Wybory samorządowe w 1990 roku

Jeszcze przed pierwszymi wyborami samorządowymi 14 kwietnia 1989 roku powołany został Okręgowy Komitet Obywatelski w Tychach. Tworzony był on przez działaczy solidarności skupionych wokół Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej oraz osoby związane z lokalną sekcją Klubu Inteligencji Katolickiej. Jego zarząd ukonstytuował się 14 i 21 kwietnia w następującym składzie: przewodniczący - Jerzy Smołka, z-cy przewodniczącego - Antoni Górka, Józef Lisiecki (Tychy), Edward Antonik (Czechowice), Ireneusz Jędrzejczyk (Mikołów), sekretarz - Jerzy Tacik. Na czele Komitetu Organizacyjnego stanął Bolesław Twaróg, a Komitetu Informacyjnego - Jerzy Białoń. Członkami zostali:

Bolesław Józkowicz, Bolesław Sobieszczański, Stanisław Krzyżaniak, Maria Jeziorna, Ryta Stożyńska, Wanda Drożdż. W dniu 20 kwietnia 1989 roku została założona Grupa Lokalna Polskiej Partii Zielonych. Na rzecznika grupy wybrano Andrzeja Sochańskiego.

Kilka dni później (28 kwietnia 1989 r.) Okręgowy Komitet Obywatelski

"Solidarność" w Tychach podjął działania organizacyjne i propagandowe związane z wyborami do Sejmu i Senatu. Było to niezmiernie trudne zadanie, działacze nie mieli doświadczenia w praktyce wyborczej, brakowało bazy administracyjno-biurowej, wszystkie prace wykonywane były dzięki społecznej aktywności i dobrej woli obywateli. Okręgowy Komitet Obywatelski "Solidarność" w Tychach prowadził akcję przedwyborczą na terenie miasta i koordynował całość prac w Okręgu Wyborczym nr 39 obejmującym 11 jednostek administracyjnych.

Wybory do Sejmu i Senatu PRL zostały rozpisane w całym kraju na 4 czerwca. Tychy znalazły się w Okręgu Wyborczym nr 39, mającym 5 mandatów do Sejmu i 3 mandaty do Senatu. Mandaty 150, 152, 154 zarezerwowane zostały dla kandydatów bezpartyjnych, a mandaty 151, 153 dla koalicji (PZPR, SD, ZSL, PAX, PZKS). O mandaty poselskie ubiegało się 17 kandydatów, o mandaty senatorskie 16 kandydatów. Na 295 285 uprawnionych do głosowania w wyborach udział wzięło 178 878 osób, co stanowiło 60,5% oddanych głosów. Mandaty 150, 152, 154 uzyskały bezwzględna liczbę ważnie oddanych głosów - zwyciężyli kandydaci z listy Komitetu Obywatelskiego "Solidarność ": Jan Rzymełka mandat (150 - 144 555 głosów), Bolesław Sobieszczański (mandat 152 - 133 200 głosów) i Bolesław Twaróg (mandat 154 - 128 334 głosów). Żaden z kandydatów koalicji

partyjnej PZPR nie uzyskał społecznej akceptacji w I turze wyborów. Kandydaci na senatorów z ramienia Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" znaleźli się na tzw.

liście krajowej, która obejmowała różne ugrupowania, między innymi postkomunistyczne. Społeczeństwo w Okręgu Wyborczym nr 39 przytłaczającą większością głosów wybrało na senatorów: Augusta Jana Chełkowskiego, Leszka Piotrowskiego i Andrzeja Wielowieyskiego.

W II turze wyborów do Sejmu i Senatu 18 czerwca z mandatu 151 kandydowali: Sebastian Czypionka (PZPR) i Jerzy Obłodecki (PZPR), z mandatu 153 - Bogumił Ferensztajn, Roman Knapek, Stanisław Gałeczka (wszyscy z listy PZPR). Frekwencja wyborcza wynosiła ponad 20%, a głosy rozłożyły się następująco: Sebastian Czypionka (mandat 151) - uzyskał 33 344 głosów, oraz Stanisław Gałeczka (mandat 153) - uzyskał 29 496 głosów.

Pierwsza kadencja samorządowa rozpoczęła się 27 maja 1990 roku.

