Indywidualni aktorzy polityczni

Za indywidualnych aktorów politycznych uznaje się osoby, które działają w przestrzeni politycznej lub społecznej oraz pełnią określone role i realizują określone cele, posiadając pełną ich świadomość, jak i świadomość odpowiedzialności, jaką za nie ponoszą. Dla B. McNaira są to jednostki, które aspirują za pomocą środków indywidualnych i instytucjonalnych do wpływania na proces podejmowania decyzji politycznych³¹⁵. Do grupy indywidualnych aktorów politycznych zalicza się polityków (przywódców politycznych, kandydatów w wyborach)³¹⁶. Kluczowi politycy są w uprzywilejowanej sytuacji z powodu łatwego dostępu do mediów. Przez nie legitymizują swoją pozycję, osłabiając tym samym szersze gremia decyzyjne (kongresów, prezydiów partii, itd.).

Proces personalizacji kampanii wyborczych i osłabienie masowych partii politycznych, które nie różnią się w zasadniczy sposób swoimi programami

312 Ch. W. Mills, Elita władzy, PWN, Warszawa 1961, s. 299.

313 J. Sztumski, Elity i ich miejsce i rola w społeczeństwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1997, s. 54.

314 Na podstawie S. Wróbel, Nowe elity polityczne na scenie politycznej, [w:] Elity w procesie transformacji społeczno-gospodarczej i politycznej Polski, J. Sztumski (red.), Katowice 1995, s. 16.

315 B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania..., s. 26.

316 Indywidualni aktorzy polityczni mogą także w celu realizacji swoich wspólnych celów działać kolektywnie, w ramach szerszej grupy, organizacji, jak np. związki, stowarzyszenia lub ruchy społeczne. Posiadają oni relatywnie słabe związki formalne, członkowskie i stosunkowo łatwo osiągają konsensus.

wyborczymi, zwraca uwagę badaczy na działania ukierunkowane na budowanie wizerunku (image)³¹⁷ osób publicznych - indywidualnych aktorów politycznych.

To oni - wyraziści, charyzmatyczni politycy, stają się punktem, który przyciąga uwagę wyborców. Większa uwaga jest zwracana na przywódców niż na wyznawaną przez nich ideologię³¹⁸. Proces personalizacji i ciągłe upublicznianie informacji dotyczących polityków prowadzi do rozpoznawalności ich nazwisk, głosu i twarzy oraz zainteresowania ich życiem publicznym i prywatnym. Jest to efekt rozwoju mediów audiowizualnych, które przyspieszyły proces mediatyzacji polityki, saturacji medialnej społeczeństwa, co z kolei spowodowało powstanie zjawiska widoczności medialnej. Th. de Maziere wyróżnił i opisał dziesięć typów polityków na podstawie kryterium ich postawy wobec mediów i dziennikarzy.

Ta oryginalna typologia może stanowić dogodny punkt wyjścia dla dalszych badań i obserwacji uszczegóławiających. Autor wyróżnił:

1. Tzw. polityków niewidzialnych (niewidocznych) funkcjonujących na obrzeżach spraw i wydarzeń, częściej występujących jako słuchacze niż mówcy, nie szukających kontaktów z mediami i mało znanych opinii publicznej.

2. Tzw. out-politycy, czyli osoby chłonące informacje, szukające problemów i próbujące je rozwiązywać, jawnie i niejawnie walczący o poparcie i większość.

3. Ceniących czas poświęcany pracy i żyjących zgodnie z harmonogramem prac politycznych, ceniących kontakty z mediami.

4. Operujących pustosłowiem, mających dużo do powiedzenia mediom, słabo przygotowani, ale potrafiących przekonywać odbiorców.

5. Polityków prowokacyjnych w stosunku do kręgu polityków, jak i dziennikarzy. Uchodzących za dobrze poinformowanych, ale ich sądy i informacje są na ogół przesadzone.

6. Politycy - symbole żyjący przeszłością i na nich bazujący. Atrakcyjni dla mediów, aczkolwiek mało merytorycznie kompetentni.

317 Image (z ang.) od łac. imago, jest to obraz, wizerunek jakiejś postaci, stworzony na podstawie jej działalności zawodowej i cech osobistych, lub obraz, oblicze, charakter czegoś. E. Sobol, Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1996, s. 462.

318 J. Street, Mass media, polityka, demokracja, (przekład T. D. Lubański) Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006, s. 171.

7. Politycy - aktorzy potrafiący inscenizować i teatralizować swoje postępowanie, są atrakcyjni dla prasy bulwarowej i nazywani „politykami na dobre czasy”.

8. „Dziennikarscy politycy”, chętnie uczestniczący w programach typu „talk show”, gdzie przyjmują rolę dziennikarzy skupiających się na małych sensacjach i dyskutujących o problemach drugorzędnych.

9. Przywiązujący wagę do posiadania realnej władzy, co często pokazują w kontaktach z dziennikarzami, duże znaczenie przywiązują do interesu państwa.

10. Tzw. czyści politycy starający się permanentnie o odpowiedni wizerunek, zachowujący się odpowiedzialnie i stroniący od wszelkich propozycji korupcyjnych³¹⁹.

