IV. MiĊdzynarodowa konkurencyjnoĞü polskich producentów ĪywnoĞci – bilans
2. Wyniki handlu zagranicznego polskimi produktami rolno-spoĪywczymi
DziesiĊcioletni okres przynaleĪnoĞci Polski do Unii Europejskiej to okres systematycznego wzrostu i poprawy wyników handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi. Korzystne zmiany widoczne byáy juĪ w roku bezpoĞrednio poprzedzającym akcesjĊ (2003), kiedy to Polska po raz pierwszy zostaáa ekspor-terem netto produktów rolno-spoĪywczych, osiągając dodatnie saldo obrotów w wysokoĞci 454 mln euro. W roku akcesji (2004) obroty polskiego handlu za-granicznego produktami rolno-spoĪywczymi byáy juĪ o blisko 30% wyĪsze niĪ rok wczeĞniej. Obroty handlowe Polski produktami rolno-spoĪywczymi, dziĊki utrzymującemu siĊ wzrostowi wartoĞci zarówno eksportu, jak i importu, zwiĊk-szaáy siĊ takĪe w nastĊpnych latach (z wyjątkiem 2009 roku, kiedy to zmniejszy-áy siĊ o przeszáo 5%). W 2013 roku wartoĞü obrotów handlowych Polski pro-duktami rolno-spoĪywczymi wyniosáa ponad 34,7 mld euro, w tym eksport osiągnąá rekordowy poziom 20,4 mld euro, a import 14,3 mld euro (tab. 26).
W porównaniu z rokiem poprzednim oznacza to wzrost obrotów handlowych o 10,5%, w tym samego eksportu o 14,2%, a importu o 5,6%. Od akcesji Polski do UE dodatnie saldo wymiany handlowej produktami rolno-spoĪywczymi takĪe systematycznie wzrastaáo (z wyjątkiem 2008 roku) i w 2013 roku przekro-czyáo niespotykaną dotychczas wartoĞü 6,1 mld euro. Oznacza to, Īe w porów-naniu z rokiem poprzednim byáo wyĪsze aĪ o 41%.
W 2014 roku nastąpiá dalszy wzrost obrotów handlowych produktami rolno- -spoĪywczymi. Jak wynika z danych za 10 miesiĊcy tego roku, w 2014 roku eksport zwiĊkszy siĊ o 4,5% do 21,3 mld euro, a import o 3,4% do 14,8 mld euro. W efekcie saldo wymiany handlowej wzroĞnie do 6,6 mld euro, tj. o 7,2%
w porównaniu z 2013 rokiem. Odnotowane w latach 2003-2014 zmiany stru-mieni handlu produktami rolno-spoĪywczymi oznaczają blisko piĊcioipóákrotny wzrost eksportu, ponad czterokrotny importu oraz czternastoipóákrotny wzrost salda wymiany tymi produktami. Mimo trudnej w dalszym ciągu sytuacji gospodarczej na Ğwiecie, w Polsce wzrost obrotów handlowych ĪywnoĞcią w dalszym ciągu postĊpuje. Bilans dziesiĊciu lat przynaleĪnoĞci Polski do UE dla polskiego sektora ĪywnoĞciowego okazaá siĊ zdecydowanie korzystny.
Tabela 26. Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi Polski
StrumieĔ handlu Kierunek
WartoĞü w mln euro Dynamika
2003 2008 2013 2014a
2014a ĝrednie roczne tempo zmianb
a prognoza wáasna na podstawie wyników za 10 miesiĊcy 2014 roku;
b Ğrednioroczną dynamikĊ handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi oszacowano wykorzystując koncepcjĊ procentu skáadanego (B. Luderer, V. Nollau, K. Vetters, Mathematical Formulas for Economists, Springer, Chemnitz, Dresden 2009, s. 34);
c saldo handlu rolno-spoĪywczego Polski z krajami spoza UE w latach 2004-2014 (z wyjątkiem 2013 roku) byáo ujemne, a w poszczególnych latach analizowanego okresu wykazywaáo róĪnokierunkowe zmiany, w związku z tym nie jest moĪliwe obliczenie Ğrednich rocznych wskaĨników jego dynamiki
ħródáo: opracowanie na podstawie danych CAAC i MF.
