Wyniki badaĔ

Z przeprowadzonych badaĔ koniunktury w rolnictwie z wykorzystaniem wskaĨnika SWKR oraz OWK, dla wybranych miesiĊcy (reprezentujących kwar-taáy) z lat 1998-2014 wynika, Īe o ile pierwszy z wymienionych z reguáy przyj-mowaá wartoĞci korzystne dla rolnictwa, tj. powyĪej 100, o tyle drugi na ogóá negatywne (poniĪej 0) (rys. 15). Trzeba zauwaĪyü, Īe wskaĨnik koniunktury OWK ma charakter endogeniczny, tj. opisuje koniunkturĊ w rolnictwie z per-spektywy subiektywnych ocen kierowników gospodarstw rolnych. W konse-kwencji oceny te mogą byü nadmiernie pesymistyczne. Z kolei optymistyczne wyniki dla SWKR mogą wynikaü z tego, Īe cząstkowy miernik, a mianowicie potencjalny popyt uwzglĊdnia elementy, które na ogóá podwyĪszają jego war-toĞü, np. zmiany wartoĞci sprzedaĪy przemysáu spoĪywczego, siáa nabywcza wynagrodzeĔ w odniesieniu do zmian cen ĪywnoĞci czy relacje eksportowo-importowe artykuáów rolno-spoĪywczych [Grzelak 2014].

Po integracji z UE nastąpiáa wyraĨna poprawa koniunktury w przypadku wskaĨnika OWK. O ile przed integracją wynosiá on w badanym okresie Ğrednio -21,5, o tyle po integracji -7,3. Poprawa koniunktury wynikaáa z objĊcia rolnic-twa instrumentami WPR UE, w tym przede wszystkim wprowadzenia páatnoĞci bezpoĞrednich, które peánią rolĊ stabilizatorów dochodów w okresach pogorsze-nia koniunktury. Poprawa koniunktury mierzona wskaĨnikiem SWKR nie byáa tak wyraĨna (rys. 15). JednoczeĞnie z danych odnoszących siĊ do dekompozycji tych szeregów (tab. 9) dla wskaĨnika koniunktury SWKR wynika, Īe udziaá

26 Analiza szeregów czasowych w dziedzinie czĊstotliwoĞci bĊdąca skáadową analiz widmo-wych Fouriera [SkrzypczyĔski 2010].

27 Wspóáczynnik koherencji jest miarą dopasowania regresji pomiĊdzy dwoma szeregami cza-sowymi (wskaĨnik SWKR i SGH) dla okreĞlonej czĊstotliwoĞci. Ma podobną interpretacjĊ, co wspóáczynnik determinacji i przyjmuje wartoĞci z zakresu <0-1>.

28 PrzesuniĊcie fazowe informuje o wyprzedzeniu lub opóĨnieniu wzajemnym analizowanych

zmian dáugookresowych w skali roku wynosiá Ğrednio 59,3% ogólnej zmienno-Ğci, podczas gdy na zmiany przypadkowe przypadaáo przeciĊtnie w badanym okresie 23,4%, a na sezonowe 17,2%. W przypadku wskaĨnika koniunktury OWK byáo to odpowiednio: 51,7%, 5,5% oraz 42,8%. WiĊksze znaczenie zmian przypadkowych dla wskaĨnika SWKR moĪe wynikaü ze zmiennoĞci cen pro-duktów rolnych, które są uzaleĪnione od wielu czynników, najczĊĞciej o charak-terze egzogenicznym.

WskaĨniki koniunktury w rolnictwie SWKR oraz OWK Rysunek 15.

SWKR(L) SGH(R) 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64

98,0 98,5 99,0 99,5 100,0 100,5 101,0 101,5 102,0

SWKR

-40 -20 0 20 40

SGH

I- III kwartaá (lipiec roku 1998)….64- I kwartaá (styczeĔ 2014); linia pionowa – integracja z UE ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014] oraz [Seremak- -Bulge 2000-2014].