Po raz pierwszy w powojennej Polsce społeczność lokalna mogła wybrać w sposób demokratyczny swych własnych przedstawicieli do władz samorządowych. W ośmiu okręgach wyborczych, 134 kandydatów z 13 list wyborczych ubiegało się o 45 mandatów do Rady Miejskiej w Tychach. Na 126 tysięcy uprawnionych do głosowania w wyborach udział wzięło 54 462 mieszkańców, co stanowiło 43,22 %. We wszystkich okręgach wyborczych zdecydowane zwycięstwo odniosły Komitety Obywatelskie - aż 37 mandatów, 61%

ogółu głosujących poparło tę listę. Wygrała w 7 okręgach wyborczych, a w 2 uzyskała komplet mandatów, w tym Niezależny Lędziński Komitet Obywatelski otrzymał 3 mandaty, 2 - przedstawiciele tyskich Zielonych, a 6 przypadło kandydatom niezależnym (najczęściej związanych z poprzednim układem politycznym).

Wykres 1. Udział komitetów w podziale mandatów w 1990 r. N = 45 mandatów

37

2

6

Komitety Obywatelskie (37)

Grupa Lokalna Polskiej Partii Zielonych (2) Kandydaci niezależni (6)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Lipok-Bierwiaczonek, Kronika Miasta 1989-1994, (http://www.umtychy.pl/?lang=pl&dzial=miasto&kat=kronika).

Skład osobowy Rady Miejskiej w Tychach zapełniony został w głównej mierze radnymi reprezentującymi Komitety Obywatelskie. W dniu 5 czerwca 1990 roku odbyła się I sesja Rady Miejskiej w Tychach wybranej w wolnych, demokratycznych wyborach po raz pierwszy od ponad 50 lat. Inauguracja rozpoczęła się w podniosłym i pełnym powagi nastroju. W wyniku tajnego głosowania przewodniczącym Rady Miejskiej w Tychach została Ryta Stożyńska.

Uchwałą Rady Miejskiej z dnia 19 czerwca 1990 roku Grzegorz Jędrasik i Stanisław Dragon zostali wiceprezydentami miasta. Radnymi kadencji 1990-1994 zostali: Badura Krystyna, Baron Aleksander, Biolik Józef, Czarnynoga Piotr, Fabian Stefan, Ferens Cezary, Frankowski Henryk, Gnielczyk Anna, Habryka Anzelm, Hachuła Wilhelm, Hadasik Eugeniusz, Jędrasik Grzegorz, Kois Stanisław, Kołodziej Herbert, Kubica Marian, Lipa Krzysztof, Lubowiecki Stanisław, Lutrowicz Halina, Małek Henryk, Martysz Czesław, Migas Wiktor, Misiarz Józef, Moraczewski Andrzej, Opatowiecka Leokadia, Pacuła Renata, Poterałowicz Zbigniew, Raszka Jan, Schmidt Franciszek, Sobczyk Józef, Sochański Andrzej, Sojka Romuald, Stokłosa Andrzej, Stożyńska Ryta, Szczupak Bogumił, Ścierski Klemens, Ścierski Zygfryd, Śmiłowski Wilhelm, Śpiewak Jerzy, Tic Czesław, Trzciński Władysław, Wieczorek Jan, Włodarz Alicja, Wiesław Grzegorz, Wykręt Wiktor, Zając Zbigniew.

Zwycięstwo pozwoliło komitetowi zastąpić dotychczasowe elity władzy, dokonać samodzielnej budowy władz miejskich, obsadzić kluczowe stanowiska w Radzie Miejskiej, Zarządzie i administracji lokalnej. Sukcesu tego Tyski Komitet

Obywatelski (TKO) nie powtórzył przy okazji wyborów uzupełniających przeprowadzonych 12 maja 1991 roku w wyniku podziału gminy Tychy na pięć niezależnych gmin. Radni reprezentujący odłączone gminy w Radzie Miejskiej Tychów w sposób naturalny utracili swoje mandaty. W pięciu okręgach wyborczych, na jakie miasto zostało podzielone, ubiegało się o 15 mandatów 62 kandydatów z 9 list wyborczych. Na 94 267 uprawnionych do głosowania mieszkańców miasta w wyborach udział wzięło 4 648 mieszkańców, co stanowiło 4,9%. Obóz „solidarnościowy” podzielił się i został pozbawiony większości swych liderów, którzy przeszli do pracy w organach samorządowych, administracji lub skoncentrowali się na pracy związkowej.