ĝrednioroczną dynamikĊ handlu zagranicznego produktami rolno- -spoĪywczymi oszacowano, wykorzystując koncepcjĊ procentu skáadanego oraz nieliniową estymacjĊ (wykáadniczą funkcjĊ trendu). Wedáug tej metody eksport w latach 2004-2014 wzrastaá Ğrednio o 16,4% rocznie, a import o 13,8% rocznie.
WyĪsza dynamika wzrostu eksportu niĪ importu skutkowaáa poprawą dodatnie-go salda obrotów handlowych, które w tym okresie rosáo Ğrednio o 27,5% rocz-nie (tab. 26). Z porównania Ğredrocz-niego tempa wzrostu strumieni polskiego handlu rolno-spoĪywczego w kolejnych latach czáonkostwa wynika, Īe tempo to w pierwszym okresie po akcesji byáo wyraĨnie wyĪsze niĪ w kolejnym okresie.
Dotyczy to zwáaszcza importu, który w latach 2004-2008 wzrastaá o 23,2%
rocznie, podczas gdy w latach 2009-2014 o 6,6% rocznie. Eksport w tych dwóch
okresach wzrastaá odpowiednio o 23,3 i 11,0% rocznie. W efekcie takich zmian strumieni handlu, wzrost salda obrotów, jaki miaá miejsce w pierwszym z tych okresów wyniósá 24,1%, a w nastĊpnym 30,4% rocznie. Takie zróĪnicowanie tempa rozwoju handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi potwier-dza jego silne powiązanie z akcesją Polski do Unii Europejskiej.
Dominującymi partnerami w polskim handlu produktami rolno-spoĪywczymi są kraje czáonkowskie UE. Jest to efekt peánej integracji Polski z Unią Europejską W 2013 roku udziaá krajów UE-28 w eksporcie rolno- -spoĪywczym Polski wyniósá 78%, w tym krajów „PiĊtnastki” 58,5%. Struktura geograficzna polskiego importu rolno-spoĪywczego takĪe charakteryzuje siĊ wysokim udziaáem UE-28 (w 2013 roku 69,4%), w tym paĔstw UE-15 (59,2%).
W 2013 roku dodatnie saldo wymiany z krajami Unii wyniosáo prawie 6 mld euro. W 2014 roku wskaĨniki te mogą nieznacznie zwiĊkszyü siĊ. Tak znaczący udziaá paĔstw UE w strukturze geograficznej wywozu oraz tak wysoka wartoĞü salda obrotów z tymi paĔstwami Ğwiadczy o konkurencyjnoĞci polskiego sektora ĪywnoĞciowego na JRE.
Liczącym siĊ rynkiem zbytu polskiej ĪywnoĞci są takĪe kraje WNP, któ-rych udziaá w polskim eksporcie rolno-spoĪywczym w 2013 roku wyniósá 10,7%. W 2014 roku, w związku z wprowadzeniem przez niektóre kraje WNP zakazu wwozu wieprzowiny, w związku z wykryciem wirusa afrykaĔskiego pomoru ĞwiĔ (ASF) u padáych dzików, oraz wprowadzeniem przez RosjĊ w sierpniu 2014 roku zakazu wwozu duĪej grupy produktów ĪywnoĞciowych, udziaá krajów WNP w polskim eksporcie rolno-spoĪywczym moĪe obniĪyü siĊ do ok. 7-8%. Z pozostaáych krajów znaczącą pozycjĊ w eksporcie ĪywnoĞci zajmują jeszcze paĔstwa rozwijające siĊ gospodarczo (w 2013 roku 7,1%). Kraje te są jednoczeĞnie waĪnym dostawcą produktów rolno-spoĪywczych (w 2013 roku 18,1%). Do Polski przywoĪone są przede wszystkim produkty pochodzące z innych stref klimatycznych, zwiĊkszające róĪnorodnoĞü krajowej podaĪy Īyw-noĞci. Pozostaáe kierunki geograficzne mają relatywnie niewielkie znaczenie.
W obrotach handlowych Polski z krajami spoza UE wystĊpuje ujemne saldo ob-rotów handlowych ĪywnoĞcią (jedynie w 2013 roku osiągniĊto niewielką nad-wyĪkĊ, rok 2014 prawdopodobnie ponownie zamknie siĊ deficytem).