Z kolei wzglĊdnie duĪe znaczenie czynnika sezonowego w przypadku wskaĨnika koniunktury OWK, szczególnie w pierwszych póároczach wynika z tego, Īe z reguáy okres ten związany jest z rozpoczĊciem prac polowych, jak i nasileniem inwestycji i wydatków. W drugiej poáowie roku, kiedy realizowane są efekty dziaáaĔ z wczeĞniejszego okresu i zwiĊkszają siĊ wpáywy, czynniki sezonowe nie są tak silnie zarysowane. Dodaü trzeba, Īe w przypadku wskaĨni-ka SWKR wpáyw sezonowoĞci osáabiáo zastosowanie Ğrednich ruchomych 6-miesiĊcznych. NajwiĊksze znaczenie dla poziomu koniunktury mają wahania dáugookresowe, i co warto zauwaĪyü są one wzglĊdnie podobne dla obydwu ana-lizowanych wskaĨników. MoĪna to táumaczyü tym, Īe koniunktura w rolnictwie determinowana jest prawidáowoĞciami dáugookresowymi związanymi z ksztaáto-waniem siĊ np. tendencji cenowych czy ogólnych trendów w gospodarce.

Analiza skáadnika sezonowego (rys. 16) dla badanych szeregów wskazuje, Īe zmieniá siĊ wzorzec sezonowoĞci. Szczególnie widoczne jest to w przypadku wskaĨnika SWKR, którego amplituda sezonowoĞci zmalaáa do 2008 r., po czym ponownie wzrosáa. Byü moĪe naleĪy to wiązaü ze znaczną zmianą koniunktury na Ğwiatowych rynkach produktów rolno-ĪywnoĞciowych w tym okresie.

Tabela 9. WzglĊdny udziaá skáadowych szeregów czasowych SWKR i OWK w caákowitej zmiennoĞci w % (1998:III–2014:1)

Kwartaáy Zmiany przypadkowe Zmiany trendo-cykliczne Zmiany sezonowe SWKR

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014] oraz [Seremak- -Bulge 2000-2014].

NaleĪy ponadto zauwaĪyü, Īe w pierwszych dwóch kwartaáach roku wskaĨniki koniunktury OWK odnotowywaáy na ogóá niĪsze wartoĞci, podczas gdy w drugim póároczu, a zwáaszcza w III kwartale wyĪsze. W przypadku wskaĨnika SWKR sytuacja byáa odwrotna, co wynikaü moĪe z tego, Īe wskaĨ-nik ten mający charakter egzogeniczny z wyprzedzeniem odzwierciedlaá uwa-runkowania sytuacji ekonomicznej w rolnictwie, które dopiero po pewnym czasie dyskontowane byáy przez producentów rolnych w postaci nastrojów i ocen bieĪącej oraz przyszáej sytuacji gospodarstw rolnych.

Skáadnik sezonowy dla wskaĨnika koniunktury SWKR oraz OWK Rysunek 16.

I- III kwartaá (lipiec roku 1998)….64- I kwartaá (styczeĔ 2014); linia pionowa – integracja z UE ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie [Gorzelak, Zimny 2010-2014] oraz [Seremak- -Bulge 2000-2014].

Po dekompozycji wskaĨników koniunktury SWKR i OWK oraz wyod-rĊbnieniu wahaĔ cyklicznych (rys. 16) moĪemy zauwaĪyü, Īe przebieg tych cykli jest relatywnie zbieĪny. Bardziej szczegóáowa analiza spektralna uáatwia dodatkowo okreĞlenie dáugoĞci tych cykli (rys. 17, rys. 18).

WyodrĊbnione wahania cykliczne (metoda Census 2) w rolnictwie Rysunek 17.

w Polsce dla wskaĨników koniunktury w rolnictwie SWKR oraz OWK

cyklSWkR(L) cyklSGH(R) 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64

-1,5 -1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0 1,5

cyklSKWR

-15 -10 -5 0 5 10 15

cyklSGH

I- III kwartaá (lipiec roku 1998)….64- I kwartaá (styczeĔ 2014); linia pionowa – integracja z UE ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014] oraz [Seremak- -Bulge 2000-2014].

Z przedstawionych periodogramów (rys. 18) wynika, Īe zarówno dla cykli związanych ze wskaĨnikiem koniunktury SWKR oraz OWK naleĪy wyod-rĊbniü 5 cykli, przeciĊtnie o dáugoĞci ok. 12-13 kwartaáów (3-letnie).

