządza-nia procesowego i polityka jakoĞci [Urbazarządza-niak 2004]. Dostosowanie stanu hi-gieniczno-sanitarnego budynków i urządzeĔ do wymagaĔ GHP, GMP i HACCP wymagaáo mniejszych lub wiĊkszych remontów, modernizacji i in-nych dziaáaĔ inwestycyjin-nych, co w efekcie doprowadziáo do poprawy stanu higieniczno-sanitarnego caáego procesu produkcyjnego ĪywnoĞci w danym przedsiĊbiorstwie [Morkis, Nosecka, Seremak-Bulge 2010].

Systemy zarządzania jakoĞcią wymagają monitorowania pochodzenia su-rowców oraz ruchu wytworzonej ĪywnoĞci w celu zagwarantowania bezpie-czeĔstwa ĪywnoĞci³³. To wymaga z kolei od producentów ĪywnoĞci budowania systemów komunikacji zwrotnej z partnerami rynkowymi w caáym áaĔcuchu ĪywnoĞciowym, a w efekcie warunkuje zapewnienie bezpieczeĔstwa zdrowot-nego i odpowiedniego poziomu jakoĞci oferowanej ĪywnoĞci oraz lepsze, niĪ konkurenci, zaspokojenie potrzeb konsumentów [Szymanowski 2008]. W przy-padku przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego speánienie tego wymogu spo-wodowaáo zatem pogáĊbienie procesów integracji z dostawcami surowców, a w efekcie poprawĊ jakoĞci surowców stosowanych w produkcji. Z drugiej strony nastąpiá wzrost integracji producentów ĪywnoĞci z ich odbiorcami.

PrzedsiĊbiorstwa przemysáu spoĪywczego, w szczególnoĞci te dziaáające na wie-lu rynkach, coraz czĊĞciej nawiązują relacje strategiczne z sieciami handlowymi.

Sytuacja rynkowa handlowców uprawnia ich do egzekwowania jednolitych cer-tyfikatów u dostawców ĪywnoĞci. Stosowanie systemów zarządzania jakoĞcią w przedsiĊbiorstwach przemysáu spoĪywczego pozytywnie wpáywa z kolei na rozwój ich dziaáalnoĞci marketingowej i poprawĊ komunikacji z odbiorcami.

Polityka zapewnienia bezpieczeĔstwa zdrowotnego i jakoĞci oferowanej Īywno-Ğci staje siĊ zatem Ĩródáem korzyĪywno-Ğci dla obu partnerów [Morkis, Nosecka, Sere-mak-Bulge 2010].

Reasumując, legitymowanie siĊ wdroĪonymi obligatoryjnymi systemami zarządzania jakoĞcią w pierwszym okresie po akcesji byáo jednym z waĪniejszych czynników wzrostu konkurencyjnoĞci polskich firm spoĪywczych, szczególnie na rynku unijnym. Obecnie stosowanie obligatoryjnych systemów zarządzania jakoĞcią nie jest juĪ istotnym czynnikiem konkurowania na rynku krajowym czy zagranicznym, lecz staáo siĊ niezbĊdnym warunkiem dalszego funkcjonowania przedsiĊbiorstw spoĪywczych. Aktualnie podniesienie poziomu konkurencyjnoĞci polskich przedsiĊbiorstw moĪe nastąpiü dziĊki stosowaniu nieobligatoryjnych systemów zarządzania jakoĞcią. OczywiĞcie fakt wdroĪenia i stosowania tych systemów nie jest jednoznaczny ze wzrostem pozycji konkurencyjnej danego podmiotu, gdyĪ o jej poprawie decyduje zastosowanie takĪe wielu innych instru-mentów konkurowania.

33 Rozporządzenie Nr 178/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa ĪywnoĞciowego, powoáujące Euro-pejski Urząd ds. BezpieczeĔstwa ĩywnoĞci i ustanawiające procedury w zakresie

bezpieczeĔ-6. Wnioski

Prezentowane wyniki badaĔ udowadniają, Īe bilans dziesiĊciu lat przynaleĪ-noĞci Polski do Unii Europejskiej w sferze miĊdzynarodowej konkurencyjprzynaleĪ-noĞci okazaá siĊ dla polskich producentów ĪywnoĞci korzystny. Wskazują na to dyna-micznie rosnące obroty handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi (zwáaszcza eksport i saldo wymiany), systematyczny wzrost znaczenia handlu rolno-spoĪywczego w handlu zagranicznym Polski, wzrost znaczenia Polski w unijnych obrotach handlowych ĪywnoĞcią, jak równieĪ wyraĨna poprawa pozycji konkurencyjnej polskich producentów ĪywnoĞci na rynku Ğwiatowym, mierzona kilkoma wskaĨnikami miĊdzynarodowej pozycji konkurencyjnej.

