Innowacyjne zachowania konsumentów w kontekście wyników badań

W celu zebrania pełnych i aktualnych informacji na temat przejawów innowacyjności w zachowaniach konsumentów na Mazowszu, w badaniu

bezpośrednim zastosowano metodę wywiadu kwestionariuszowego. Metoda ta okazała się pomocna zarówno w opisie występujących zjawisk, jak i spraw-dzeniu występowania określonych relacji między nimi a świadomością bada-nych. Przed przystąpieniem do badań zasadniczych przeprowadzono badania próbne na zbiorowości 17 gospodarstw domowych mieszkających w Warsza-wie. Ten pilotażowy wywiad kwestionariuszowy miał na celu sprawdzenie doboru i komunikatywności pytań zamieszczonych w kwestionariuszu ankie-towym oraz prawidłowości układu ankiety. W efekcie tych badań dokonano poprawek w układzie kwestionariusza, rezygnując z niektórych pytań i wpro-wadzając w ich miejsce nowe, a także modyfikując niektóre z nich. Należy również wspomnieć i o tym, że przy konstrukcji kwestionariusza wywiadu, wykorzystano wypróbowane techniki stosowane powszechnie w badaniach rynkowych i marketingowych. Kwestionariusz wywiadu składał się z 28 pytań zasadniczych, głównie zamkniętych, w tym 7 o charakterze metryczkowym.

Poszczególne grupy pytań zawarte w kwestionariuszu były ściśle skorelowane z kolejnymi etapami procesu decyzyjnego gospodarstw domowych w okresie kryzysu gospodarczego.

Struktura próby została tak dobrana, aby była identyczna ze strukturą badanej zbiorowości w wybranych ośrodkach miejskich. W ten sposób elimi-nuje się tzw. błąd pokrycia, który powstaje wówczas, gdy z winy przeprowa-dzającego ankietę niektóre grupy badanej populacji nie mogły dostosować się do próby, z uwagi na źle dobrane przez ankietera miejsce przeprowadze-nia badaprzeprowadze-nia. Mając to na uwadze, autor badań przeprowadził badaprzeprowadze-nia odwie-dzając duże dzielnice mieszkaniowe oddalone od ścisłego centrum miasta, zgodnie z mapką z wyznaczonym dla siebie obszarem badań.

Materiał empiryczny zawarty w pracy pochodzi z badań bezpośrednich przeprowadzonych w formie kwestionariusza ankietowego na próbie 536 gospodarstw domowych w okresie od sierpnia do września 2013 r. w pięciu miastach Mazowsza o zróżnicowanej liczbie ludności oraz wielkości. Zgod-nie z przyjętymi założeniami badawczymi, w próbie znalazły się osoby powy-żej 18. roku życia, które posiadały samodzielność finansową i podejmowały suwerenne decyzje nabywcze na rynku. W doborze próby zastosowano pro-cedurę doboru celowo – kwotowego. Przyjętymi w badaniu cechami (kwo-tami) były: płeć i wiek. Badania zostały przeprowadzone w ramach badań statutowych i w całości sfinansowane przez Wydział Zarządzania Uniwersy-tetu Warszawskiego.

Zebrany w trakcie badań bezpośrednich materiał uporządkowano, tzn. poddano grupowaniu i zliczeniu oraz wstępnej ocenie pod względem kompletności informacji. Przeprowadzona weryfikacja i ocena zebranego

92 Rozdział iii

materiału badawczego pozwoliła na wyeliminowanie błędów wypełnienia, niedokładności zapisów, błędów logicznych i systematycznych. Z wyjścio-wej liczby kwestionariuszy wywiadów wynoszącej 560, zakwalifikowano 536 kwestionariuszy, co stanowi 95,7% całości próby. W dalszym postępowaniu zostały one poddane procesowi kodowania, natomiast utworzony na ich bazie zbiór danych przetworzono pakietem statystycznym. Zastosowanie pakietu analizy statystycznej programu SPSS 14.0 PL umożliwiło dokona-nie analizy informacji uzyskanych w wyniku przeprowadzenia badań metodą wywiadu standaryzowanego. Następnie po zgrupowaniu, zliczeniu i wstęp-nym opisie zebranych danych, dokonano ich analizy jakościowej i ilościowej.