Odpowiada im relatywnie najwyĪsza wartoĞü periodogramu, a wiĊc wiĊk-sze znaczenie danej czĊstotliwoĞci w wyjaĞnianiu zmiennoĞci tych wiĊk-szeregów [Hamulczuk 2013]. Wspóáczynnik koherencji pomiĊdzy badanymi wskaĨnika-mi, dla cykli 12-13-kwartalnych wynosiá 0,71. Harmonizacja tych cykli jest wiĊc wyraĨna, co zresztą widoczne jest takĪe przy ocenie graficznej (rys. 17).

ZauwaĪyü moĪna przesuniĊcie (wyprzedzenie) cyklu SKWR wzglĊdem cyklu OWK. Punkty zwrotne SWKR z reguáy o 1-2 kwartaáy wyprzedzaáy analogiczne punkty dla wskaĨnika koniunktury OWK. Przy czym w przypadku górnych punktów zwrotnych przesuniĊcia byáy nieco wiĊksze. MoĪe to wskazywaü, Īe dyskontowanie korzystniejszych warunków w rolnictwie przez samych rolni-ków przebiegaáo z relatywnie wiĊkszą inercją, z kolei reakcja na kryzys byáa szybsza. JednoczeĞnie wspóáczynnik przesuniĊcia fazowego wskazuje na to, Īe wahania cykliczne wskaĨnika OWK byáy przeciĊtnie o ok. 1 kwartaá opóĨnione wzglĊdem wahaĔ cyklicznych wskaĨnika koniunktury SWKR. W Ğwietle po-wyĪszych moĪna wiĊc stwierdziü, Īe cykl wyodrĊbniony ze wskaĨnika SWKR stanowi swego rodzaju barometr dla cyklu OWK, wczeĞniej sygnalizując zmia-ny koniunktury [Grzelak 2014].

Periodogramy szeregów dla wyodrĊbnionych cykli koniunktury Rysunek 18.

w rolnictwie dla wskaĨników koniunktury SWKR i OWK

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014] oraz [Seremak- -Bulge 2000-2014].

0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3

0 5 10 15 20 25 30

63,0 10,5 5,7 3,9 3,0 2,4 2,0

skala czĊsto¶ci Spektrum dla zmiennej cyklSKWR

okresy

0 20 40 60 80 100

0 5 10 15 20 25 30

63,0 10,5 5,7 3,9 3,0 2,4 2,0

skala czĊsto¶ci Spektrum dla zmiennej cyklSGH

okresy skala czĊstoĞci

skala czĊstoĞci

PomiĊdzy latami 1998(III)-2014(I) moĪna wyróĪniü zasadniczo piĊü cykli koniunkturalnych w rolnictwie. Pierwszy przypada na lata 1998(III)-2002(III), drugi 2002(III)-2005(I), trzeci 2005(I)-2008(III), czwarty 2008(III)-2012(III), pią-ty od 2012(III). UwagĊ zwraca ich asymetrycznoĞü: faza wzrostowa trwaáa dáuĪej, z kolei faza spadkowa z reguáy byáa bardziej gwaátowana i trwaáa relatywnie kró-cej [Grzelak 2014]. KaĪdy z wyodrĊbnionych cykli ma odmienny przebieg.

Pierwszy cykl (1998(III)-2002(III)) przypada na okres przedintegracyjny.

Koniunktura w rolnictwie nie byáa wówczas korzystna zarówno z perspektywy wskaĨnika OWK, jak i SWKR (rys. 17). Rozwieraáy siĊ wówczas noĪyce cen na niekorzyĞü rolnictwa, szczególnie gáĊboko w 2002 r. ze wzglĊdu na ograniczenia popytu krajowego i moĪliwoĞci lokowania eksportu rolno-spoĪywczego na ryn-kach zagranicznych. Nie bez znaczenia byáy takĪe niewielkie moĪliwoĞci wspie-rania rolnictwa ze wzglĊdu na ograniczenia budĪetowe oraz niekorzystna sytua-cja na rynku pracy, która ograniczaáa odpáyw osób pracujących z rolnictwa.