Wzrost miĊdzynarodowej pozycji konkurencyjnej polskich producentów ĪywnoĞci wynikaá przede wszystkim z takich uwarunkowaĔ zewnĊtrznych, jak swoboda handlu Polski z innymi krajami UE oraz rozwój rynku globalnego.

Z caáą pewnoĞcią nie byáby on jednak tak znaczący, gdyby nie oddziaáywanie Wspólnej Polityki Rolnej UE oraz róĪnego rodzaju przewagi konkurencyjne pol-skich producentów ĪywnoĞci. Instrumentem bĊdącym podstawą budowania prze-wag konkurencyjnych w sektorze ĪywnoĞciowym byáy dotychczas niĪsze ceny produktów. Mimo stopniowego zmniejszania siĊ przewag cenowych, czynnik cenowy wciąĪ pozostaje waĪną determinantą miĊdzynarodowej konkurencyjnoĞci tego sektora. Niezwykle waĪnym i zyskującym na znaczeniu instrumentem konkurowania okazaáa siĊ takĪe poprawa poziomu jakoĞci i bezpieczeĔstwa zdrowotnego produkowanej u nas ĪywnoĞci, warunkowana przez wdraĪanie i stosowanie w przedsiĊbiorstwach przemysáu spoĪywczego obligatoryjnych i nieobligatoryjnych systemów zarządzania jakoĞcią.

Z kaĪdym rokiem czáonkostwa Polski w UE, wraz z postĊpującą konwer-gencją cen miĊdzy poszczególnymi paĔstwami czáonkowskimi, coraz wiĊkszego znaczenia nabierają przewagi o charakterze pozacenowym. Potwierdza to analiza jakoĞciowo-cenowych strategii konkurencji, która ukazaáa, Īe po akcesji w pol-skim eksporcie produktów rolno-spoĪywczych nastąpiá wyraĨny wzrost znaczenia strategii zróĪnicowania, opartej na skutecznym konkurowaniu jakoĞcią produk-tów. DuĪo mniejsze byáo natomiast znaczenie strategii przywództwa kosztowego, polegającej na skutecznym konkurowaniu niĪszą ceną.

Bibliografia

1 Aiginger K., The Use of unit values to discriminate between price and quality competition, „Cambridge Journal of Economics”, vol. 21, nr 5, Ox-ford University Press 1997.

2 Aiginger K., Unit Values to Signal the Quality Position of CEECs, [w:] Wolfmayr Y., The Competitiveness of Transition Economies, OECD proceedings, WIFO, WIIW, OECD 1998.

3 Ambroziak à., Szczepaniak I., Monitoring i ocena konkurencyjnoĞci pol-skich producentów ĪywnoĞci (4). Pozycja konkurencyjna, Seria „Program Wieloletni 2011-2014”, nr 74, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2013.

4 Bednarz J., KonkurencyjnoĞü polskich przedsiĊbiorstw na rynkach europej-skich na przykáadzie wybranych branĪ, WUG, GdaĔsk 2013.

5 Daszkiewicz N. (red.), KonkurencyjnoĞü. Poziom makro, mezo i mikro, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

6 KoáoĪyn-Krajewska D., Sikora T., Zarządzanie bezpieczeĔstwem ĪywnoĞci.

Teoria i praktyka, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010.

7 Morkis G., Nosecka B., Seremak-Bulge J., Monitorowanie oraz analiza zmian polskiego áaĔcucha ĪywnoĞciowego. Synteza z realizacji tematu III, seria

„Program Wieloletni 2005-2009”, nr 179, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2010.

8 Rozporządzenie Nr 178/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa Īyw-noĞciowego, powoáujące Europejski Urząd ds. BezpieczeĔstwa ĩywnoĞci i ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci.

9 Stankiewicz M.J., KonkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa. Budowanie konku-rencyjnoĞci przedsiĊbiorstwa w warunkach globalizacji, Wydawnictwo TNOiK „Dom Organizatora”, ToruĔ 2005.

10 Szajner P., Szczepaniak I., Handel zagraniczny i miĊdzynarodowa konku-rencyjnoĞü polskiego sektora rolno-spoĪywczego, [w:] A. Kowalski (red.), Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki Īywno-Ğciowej w 2013 roku, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2014.

11 Szczepaniak I. (red.), Assessment of the competitiveness of Polish food producers in the European Union, series “Multiannual Programme 2011- -2014”, no 126.1, IAFE-NRI, Warsaw 2014.

12 Szczepaniak I. (red.), Monitoring i ocena konkurencyjnoĞci polskich pro-ducentów ĪywnoĞci (5). Synteza, seria „Program Wieloletni 2011-2014”, nr 115, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2014.

13 Szymanowski W., Zarządzanie áaĔcuchami dostaw ĪywnoĞci w Polsce.

Kierunki zmian, Difin, Warszawa 2008.

14 Urbaniak M., Zarządzanie jakoĞcią. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2004.



Druk i oprawa: EXPOL Wáocáawek