Aktorzy polityczni pod wpływem wysokorozwiniętych technologii komunikowania zmuszeni zostali do wprowadzenia nowych strategii i kompetencji komunikacyjnych oraz korzystania z usług zawodowych komunikatorów. Czołowi politycy dzięki mediom masowym, realizują bezpośrednią komunikację z sympatykami i społeczeństwem. Zdaniem K. Giereło, indywidualni aktorzy polityczni w celu wypromowania i utrzymania się w życiu politycznym zmuszeni są do podejmowania działań zmierzających do kształtowania ich wizerunku.

Jako taką formę promocji władzy autorka wymienia: wypowiedzi, zachowania, określone postępowanie, kontakty z uczestnikami sceny politycznej, wygląd, a także mowę ciała - wyraz twarzy i mimikę, kontakt wzrokowy, ruchy ciała, postawę, sposób ubierania, intonację głosu³²⁰.

Indywidualni aktorzy polityczni w swoim działaniu wykorzystują oprócz komunikacji werbalnej i niewerbalnej, autoprezentację i umiejętność przemawiania. Często stosowana przez nich sztuka autoprezentacji jest jedną z technik ingracjacyjnych, stanowiących rodzaj psychotechniki i socjotechniki jako sposobu zwiększenia znaczenia własnej osoby, grupy poprzez wytworzenie u odbiorców przekonania, że jest się kimś, kto rozumie i docenia ich potrzeby, oczekiwania, przymioty. Według W. Domachowskiego, „ingracjacja” są to

319 S. Michalczyk, Demokracja medialna: między wizją a rzeczywistością, [w:] Media i komunikowanie w społeczeństwie demokratycznym. Szkice medioznawcze, S. Michalczyk (red.), Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu, Sosnowiec 2006, s. 142. Za Th. de Maiziere, Politikier in der Mediendemokratie, In. W. Donsbach, O. Jandura (Hrsg.), Chances und Gefahren der Mediendemkratie. Band 20 der Schriftenreihe der Deutschen Gesellschaft für Publizistik - und

Kommunikationsforschung, UVK Medien, Konstanz 2003, s. 40-46.

320 K. Giereło, Wizerunek..., s. 20.

działania, których bezpośrednim celem jest powiększenie własnej atrakcyjności w oczach osoby, wobec której takie działania się podejmuje. Atrakcyjność w tym przypadku nie jest celem samym w sobie, lecz służy jako swoista „dźwignia” do osiągania innych celów. Filozofia tego sposobu postępowania tkwi w przeświadczeniu, że jeśli ktoś spostrzega mnie jako osobę sympatyczną, to będzie skłonny zrobić dla mnie więcej niż dla osób, które spostrzega niesympatycznie lub przynajmniej nie wzbudzają żadnej emocji³²¹. Technikami ingracjacyjnymi między innymi są podnoszenie wartości partnera, np. poprzez prawienie komplementów; konformizm w zakresie opinii, ocen, przedstawianie siebie w korzystnym świetle (autoprezentacja).

Autoprezentacja jest techniką polegającą na wywoływaniu pozytywnej postawy partnera poprzez przekazywanie mu pozytywnych informacji o sobie, czyli poprzez odpowiednie manipulowanie własnym obrazem. W zależności od sytuacji i od cech partnera może to polegać na podkreślaniu swoich zalet, siły, znaczenia bądź też na podkreślaniu wad i słabości. Autoprezentacja może więc być procesem wczuwania, odgadywania, jakie są potrzeby partnera oraz jakie cechy może on szczególnie cenić, a następnie emitowanie mu takiego obrazu siebie samego, który bądź bezpośrednio zaspokajałby owe potrzeby, bądź sygnalizował możliwości ich zaspokojenia³²². C. Turkowski poddał analizie kandydatów w wyborach. Politycy, którzy brali udział w wywiadach wskazywali, że ludzie chcą aby polityk był ładny, przystojny, ładnie mówił, a to co robi poza zasięgiem fleszy i kamer nie jest istotne³²³.

W systemach demokratycznych indywidualni aktorzy polityczni muszą ciągle walczyć lub umacniać swoją pozycję. Ciągle poddawani są selekcji bądź w kampaniach wyborczych, bądź to przed członkami organizacji politycznej, którą reprezentują. Aby utrzymać pozycję lidera muszą posiadać i wykorzystywać umiejętności komunikowania politycznego i marketingowego. Znaczenie mają cechy osobowościowe, jak inteligencja, wiedza, motywacja, temperament, zdolności przywódcze, itd., a także umiejętność wykorzystania do własnych celów istniejących warunków społeczno-politycznych i systemu prawnego.

321 W. Domachowski, Przewodnik po psychologii społecznej, Warszawa 1998, s. 183.

322 M. Lis-Turlejska, Ingracjacja, czyli manipulowanie innymi ludźmi za pomocą zwiększania własnej atrakcyjności, [w:] Osobowość a społeczne zachowanie się ludzi, J. Reykowski (red.), Warszawa 1980, s. 326.

323 C. Trutkowski, op. cit., s. 197.