NastĊpny cykl (2002(III)-2005(I)), ksztaátowany byá gáównie poprzez procesy integracyjne gospodarki z UE. Perspektywa integracji z UE, rozwój otoczenia instytucjonalnego rolnictwa, zmiana relacji cenowych na korzyĞü rol-nictwa oraz zmniejszanie opáat celnych w eksporcie rolno-spoĪywczym sprzyja-áy poprawie koniunktury w rolnictwie. Nie bez znaczenia byá znaczny zakres niedoinwestowania w tym sektorze. MieliĞmy tu do czynienia ze zjawiskiem boomu okoáointegracyjnego. Zaáamanie tego cyklu związane byáo ze znaczącym wzrostem cen Ğrodków produkcji dla rolnictwa.

W trakcie kolejnego cyklu (2005(I)-2008(III)) korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa, zwáaszcza cenowe (pod wpáywem dynamicznego rozwoju eksportu rolno-spoĪywczego oraz znacznego wzrostu cen produktów rolno- -ĪywnoĞciowych na rynkach Ğwiatowych), a takĪe rosnące wsparcie rolników umoĪliwiáy rozwój gospodarstw rolnych, zwiĊkszenie ich aktywnoĞci inwesty-cyjnej i dochodów [Grzelak 2013]. Z drugiej strony zaáamanie w tym cyklu zapoczątkowane w drugiej poáowie 2007 roku byáo zdecydowanie bardziej gwaátowne, na skutek rozwarcia siĊ noĪyc cenowych na niekorzyĞü rolnictwa.

Pod wpáywem zmian cen na rynkach Ğwiatowych spadáy ceny produktów rolnych, przy skokowym wzroĞcie cen Ğrodków produkcji, co skutkowaáo roz-warciem noĪyc cen i pogorszeniem sytuacji ekonomicznej rolnictwa.

UwagĊ zwraca wzglĊdnie szybkie przejĞcie w fazĊ wzrostową i rozpoczĊ-cie kolejnego cyklu (2008(III) - 2012(III)), co byáo moĪliwe dziĊki kolejnemu wzrostowi cen produktów rolniczych i poprawie koniunktury na Ğwiatowych rynkach, a takĪe stabilizującemu wpáywowi zwáaszcza páatnoĞci bezpoĞrednich.

Nie bez znaczenia mógá byü takĪe aspekt psychologiczny. Chodzi o to, Īe

ocze-kiwania co do pogorszenia koniunktury w rolnictwie mogáy byü początkowo wiĊksze niĪ faktycznie miaáo miejsce, co skutkowaáo szybszą poprawą nastro-jów wĞród producentów rolnych [Grzelak 2014]. Pogorszenie koniunktury pod koniec tego cyklu miaáo raczej charakter niewielkiej korekty związanej gáównie z rozwarciem relacji cenowych na niekorzyĞü rolnictwa. NastĊpnie zapoczątko-wany zostaá kolejny cykl od 2012(III).

W kolejnym etapie badaĔ do analiz porównawczych, oprócz wskaĨników koniunktury w rolnictwie: SWKR, OWK, wáączono wskaĨnik A. Wosia (SWKR1).

Najpierw dokonano ich ujednolicenia poprzez agregacjĊ do wskaĨników rocznych.

Wynikaáo to stąd, Īe trzeci z wymienionych miaá taki wáaĞnie charakter. W przy-padku wskaĨnika SWKR i OWK wymagaáo to oszacowania Ğredniej arytmetycznej za dany rok na podstawie wskaĨników miesiĊcznych (SWKR) bądĨ kwartalnych (OWK). PostĊpowanie to gubi pewien zakres informacyjny związany ze zmienno-Ğcią szeregów, ale umoĪliwia ich wzajemne porównanie, a takĪe osáabia znaczenie czynników sezonowych oraz przypadkowych. W celu uchwycenia wspóázaleĪnoĞci badano tzw. surowe wskaĨniki koniunktury (roczne), cykle wyodrĊbnione ze wskaĨników koniunktury wedáug dekompozycji szeregów czasowych Census dla modelu addytywnego oraz zróĪnicowane wskaĨniki wyodrĊbnionych cykli (Census). UmoĪliwiáo to ocenĊ synchronizacji przebiegu cykli koniunkturalnych w wybranych metodach ich okreĞlania.