W badaniu uczestniczyło 53,1% kobiet i 46,9% mężczyzn. Rozkład bada-nych według płci i wieku zgodny był z rozkładem populacji generalnej, dla-tego też w próbie wystąpiła niewielka przewaga kobiet nad mężczyznami, zaś najliczniejszą grupę wiekową stanowiły osoby z przedziału wiekowego 26–44 lata. Ważną zmienną przy badaniu konsumpcji ma miejsce zamiesz-kania. W próbie respondentów, zgodnie z przyjętymi założeniami badawczy-mi, znalazły się osoby zamieszkujące duże miasta Mazowsza o różnej liczbie mieszkańców i wielkości samego miasta, a mianowicie: Warszawę (powyżej 1 mln mieszkańców), Radom (powyżej 200 tys. mieszkańców), Płock (powy-żej 100 tys. mieszkańców), Siedlce (powy(powy-żej 50 tys.) i Ciechanów (powy(powy-żej 20  tys.). Każde miasto reprezentowało 107–108 osób, stanowiąc ok. 20%

badanej próby (tab. 1).

Ta b e l a 1

Struktura respondentów i ich rodzin Cechy respondentów Liczba respondentów

(N = 536) Udział procentowy Płeć:

Cechy respondentów Liczba respondentów

(N = 536) Udział procentowy Liczba osób w gospodarstwie domowym:

1 osoba Dochód na 1 osobę w gospodarstwie

domowym:

W badaniu zadano respondentom pytanie o poziom wykształcenia.

W kwestionariuszu wywiadu przedstawiono cztery kategorie wykształcenia:

podstawowe, zasadnicze zawodowe, średnie i wyższe. Najsilniej reprezen-towane były osoby z wykształceniem średnim. Aż 2/5 ankietowanych legity-mowało się tym poziomem wykształcenia. Co czwarty ankietowany uzyskał wykształcenie wyższe, zaś co piąty respondent posiadał wykształcenie zasad-nicze zawodowe. W badanej próbie najmniejszą grupę stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym (14,5%). Warto także zwrócić uwagę na to, że ponad 3/4 respondentów było aktywnych zawodowo. Nie pracowało nato-miast szesnastu na stu badanych. Proporcja aktywnych i biernych zawodo-wo w badanej populacji jest zbliżona do tej, która odnosi się do krajowego rynku pracy. Blisko 2/5 badanych stanowiły osoby będące reprezentantami dwuosobowych gospodarstw domowych, natomiast co trzeci ankietowa-ny reprezentował gospodarstwo trzyosobowe. Z kolei co piąty respondent pochodził z czteroosobowego gospodarstwa domowego, a jedynie jeden na

c d . t a b e l i 1

94 Rozdział iii

ośmiu ankietowanych był przedstawicielem jednoosobowych gospodarstw domowych. Wśród badanych 37,4% nie miało na utrzymaniu dzieci, nato-miast 35,6% miało jedno dziecko, zaś 21,5% ankietowanych – dwoje dzieci.

Zaledwie co dwudziesty respondent reprezentował gospodarstwa domowe wielodzietne. Prawie połowa respondentów określiła swoją sytuację ekono-miczną jako złą, zaś co trzeci ankietowany jako dobrą. Niespełna co dziesią-ty respondent określił swój status ekonomiczny jako bardzo zły, natomiast zaledwie co dwudziesty jako bardzo dobry. Największą grupę wśród respon-dentów stanowiły osoby, których miesięczne dochody per capita mieściły się w przedziale 1001,00–2000,00 zł. Dla co trzeciego ankietowanego miesięczny dochód na 1 osobę w gospodarstwie nie przekraczał 3000,00 zł. Dla co ósme-go ankietowaneósme-go dochód nie przekraczał 1000,00 zł miesięcznie na 1 osobę w gospodarstwie domowym. Najmniejszą grupę wśród respondentów stano-wiły gospodarstwa, w których dochód per capita wyniósł powyżej 5000,00 zł miesięcznie.