W polskim handlu zagranicznym produktami rolno-spoĪywczymi dominują produkty przemysáu spoĪywczego. Udziaá produktów tej gaáĊzi przemysáu w caá-kowitym eksporcie rolno-spoĪywczym wynosi ok. 85%. Relatywnie mniejszy jest natomiast udziaá produktów przemysáu spoĪywczego w imporcie rolno- -spoĪywczym, który oscyluje wokóá 70%. W 2013 roku udziaá produktów przemy-sáu spoĪywczego w handlu rolno-spoĪywczym nieznacznie obniĪyá siĊ i wyniósá
odpowiednio 84 i 68%. Saldo w handlu produktami przemysáu spoĪywczego po-cząwszy od 1997 roku jest dodatnie, a od 2004 roku szybko wzrasta (w 2013 roku wyniosáo 7,5 mld euro), podczas gdy deficyt w handlu zagranicznym artykuáami rolnymi od zawsze byá i jest bardzo gáĊboki (-1,4 mld euro). Udziaá eksportu w produkcji sprzedanej przemysáu spoĪywczego w latach 2003-2013 zwiĊkszyá siĊ z 15,1 do 33,9%. W porównaniu z rokiem poprzedzającym akcesjĊ oznacza to ponad dwukrotny wzrost wskaĨnika orientacji eksportowej przemysáu spoĪywcze-go. Rozwój eksportu byá jednym z najwaĪniejszych czynników rozwoju tej gaáĊzi przemysáu po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Bez rozwoju eksportu przyrost produkcji przemysáu spoĪywczego w minionej dekadzie z pewnoĞcią byáby co najmniej o poáowĊ niĪszy.
Handel produktami rolno-spoĪywczymi od lat odgrywa waĪną rolĊ w pol-skim handlu zagranicznym, ale w okresie czáonkostwa Polski w UE wyraĨnie zyskaá na znaczeniu (rys. 27). Udziaá produktów rolno-spoĪywczych w polskim eksporcie przed akcesją ksztaátowaá siĊ w granicach 8-9%, nastĊpnie wzrósá do blisko 10%, a w latach 2009-2012 wahaá siĊ w przedziale 11-12%. W 2013 roku wzrósá on aĪ do 12,9%. Udziaá importu rolno-spoĪywczego w caáym polskim imporcie byá niĪszy i w latach 2003-2008 wahaá siĊ w granicach 6-7%, a od 2009 roku nieprzerwanie przekracza 8%. W 2013 roku wskaĨnik ten wyniósá 9,1%. RóĪnica miĊdzy udziaáem produktów rolno-spoĪywczych w eksporcie a ich udziaáem w imporcie w caáym analizowanym okresie zwiĊkszaáa siĊ na korzyĞü eksportu i w 2013 roku wyniosáa 3,8 punktu procentowego (p.p.).
Udziaá produktów rolno-Rysunek 27.
spoĪywczych w handlu zagranicznym Polski, w proc.
Saldo obrotów Rysunek 28.
produktami rolno-spoĪywczymi na tle salda handlu zagranicznego
Polski, w mln euro
ħródáo: Rbliczenia na podstawie danych CAAC i MF.
4,0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Eksport Import
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Produkty rolno-spoĪywcze Produkty pozostaáe Ogóáem
Sektor rolno-spoĪywczy jest jedną z nielicznych gaáĊzi gospodarki naro-dowej, która uzyskuje dodatni bilans w wymianie handlowej. W warunkach znaczącego deficytu, który wystĊpuje w polskim handlu produktami nieĪywno-Ğciowymi (w 2013 roku 8,1 mln euro), wysoka nadwyĪka w handlu produktami rolno-spoĪywczymi (6,1 mln euro) ma zatem ogromne znaczenie dla krajowego bilansu handlowego i páatniczego (rys. 28). W 2013 roku nadwyĪka ta pokryáa 3/4 deficytu w handlu produktami pozostaáych sektorów i wywaráa istotny wpáyw na kierunek zmian salda wymiany handlowej Polski.