Zakres czasowy analiz odnosi siĊ do okresu 1993-2013, bowiem w tym okresie szacowano wszystkie wskaĨniki koniunktury w rolnictwie, a ponadto tak dáugi okres byá moĪliwy ze wzglĊdu na agregacjĊ danych. W niektórych przy-padkach analizami objĊto takĪe podokres przedintegracyjny, tj. 1993-2004 oraz okres pointegracyjny ze wzglĊdu na róĪnice w zaleĪnoĞciach.

Analizowane szeregi czasowe (rys. 19) nie są stacjonarne, a zintegrowane w stopniu I, co zostaáo zbadane przy pomocy testu ADF na poziomie istotnoĞci p<0,05. W takiej sytuacji teoretycznie zachodziü moĪe tzw. regresja pozorna.

Niemniej w przeprowadzonych badaniach analizowane związki (podobieĔstwa) nie mają charakteru przypadkowego, bezsensownego czy pozornego dlatego wykorzystano takĪe miĊdzy innymi korelacjĊ Pearsona. Chodzi przede wszyst-kim o ocenĊ podobieĔstwa zmian tych szeregów, a nie o zbadanie związków przyczynowo-skutkowych [Guzik 2008]. Z oceny graficznej (rys. 19 i 20) wyni-ka, Īe analizowane wskaĨniki wykazują wzglĊdnie podobną zmiennoĞü. Przy czym wiĊksza harmonizacja przebiegu cykli z perspektywy wspóáczynnika kore-lacji miaáa miejsce w przypadku wskaĨników koniunktury OWK i SWKR1

(tab. 10). UwagĊ zwraca rok 1995, kiedy nastąpiáa wyraĨna poprawa koniunktu-ry z perspektywy wskaĨnika SWKR1, podczas gdy lekki spadek dotyczyá

wskaĨnika SWKR (aczkolwiek wciąĪ koniunktura z perspektywy tego wskaĨni-ka byáa powyĪej 100, czyli korzystna). Punkty zwrotne tylko w 1/3 pokrywają siĊ pomiĊdzy analizowanymi parami wskaĨników (SWKR i SWKR1) (rys. 19), przy czym w wiĊkszym stopniu dotyczy to okresu po integracji z UE.

WskaĨniki koniunktury w rolnictwie SWKR, SWKR1 oraz OWK Rysunek 19.

dla lat 1993-2013

Liniowy wiele zmiennych Woskoniunktura 19v*30c

Liniowy wiele zmiennych Woskoniunktura 19v*30c

I- 1993 rok .….21-2013 rok; linia pionowa – integracja z UE

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014], [Seremak-Bulge 2000-2014] oraz [WoĞ 1997].

Z analizy wspóáczynników korelacji Pearsona wynika, Īe w tym przypad-ku wiĊksze podobieĔstwo przebiegu analizowanych szeregów czasowych miaáo miejsce przed integracją z UE (tab. 20). MoĪe to wynikaü z wiĊkszej stabilizacji sytuacji dochodowej gospodarstw po integracji z UE, gáównie dziĊki páatno-Ğciom bezpoĞrednim, podczas gdy zmiennoĞü cen w konsekwencji silniejszej integracji rynków ĪywnoĞciowych zwiĊkszyáa siĊ [Rembeza, Seremak-Bulge

2009]. Stąd w zaleĪnoĞci od tego, czy koniunktura w rolnictwie rozpatrywana jest z perspektywy sytuacji rolników (OWK), czy zewnĊtrznych warunków gospodarowania (SWKR, SWKR1) oceny mogą nieco bardziej róĪniü siĊ od siebie. Potwierdzaü to moĪe takĪe fakt, Īe o ile w przypadku wskaĨnika ko-niunktury SWKR przed integracją (1993-2003) jego przeciĊtny roczny poziom wynosiá Ğrednio 100,9, a po integracji (2004-2013) 100,4, to w przypadku wskaĨnika SWKR1 nie odnotowano zmian, a w przypadku wskaĨnika OWK na-stąpiá wyraĨny wzrost²⁹.

WyodrĊbnione wahania cykliczne (metoda Census) w rolnictwie Rysunek 20.

w Polsce dla wskaĨników koniunktury w rolnictwie SWKR, SWKR1

oraz OWK dla lat 1993-2013

Liniow y w iele zmiennych Woskoniunktura 19v*30c

Liniowy wiele zmiennych Woskoniunktura 19v*30c

1- 1993 rok .….21-2013 rok; linia pionowa – integracja z UE

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014], [Seremak-Bulge 2000-2014] oraz [WoĞ 1997].

29 W przypadku zagregowanych danych rocznych dla okresu 1993-2003 byáo to -12, podczas

WyraĨniejsze podobieĔstwa w zmianach pomiĊdzy analizowanymi wskaĨnikami odnotowano po wyodrĊbnieniu z nich wahaĔ cyklicznych (rys. 20). Zostaáo to takĪe odzwierciedlone wyĪszymi wspóáczynnikami korela-cji (tab. 10), które w wiĊkszoĞci przypadków są istotne statystycznie. MoĪe to oznaczaü, Īe czynniki cykliczne w badanych wskaĨnikach koniunktury w rol-nictwie mają charakter wzglĊdnie uniwersalny, niezaleĪnie od przyjĊtych metod badania. Podobnie jak w przypadku tzw. surowych wskaĨników koniunktury równieĪ w tym przypadku wiĊkszą harmonizacjĊ odnotowano dla cyklu wyod-rĊbnionego ze wskaĨnika SWKR1 oraz OWK.

Tabela 10. Wspóáczynniki korelacji Pearsona pomiĊdzy wskaĨnikami koniunktury SWKR, SWKR1 oraz OWK i wyodrĊbnionymi wahaniami

cyklicznymi

WskaĨniki koniunktury 1993-2013

SWKR1 OWK

SWKR 0,35 0,18

SWKR11 1,00 0,58*

WskaĨniki koniunktury 1993-2003

SWKR1 OWK

SWKR 0,51* 0,35

SWKR1 1,00 0,73*

WyodrĊbniony cykl (Census) dla wskaĨników koniunktury 1993-2013

SWKR1 OWK

SWKR 0,72* 0,47*

SWKR1 1,00 0,82*

WyodrĊbniony cykl (Census) dla wskaĨników koniunktury 1993-2003

SWKR 1 OWK

SWKR 0,80* 0,62*

SWKR 1 1,00 0,96*

ZróĪnicowane wyodrĊbnione cykle (Census) dla wskaĨników koniunktury 1993-2013

SWKR1 OWK

SWKR 0,23 -0,07

SWKR1 1,00 0,60*

* zaleĪnoĞü istotna statystycznie na poziomie p <0,05

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014], [Seremak-Bulge 2000-2014] oraz [WoĞ 1997].

PodobieĔstwa te byáy wyraĨniejsze w okresie przedintegracyjnym. Rela-tywnie wyraĨne podobieĔstwo zmiennoĞci przebiegu cykli wyodrĊbnionych ze wskaĨników SWKR1 i OWK oraz SWKR zostaáo równieĪ potwierdzone wysokim wspóáczynnikiem koherencji dla caáego badanego okresu (1993-2013) (tab. 11). Natomiast w przypadku zróĪnicowanych cykli wyodrĊbnionych z badanych wskaĨników koniunktury w rolnictwie harmonizacja tych szeregów

Tabela 11. Wspóáczynniki koherencji (analiza widmowa) pomiĊdzy wyodrĊbnionymi cyklami (Census)

Wyszczególnienie SWKR OWK

SWKR1 0,75 0,81

ħródáo: Rpracowanie wáasne na podstawie: [Gorzelak, Zimny 2010-2014], [Seremak-Bulge 2000-2014] oraz [WoĞ 1997].

4. Wnioski

Polska jest jednym z nielicznych krajów, w których prowadzone są bada-nia koniunktury w rolnictwie. Stosuje siĊ przy tym róĪne metody.

Zarówno jakoĞciowe wskaĨniki koniunktury OWK oraz GUS, jak i wskaĨnik iloĞciowy SWKR dobrze ilustrują zmiany koniunktury w rolnictwie.

Mogą wiĊc byü wykorzystywane przez instytucje odpowiedzialne za skutecz-noĞü polityki rolnej do oceny i przeciwdziaáania skutkom zmian ekonomicznych uwarunkowaĔ funkcjonowania rolnictwa. O ile nie zawsze z analizowanych wskaĨników wynikaáy jednoznaczne wnioski co do tego, czy w danym momen-cie koniunktura w rolnictwie byáa korzystna, czy teĪ nie, to takich wątpliwoĞci nie byáo, jeĞli okreĞlano tendencje rozwojowe.