Przejawem innowacyjności w sferze konsumpcji są zachowania nabyw-cze konsumentów wpisujące się w alternatywne trendy zdiagnozowane w pierwszej dekadzie XXI w. Z przeprowadzonego badania wynika, że wśród ankietowanych zaobserwowano zachowania konsumpcyjne odpowiadające trendom opisanym w pierwszej części opracowania. Należy dodać, że nowe trendy konsumpcyjne w zachowaniach innowacyjnych konsumentów wza-jemnie się uzupełniają i przenikają. Wśród obserwowanych współcześnie trendów w sferze konsumpcji, znaczącą rolę odgrywa świadoma konsump-cja, która polega na oszczędnym gospodarowaniu dobrami, ograniczaniu konsumpcji dóbr pochłaniających zbyt duże zasoby środowiska naturalne-go i rezygnacji z produktów, które można uznać za zbędne. W celu zmini-malizowania negatywnego wpływu realizowanej indywidualnie konsumpcji na stan środowiska naturalnego, ankietowani podejmowali proekologiczne zachowania nabywcze, przejawiające się w zakupie proekologicznych dóbr codziennego użytku (ekologiczna żywność, kosmetyki wytwarzane z eko-logicznych komponentów, ekologiczne artykuły chemii gospodarczej oraz przyjazne środowisku opakowania wykonane z materiałów biodegradowal-nych lub nadających się do powtórnego przetworzenia) oraz dóbr trwałe-go użytku (enertrwałe-gooszczędne żarówki, enertrwałe-gooszczędny sprzęt AGD i RTV, ograniczająca zużycie wody armatura łazienkowa). Wśród ankietowanych można zaobserwować zainteresowanie prozdrowotnymi walorami produk-tów żywnościowych oraz propagowanie prozdrowotnych atrybuproduk-tów diety.

Zainteresowania dietą bogatą we wszystkie niezbędne składniki mineralne w  odpowiednich proporcjach zadeklarowało prawie 53% respondentów,

natomiast zakup żywności ekologicznej wskazał zaledwie co piąty ankieto-wany. Natomiast biorąc pod uwagę przyczyny spożycia proekologicznych zachowań konsumentów, respondenci wskazywali kolejno: segregację śmieci (65,9%), używanie ekologicznych opakowań i toreb na zakupy (59,3%), uży-wanie biodegradowalnej chemii gospodarczej (49,3%), ograniczenie zuży-cia mediów (17,6%), rezygnacja z jazdy samochodem na rzecz transportu publicznego (10,3%) oraz rezygnacja z jazdy własnym samochodem na rzecz jazdy rowerem (6,4%). W przypadku świadomej konsumpcji najwięcej bada-nych deklarujących kierowanie się względami ekologicznymi przy podejmo-waniu decyzji nabywczych pochodziło z Warszawy (37,4%) i Siedlec (26,7%), a najmniej z Radomia (9,6%). Zaledwie co czwarty respondent był zdania, że dokonał wyboru konsumenckiego w oparciu o społeczną reputację firmy, zaś zaledwie co dziesiąty deklarował, że zrezygnował z jakiegoś zakupu ze wzglę-du na aspekty społeczne lub ekologiczne. Taką odpowiedź wskazywali głów-nie mieszkańcy Warszawy (14,8%) i Płocka (10,4%). Z przeprowadzonego badania wynika ponadto, że odsetek deklarujących kontakt ze świadomą konsumpcją był większy wśród kobiet (67,9%) niż mężczyzn (56,8%). Ponad 1/3 ankietowanych twierdziła, że przynajmniej raz w życiu zdarzyło im się uczestniczyć w wydarzeniu związanym z promocją idei świadomej konsump-cji bądź Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade). Były to przeważnie kobiety, z grupy wiekowej 26–44 lat, legitymujące się wykształceniem średnim i wyż-szym, dysponujące miesięcznym dochodem na 1 osobę powyżej 3000,00 zł, mieszkające w Warszawie i Siedlcach.