Rozwój eksportu rolno-spoĪywczego w okresie czáonkostwa Polski w UE spowodowaá istotne zwiĊkszenie udziaáu Polski w caákowitym eksporcie rolno- -spoĪywczym UE – z 1,7% w 2003 roku do 4,4% w 2013 roku. Mimo znaczą-cego postĊpu, jaki dokonaá siĊ w tej dziedzinie, Polska nadal nie naleĪy jednak do najbardziej liczących siĊ eksporterów ĪywnoĞci na Ğwiecie. Analiza struktury eksportu rolno-spoĪywczego UE (intra i extra EU), w której Polska w 2013 ro-ku znalazáa siĊ na ósmym miejscu (w 2003 roro-ku na miejscu jedenastym), po-twierdza wciąĪ niezbyt znaczącą jej pozycjĊ na rynku unijnym (rys. 29).
Udziaá poszczególnych krajów w eksporcie produktów Rysunek 29.
rolno-spoĪywczych Unii Europejskiej (áącznie intra i extra EU, w proc.)
ħródáo: obliczenia na podstawie danych WITS-Comtrade.
DuĪo lepiej przedstawia siĊ pozycja Polski wĞród poszczególnych paĔstw UE pod wzglĊdem wartoĞci salda wymiany handlowej produktami rolno- -spoĪywczymi. W 2013 roku Polska z saldem w wysokoĞci 7,5 mld USD znala-záa siĊ na czwartym miejscu (w 2003 roku na ósmym) wĞród dwunastu krajów Unii Europejskiej posiadających dodatnie saldo tej wymiany (rys. 30).
DziesiĊü lat przynaleĪnoĞci do Unii Europejskiej okazaáo siĊ okresem zbyt krótkim, aby Polska doáączyáa do czoáowych unijnych eksporterów Īywno-Ğci. Nie umniejsza to jednak faktu, Īe pozycja, jaką nasz kraj zajmuje obecnie na
4,4
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Holandia Niemcy Francja Hiszpania Belgia Wáochy Wlk. Brytania Polska Dania Irlandia Austria WĊgry Szwecja Czechy Portugalia Rumunia Grecja Litwa Buágaria Sáowacja àotwa Finlandia Estonia Chorwacja Luksemburg Sáowenia Cypr Malta
2013 2003
unijnym rynku ĪywnoĞci, jest ogromnym osiągniĊciem w porównaniu z okresem poprzedzającym akcesjĊ.
Dynamiczny rozwój polskiego handlu zagranicznego produktami rolno- -spoĪywczymi w okresie czáonkostwa Polski w Unii Europejskiej i silne powią-zanie polskiego sektora ĪywnoĞciowego z rynkami zagranicznymi powodują, Īe sektor ten jest wraĪliwy na zmiany czynników determinujących handel rolno- -spoĪywczy. Aktualnie podstawowe znaczenie mają tu dwie grupy czynników, tj. koniunktura na rynkach zewnĊtrznych, w duĪej mierze odpowiadająca rów-nieĪ za poziom cen ĪywnoĞci na rynku Ğwiatowym, oraz polityka handlowa, któ-rej jednym z instrumentów są kursy walutowe. Przewidywania odnoĞnie ksztaá-towania siĊ tych czynników [Szczepaniak 2014, Szajner, Szczepaniak 2014]
skáaniają do oceny, Īe najbliĪsze lata powinny byü okresem dalszego rozwoju polskiego handlu zagranicznego produktami rolno-spoĪywczymi, tj. wzrostu eksportu i poprawy salda obrotów. Poprawa koniunktury gospodarczej na Ğwie-cie oraz stabilne zasady funkcjonowania polityki handlowej, przy wciąĪ wystĊ-pujących przewagach konkurencyjnych polskich producentów ĪywnoĞci, mogą sprzyjaü poprawie ich pozycji konkurencyjnej na rynku Ğwiatowym. Z caáą pewnoĞcią niezbĊdna bĊdzie jednak dywersyfikacja kierunków sprzedaĪy.
Saldo obrotów handlowych produktami rolno-spoĪywczymi Rysunek 30.
poszczególnych krajów Unii Europejskiej (áącznie intra i extra EU, w mld USD)
ħródáo: obliczenia na podstawie danych WITS-Comtrade.
7,5
-40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40
Holandia Francja Hiszpania Polska Dania WĊgry Belgia Irlandia Buágaria Litwa Rumunia àotwa Estonia Malta Cypr Sáowacja Czechy Chorwacja Luksemburg Sáowenia Austria Grecja Finlandia Portugalia Wáochy Szwecja Niemcy Wlk. Brytania
2013 2003