WskaĨnik koniunktury rolnictwa SWKR moĪe byü barometrem (wskaĨ-nikiem referencyjnym) wzglĊdem wskaĨnika koniunktury rolnictwa OWK dla wyodrĊbnionych wahaĔ cyklicznych. Wynika to z wyprzedzenia fazowego cyklu dla tych wskaĨników o okoáo 1 kwartaá. JednoczeĞnie dostrzeĪono rela-tywnie wyraĨną synchronizacjĊ tych cykli (po oczyszczeniu z trendu oraz wahaĔ sezonowych i przypadkowych).

KaĪdy z wykorzystanych wskaĨników koniunktury ma okreĞlone zalety:

SWKR, SWKR1 i OWK: relatywnie dáugi okres analizowania, syntetyczny cha-rakter, a ponadto miesiĊczny (SWKR) lub kwartalny (OWK) charakter danych [Grzelak 2014]. Z kolei wskaĨnik GUS ze wzglĊdu na liczną próbĊ badawczą i szeroki zestaw mierników cząstkowych pozwala pogáĊbiü analizĊ zmian ko-niunktury z punktu widzenia percepcji producentów rolnych.

NajwiĊksze znaczenie dla poziomu koniunktury mają wahania dáugookre-sowe, i co warto zauwaĪyü, są one wzglĊdnie podobne dla analizowanych wskaĨników. Ogólny wskaĨnik koniunktury w rolnictwie OWK ksztaátowany jest w relatywnie wiĊkszym stopniu, w porównaniu do syntetycznego wskaĨnika koniunktury w rolnictwie SWKR, przez czynniki sezonowe, a w mniejszym przez przypadkowe. Na poziom SWKR w stosunkowo duĪym stopniu wpáywają czynniki przypadkowe, co wynika ze zmiennoĞci cen.

DáugoĞü wyodrĊbnionych cykli koniunkturalnych w rolnictwie wynosiáa

rakter asymetryczny. Fazy wzrostowe byáa bardziej áagodne i dáugotrwaáe.

Z kolei fazy spadkowe przebiegaáy bardziej gwaátownie i trwaáy krócej.

Po integracji z UE nastąpiáa poprawa koniunktury w rolnictwie, bardziej wyraĨna w przypadku wskaĨnika koniunktury OWK. Wynikaáo to przede wszystkim z objĊcia rolnictwa instrumentami WPR, w tym dopáatami bezpo-Ğrednimi stabilizującymi dochody rolników. Nie zmniejszyáa siĊ natomiast zmiennoĞü cen oraz uwarunkowaĔ popytowo-podaĪowych. Trudno wiĊc jedno-znacznie stwierdziü, iĪ wahania koniunkturalne w rolnictwie po integracji zmniejszyáy siĊ.

Odnotowano relatywnie wysoką harmonizacjĊ pomiĊdzy badanymi szere-gami czasowymi dla wyodrĊbnionych cykli ze wskaĨników koniunktury (dla rocznych obserwacji). Byáa ona wyraĨniejsza w okresie przedintegracyj-nym, co wynikaáo z odmiennej konstrukcji badanych wskaĨników oraz pomiĊ-dzy wskaĨnikami SWKR1 oraz OWK.

WyĪszy stopieĔ harmonizacji miaá miejsce pomiĊdzy SWKR1 oraz jako-Ğciowym wskaĨnikiem koniunktury OWK (dla danych rocznych). Mogáoby to oznaczaü, Īe czynniki subiektywne w ocenie koniunktury przez rolników po-krywają siĊ w wiĊkszym zakresie z czynnikami okreĞlonymi przez wskaĨnik noĪyc cen, wielkoĞü produkcji globalnej oraz parytet dochodów rolniczych.

Bibliografia

1 Adamowicz E., Fakty empiryczne w danych jakoĞciowych, Z badaĔ ko-niunktury IRG SGH [w:] Badania koko-niunktury - zwierciadáo gospodarki CzeĞü I, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.

2 Adamowicz E., Dudek S., Pachnicki D., Wahania cykliczne w Polsce i w strefie euro [w:] Badania koniunktury-zwierciadáo gospodarki CzĊĞü I, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2012.

3 Adamowicz E., Klimkowska J., Walczyk K., Wahania koniunkturalne w Polsce, [w:] Zmiany aktywnoĞci gospodarczej w Ğwietle wyników badaĔ koniunktury. Wyd. SGH, Warszawa 2011.

4 CzyĪewski A., Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju sektora rolne-go, [w:] Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej (red. A. Czy-Īewski). Wyd. AE w Poznaniu, PoznaĔ 2007.

5 CzyĪewski A., Matuszczak A., BudĪet rolny Polski przed wstąpieniem do Unii Europejskiej i po akcesji. Poziom, dynamika, tendencje, [w:] Polska wieĞ 2014, raport o stanie wsi, WN Scholar, Warszawa 2014

6 Dudek S., Zając T., Zastosowanie modeli czynnikowych do konstrukcji ba-rometru koniunktury na podstawie badaĔ ankietowych, [w:] Badania ko-niunktury-zwierciadáo gospodarki CzĊĞü I, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.

7 Gorzelak E., Zimny Z., Koniunktura w rolnictwie. Instytut Rozwoju Go-spodarczego, SGH, Warszawa 2010-2014.

8 Grzelak A., Cykle koniunkturalne w rolnictwie na tle ogólnogospodarczych w Polsce - podobieĔstwa i róĪnice. Roczniki Naukowe SERiA, Tom XV, z. 2, 2013.

9 Grzelak A., Koniunktura w rolnictwie w Polsce w Ğwietle wybranych me-tod. Roczniki Naukowe SERiA, Tom XVI, z. 2, 2014.

10 Grzelak A., Seremak-Bulge J., Porównanie wybranych metod badania ko-niunktury w rolnictwie w Polsce, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 2014, nr 4.

11 GUS: Badanie koniunktury w gospodarstwach rolnych, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RL_badanie_koniunktury_w_gosp odarstwach_rolnych_2013. pdf [dostĊp 17.03.2014].

12 Guzik B., Empiryczne szacowanie zaleĪnoĞci ekonomicznych. Roczniki Ekonomiczne KPSW, 2008, nr 1.

13 Hamulczuk M., Analiza i prognozowanie cen surowców rolnych. IERiGĩ- -PIB, Warszawa 2013.

14 Idzik M., Barometry koniunktury w prognozowaniu ostrzegawczym w go-spodarce ĪywnoĞciowej, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2007.

15 Kalecki M., Prace z teorii koniunktury 1933-1939, PWN, Warszawa 1962.

16 KokociĔska M., Badania koniunktury IRG SGH. Historia równolegáa [w:] Badania koniunktury - zwierciadáo gospodarki CzĊĞü I, Oficyna Wy-dawnicza SGH, Warszawa 2012.

17 Paáaszewski H., Cykl koniunkturalny we wspóáczesnym Ğwiecie, Studia i Materiaáy UHP w Kielcach 2009, nr 1.

18 Rembeza J., Seremak-Bulge J., Ewolucja podstawowych rynków rolnych i jej wpáyw na transmisjĊ cen w latach 1990-2008, IERiGĩ Warszawa 2009.

19 Seremak-Bulge J., Koniunktura w rolnictwie, [w:] Rynek rolny (red. J. Se-remak-Bulge), IERiGĩ, Warszawa 2000-2014.

20 SkrzypczyĔski P., Metody spektralne w analizie cyklu koniunkturalnego gospodarki polskiej. Materiaáy i Studia NBP, 252, Warszawa 2010.

21 WoĞ A., Syntetyczny wskaĨnik koniunktury w rolnictwie, Zagadnienia Eko-nomiki Rolnej 1992, nr 4.

22 WoĞ. A., Koniunktura rolnicza, [w:] Encyklopedia agrobiznesu. Fundacja Innowacja, Warszawa 1998.

23 WoĞ A., Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju sektora ĪywnoĞcio-wego [w:] Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospo-darki ĪywnoĞciowej w 1996 r., IERiGĩ, Warszawa 1997.

dr inĪ. Robert Mroczek, IERiGĩ-PIB

W dokumencie Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej (Stron 54-68)