Ze świadomą konsumpcją nierozerwalnie związana jest konsumpcja kola-boratywna. Prawie co dziesiąty respondent informował, że w celu ogranicze-nia wydatków związanych z zakupem odzieży, książek i szeroko rozumianych akcesoriów dziecięcych, dokonał bezgotówkowej wymiany niepotrzebnych ubrań, niechcianych prezentów oraz dziecięcych ubranek, obuwia lub zaba-wek. Takie postępowanie konsumentów jest określane w literaturze przed-miotu jako clothswap lub toyswap. Tego typu zachowania asekuracyjne podejmowane przez gospodarstwa domowe wskazywali najczęściej miesz-kańcy Warszawy (23,4%), Radomia (20,1%) i Ciechanowa (16,3%). Były to przeważnie kobiety legitymujące się wykształceniem średnim ogólnokształ-cącym i wyższym, dysponujące miesięcznym dochodem rozporządzalnym per capita nieprzekraczającym 3000,00 zł. Natomiast co trzeci ankietowa-ny nigdy nie uczestniczył we wspomnianej wymianie i nie jest nią w ogóle zainteresowany. Z kolei co dwunasty badany twierdził, że w celu pozyskania dodatkowych środków pieniężnych, wykorzystując serwis internetowy

(głów-96 Rozdział iii

nie Tablica.pl⁴), odpłatnie udostępnił na krótki czas jeden z wolnych pokoi w swoim mieszkaniu/domu w wybranym przez siebie okresie czasu. Takie postępowanie konsumentów jest określane mianem roomsharingu. Odpo-wiedź tę wskazywali głównie respondenci z Warszawy, Siedlec i Radomia.

Były to przeważnie osoby z grupy wiekowej 26–44 lata, legitymujące się wykształceniem średnim ogólnokształcącym lub wyższym, oraz osiągające miesięczne dochody na 1 osobę poniżej 2000,00 zł. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w przypadku dóbr takich, jak prywatne mieszkanie lub dom, ankietowani są sceptycznie nastawieni do ich współdzielenia. Co trzeci bada-ny czułoby się niekomfortowo udostępniając swoje mieszkanie podróżnikom bądź wynajmując je na weekend nieznajomym za pośrednictwem Internetu.

Natomiast prawie połowa respondentów czułoby się niepewnie w takiej sytu-acji, jednak jest w stanie rozważyć uczestnictwo w roomsharingu. Jedynie co piąty ankietowany zadeklarował uczucie komfortu podczas partycypacji w konsumpcji kolaboratywnej tego typu, przy czym, jedynie 5% więcej męż-czyzn niż kobiet podziela taką opinię. Za najważniejsze korzyści wynikające z uczestnictwa w konsumpcji kolaboratywnej respondenci uznali: znajomość ludzi którym pożycza się rzeczy lub z którymi wymienia się przedmioty, ścisłe regulaminy dające gwarancję bezpiecznego uczestnictwa w konsumpcji oraz możliwość zarobienia pieniędzy.

O innowacyjności ankietowanych konsumentów świadczy trend zwany domocentryzacją. Izolacji w domowych pieleszach sprzyja rozwój nowocze-snych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych. Ponad 2/5 ankie-towanych permanentnie korzysta z usług w zakresie e-edukacji, e-kultury i  e-turystyki. Częściej czynią to kobiety niż mężczyźni, z grupy wiekowej 26–44 lata, legitymujące się wykształceniem wyższym i średnim ogólno-kształcącym i zamieszkujące Warszawę (48,3%) i Płocka (43,7%). Prawie 38% badanych zmniejszyła kontakty towarzyskie, ograniczając je wyłącznie do niewielkiej grupy przyjaciół i znajomych. Do grupy konsumentów inno-wacyjnych zalicza się także osoby wytwarzające produkty i usługi we własnym zakresie. Chodzi tu przede wszystkim o uprawianie warzyw i owoców, samo-dzielne wykonywanie remontów mieszkania oraz szeregu drobnych prac związanych z naprawą sprzętu domowego. Z badań wynika, że grupę taką tworzy niemal 46% badanych. Są to najczęściej respondenci zamieszkujący Ciechanów, Siedlce i Radom.

4 Platforma ta wspiera konsumpcję kolaboratywną w wymiarze lokalnym, umożliwiając wymianę bądź sprzedaż dóbr pomiędzy sąsiadami.

Trendem zdiagnozowanym wśród ankietowanych, będącym dobitnym przykładem innowacyjnego zachowania konsumentów jest smart shopping.