W 1991 roku, obok TKO, ubiegały się o miejsce w radzie trzy partie:

Porozumienie Centrum, Konfederacja Polski Niepodległej, Polska Partia Zielonych. Udziały w radzie kształtowały się na poziomie 13% dla Porozumienia Centrum, 8% dla Konfederacji Polski Niepodległej oraz 8% dla Polskiej Partii Zielonych i 11% dla radnych z list indywidualnych³⁶². Porozumienie Centrum zdobyto 5 mandatów radnych, 4 mandaty - Konfederacja Polski Niepodległej, 2 mandaty - Polska Partia Zielonych, 2 mandaty - Tyski Komitet Obywatelski, 2 mandaty - Wspólnoty Parafialne³⁶³.

Wybory te zmieniły oblicze Rady. Pojawili się nowi radni, nie związani już z ruchem obywatelskim, ale z konkretnymi partiami politycznymi. Tym samym tyska scena polityczna ostatecznie przestała być monolitem i zapełniła się

„zespołami aktorów” - ugrupowaniami politycznymi. Nowo wybranymi radnymi do Rady Miejskiej w Tychach byli: Adam Antosiewicz, A. Krzysztof Barysz, Zbigniew Cichoń, Jerzy Drabik, Jarosław Hajduk, Rajmund Haśnik, Tadeusz Janas, Marcin Jeż, Irena Kempa, Jerzy Labus, Józef Lisiecki, Czesława Mach, Stanisław Maciąg, Jan Pluta, Zuzanna Stencel.

Wkrótce po wyborach uzupełniających rozpadła się część pośpiesznie konstruowanej sceny politycznej miasta. W dniu 20 czerwca 1991 roku nastąpiły zmiany wśród wiceprzewodniczących Rady Miejskiej. Jednakże prawie jednocześnie z nimi odeszły władze wykonawcze gminy. Najpierw dymisję złożył prezydent miasta (Jerzy Śpiewak), a następnie jego zastępcy (Grzegorz Jędrasik

362 R. Stożyńska, Instytucje administracyjne w Tychach, [w:] Tychy. Problemy miasta i perspektywy ich rozwiązywania, Materiały Seminarium 8-9 maja 1992 r., M. S. Szczepański (red.), Rada Miasta i Zarząd Gminy Tychy, Tychy 1993, s. 142.

363 Za M. Lipok-Bierwiaczonek, Kronika Miasta 1989-1994, http://www.umtychy.pl/?lang=pl&dzial=miasto&kat=kronika.

i Stanisław Dragon), w końcu odwołany został cały Zarząd. Wytworzony później układ z Radą Miejską, nowym Zarządem (Adam Antosiewicz, Grzegorz Jędrasik, Henryk Małek, Leokadia Opatowiecka) i wyłonionym 19 września 1991 roku w efekcie konkursu prezydentem (Franciszek Kotulski) oraz wiceprezydentami miasta (Adam Antosiewicz - kontrkandydat na prezydenta, Barbara Rymer i Józef Sobczyk), przetrwał z niewielkimi modyfikacjami do następnych wyborów samorządowych w 1994 roku

W tym okresie nie nastąpiła pełna strukturalizacja tyskiej sceny politycznej.

Istniejące ugrupowania polityczne nie dysponowały dostatecznie silnym zapleczem instytucjonalnym i społecznym. Obumierał Tyski Komitet Obywatelski, duże partie, jak SdRP i Unia Wolności mające w Tychach swe koła, nie wykazywały poważniejszej aktywności, ograniczając się jedynie do technicznego prowadzenia kolejnych kampanii politycznych. Jedynie Porozumienie Centrum³⁶⁴ oraz Zieloni i w pewnym stopniu KPN wykazywały się jakimkolwiek zainteresowaniem sprawami miasta i dysponowały bardziej lub mniej dopracowaną wizją jego przyszłości. Stosunkowo sprawnie działały lokalne koła dwóch regionalnych ruchów społecznych - Związek Górnośląski i DKF (organizacja mniejszości niemieckiej), które jednak nie wykazywały żadnych ambicji politycznych³⁶⁵.