Internet wraz z mobilnymi urządzeniami niewątpliwie sprzyja rozwojowi tego trendu. Ponad 1/3 posiadaczy smartfonów wykorzystuje telefon pod-czas zakupów. Klienci korzystający ze smarfonów podpod-czas zakupów robią to zarówno przed wejściem do sklepu (ponad 2/3 badanych), przebywając na terenie sklepu (24,6%) i po jego opuszczeniu (12,4%). Należy nadmie-nić, że pięciu badanych mieszkających w Warszawie i dwóch pochodzących z Płocka przyznało się, że do robienia zakupów wykorzystują listy zakupowe z geolokalizacją, dzięki którym mogą wygodniej i szybciej wyszukać aktualne okazje sprzedażowe oraz porównywać ceny. Badania potwierdziły, że ponad 2/3 ankietowanych chętnie korzysta z promocji i dobrze je ocenia. Najczęst-szymi typami promocji, z których korzystają respondenci są: obniżki cen produktu lub usługi (69,8%), większa ilość produktu lub usługi za tę samą cenę (63,4%) oraz degustacje bądź testowanie produktu lub usługi (45,3%).

Ponadto z przeprowadzonych badań wynika, że najwięcej tzw. „sprytnych konsumentów” jest wśród kobiet, z grupy wiekowej 45–64 lata, legitymu-jących się wykształceniem wyższym i zamieszkulegitymu-jących głównie Warszawę.

Z badania wynika także, że respondenci posiadający miesięczny dochód per capita powyżej 4000,00 zł byli bardziej nastawieni na poszukiwanie oszczęd-ności przy zakupach, nie tylko produktów żywoszczęd-nościowych ale i nieżywno-ściowych, głównie odzieży i obuwia. Spośród ankietowanych o najwyższych miesięcznych dochodach na 1 osobę w rodzinie i wyższym poziomie wykształ-cenia, aż 3/4 była zdania, że w przypadku ubrań i produktów żywnościowych w miarę łatwo jest zdecydować o takich kwestiach, jak to czy jakość produktu jest odpowiednia do ceny, jaki mają one skład i czy są w ogóle funkcjonalne.

Co czwarty respondent (głównie z Warszawy, Radomia i Siedlec) odwiedza tzw. centra outletowe, które są esencją „sprytnych zakupów”, ponieważ udo-stępniają dobrej jakości asortyment po cenach niższych o 30–70% od tych samych produktów w innych sklepach.

Kolejnym alternatywnym trendem potwierdzającym innowacyjność w zachowaniach konsumentów jest trend zwany mediami społecznościowy-mi. Ponad 2/5 ankietowanych korzysta z Internetu w celu robienia zakupów, z czego ok. 3/5 spotkało się w sieci z opiniami innych osób i firm o ofercie rynkowej. Prawie 1/5 badanych twierdzi, że często traktuje sklepy stacjonar-ne wyłącznie jako ekspozycje na których można zapoznać się szczegółowo z konkretnym produktem, a następnie wraca do domu i kupuje go taniej w Internecie. Ponad 2/3 respondentów korzystających z Internetu twierdzi, że przy robieniu zakupów online bierze pod uwagę rekomendacje

uzyskiwa-98 Rozdział iii

ne od przyjaciół i znajomych. W przypadku źródeł internetowych dla ponad połowy badanych robiących zakupy online najbardziej wiarygodne są infor-macje podawane przez porównywarki cen, dla 46,7% – inforinfor-macje i komen-tarze zamieszczane na forach dyskusyjnych, natomiast dla 40,6% – zalecenia ekspertów zamieszczane przez nich na blogach i w serwisach społecznościo-wych. Jedynie co dziesiąty badany twierdzi, że przy podejmowaniu decyzji zakupowych online bierze pod uwagę reklamy zamieszczane w mediach społecznościowych. Respondenci najczęściej nabywają przez Internet: ubra-nia – 23,2%, sprzęt elektroniczny – 19,8%, komputery i akcesoria – 11,4%, kosmetyki – 10,2%, książki, w tym książki elektroniczne i audiobooki – 6,3%

i usługi bankowe – 5,6%. Wśród innych rzeczy ankietowani wymieniają suple-menty diety, bilety na pociąg/autobus/samolot, artykuły budowlane, meble oraz inne elementy wyposażenia mieszkania. Z zakupów online najczęściej korzystają osoby młode do 25. roku życia oraz z grupy wiekowej 26–44 lata, z wykształceniem wyższym lub średnim ogólnokształcącym, o miesięcznych dochodach per capita powyżej 3000,00 zł. Robiąc zakupy online, ankietowani korzystają głównie z oferty serwisów ogłoszeniowych (głównie takich jak:

Gratka.pl, Tablica.pl oraz Gumtree.pl), porównywarek cen (głównie takich jak: Ceneo.pl, Skapiec.pl oraz Nokaut.pl) oraz w mniejszym stopniu z pasa-ży handlowych i katalogów, wykorzystując do zakupów urządzenia mobilne, a za produkty płacąc za pomocą systemów płatności internetowej. Do najczę-ściej wymienianych zalet robienia zakupów w sieci, respondenci korzystający z zakupów online wskazują: oszczędność pieniędzy (35,9% wskazań), lepsze promocje (22,6% wskazań), oszczędność czasu (21,4% wskazań) oraz więk-szy wybór asortymentu (17,3% wskazań).

Współcześni prosumenci zwani także konsumentami kompetentnymi lub aktywnymi to przede wszystkim osoby korzystające z komputerów, Internetu, smartfonów i telefonów komórkowych. Nie może więc dziwić fakt, że ankie-towani których można określić prosumentami, najczęściej kojarzą innowacje z „czymś co zmienia świat i codzienne życie”, podając jako przykład Internet, smartfony i telefony komórkowe. Z przeprowadzonych badań wynika, że zaledwie 6,8% respondentów przyznało się do aktywnej współpracy z firma-mi. Polega ona na współtworzeniu lub projektowaniu produktów lub opako-wań. Ten śladowy odsetek aktywnych konsumentów jednoznacznie wskazuje na bardzo małą aktywność ankietowanych w tym zakresie. Może to wyni-kać moim zdaniem z dwóch powodów. Po pierwsze, wielu ankietowanych w ogóle nie zna programów ani narzędzi, które umożliwiłyby im bycie trend-setterami, czyli współtwórcami innowacji. Po drugie, zdecydowana większość respondentów twierdzi, że nigdy nie spotkali się z sytuacją, w której firma

zaprosiłaby ich do takiego programu. Ponadto, dla wielu badanych, tworze-nie innowacji wydaje się czymś odległym, zarezerwowanym wyłącztworze-nie dla wąskiej grupy dobrze wykształconych, utalentowanych i obdarzonych wyso-kim potencjałem intelektualnym osób. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że zwłaszcza młodzi konsumenci z grupy wiekowej 18–25 lat, z dużym entuzja-zmem podchodzą do współtworzenia innowacji, a także mają jasno sprecy-zowaną wizję swoich działań w zakresie współtworzenia innowacji. Wśród podstawowych motywatorów uczestniczenia w tworzeniu innowacji respon-denci wymieniają najczęściej: ciekawość, możliwość sprawdzenia się, zdoby-cie nowych doświadczeń, uczestniczenie w nowych przedsięwzięciach oraz możliwość umieszczenia tego faktu w swoim CV. Przeprowadzone badanie wykazało, że świadomi i innowacyjni konsumenci, będący nie tylko bierny-mi odbiorcabierny-mi ale konsumentabierny-mi zadającybierny-mi pytania, formułującybierny-mi opinie a następnie umieszczającymi je w przestrzeni wirtualnej, to ludzie młodzi z grupy wiekowej 18–25 lat, legitymujący się wykształceniem średnim ogól-nokształcącym lub wyższym, dysponujący miesięcznym dochodem per capita powyżej 2000,00 zł, i pochodzący najczęściej z Warszawy (17,6%), Płocka (10,4%) i Siedlec (7,8%).

7. Podsumowanie

Procesy globalizacji i internacjonalizacji wywierają istotny wpływ na funk-cjonowanie współczesnych konsumentów. Efektem zachodzących zmian są dostrzegalne nowe trendy konsumpcyjne, które doprowadziły do pojawienia się zupełnie nowych cech współczesnych konsumentów, takich jak: większa świadomość rynkowa, potrzeba nawiązywania więzi społecznych, zwiększona mobilność przestrzenna i społeczna, a także innowacyjność w poszukiwa-niu informacji o dobrach i usługach oraz sposobach ich nabycia. Zmiany te są dostrzegalne także u polskich konsumentów zamieszkujących Mazowsze.

Uzyskane w trakcie przeprowadzonych badań informacje pozwalają określić zakres i skalę innowacyjnych zachowań w ankietowanych gospodarstwach domowych. O innowacyjności konsumentów świadczą ich reakcje na nowe trendy. Z przeprowadzonych badań wynika, że wśród konsumentów zamiesz-kujących Mazowsze, największą popularnością wśród nowych trendów cieszy się świadoma konsumpcja. Przejawia się ona proekologicznymi zachowania-mi nabywczyzachowania-mi konsumentów, polegającyzachowania-mi na zakupie ekologicznej żyw-ności, kosmetyków wytwarzane z ekologicznych komponentów, ekologiczne artykuły chemii gospodarczej oraz energooszczędnych żarówek oraz

ener-100 Rozdział iii

gooszczędnego sprzęt AGD i RTV. Ankietowane gospodarstwa domowe wykazały się także dużym sprytem, polegającym na monitorowaniu infor-macji o promocjach i wyprzedażach ukazujących się w mediach, czy spraw-dzaniu aktualności i dostępności cen wybranych produktów. Niewątpliwie wdrażanie nowych technologii i Internetu pozwala konsumentom, zwłasz-cza tym „sprytnym” sprawniej zorganizować oszczędne zakupy. Media spo-łecznościowe stały się także nieodłącznym elementem życia ankietowanych gospodarstw domowych i powoli zaczęły wypierać tradycyjne media. Z badań wynika, że do Internetu przeniesione zostały zakupy, kontakty towarzyskie, oglądanie telewizji czy słuchanie radia. Rozwój technologii komunikacyjnych i mediów społecznościowych przyczyniły się do rozwoju prosumpcji, repre-zentowanej głównie przez młodych ankietowanych uczestniczących w działa-niach promocyjnych, w których współtworzą produkty, slogany reklamowe, projekty opakowań itp. Z analizy przeprowadzonych badań własnych wyni-ka, że ponad 3/5 ankietowanych ulega trendowi zwanemu domocentryzacją konsumpcji. Natomiast najmniej znanym nowym trendem konsumpcyjnym wśród ankietowanych jest konsumpcja kolaboratywna, którą praktykuje zale-dwie co dziesiąty respondent.

BIBLIOGRAFIA

Antonides, G., van Racji, F.W. (2003). Zachowania konsumenta. Podręcznik akademicki, PWN, Warszawa.

Assael, H. (2004). Consumer Behavior. A Strategic Approach, Houghton Miffein Company, Boston–New York.

Becker, G.S. (1990). Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, PWN, Warszawa.

Bell, D. (1974). The Coming of Post-Industrial Society, Harper Colophon Books, New York.

Botsman, R., Rogers, R. (2012). What’s Mine Is Yours: The Rise of Collaborative Consump-tion, Harper Collins, New York.

Chinowski, B. (2012) Portale społecznościowe a przedsiębiorstwa sieciowe. W: S. Łobejko (red.), Przedsiębiorstwa sieciowe i inne formy współpracy sieciowej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.

Clark, W.C. (2000). Environmental globalization. W: J.S. Nye, J.D. Donahue (eds.), Gov-ernance in a globalizing world, Brookings Institution Press, Washington.

Drucker, P.F. (1985). From capitalism to knowledge society. W: D. Neef (ed.), The Knowledge Economy, Butterworth, Worburn.

Drucker, P. (1992). Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa.

Engel, J.F., Blackwell, R.D., Miniard, P.W. (1995). Consumer Behavior, FortWorth, 8^th edi-tion, T.X. Dryden Press.

Gansky, L. (2010). The Mesh: Why the Future of Business Is Sharing, Penguin Books, New York.

Garbarski, L. (2011). Zachowania nabywców, PWE, Warszawa.

Griffin, R.W. (1996). Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Griffin, R.W. (1996). Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN,