Termin „polityka” należy do grupy pojęć, które są wieloznaczne, nieprecyzyjne i nie-jednokrotnie interpretowane w zależności od punktu widzenia oraz orientacji poznawczej, czyli – jak wskazuje Thomas Khun – od osobistych i historycznych czynników oraz spo-sobów widzenia świata i uprawiania nauki3.
Mimo sporów o genezę terminu „polityka”, można przyjąć, że pochodzi on od greckie-go wyrazu polis, który oznacza państwo, rządy, dążenie do realizacji celów politycznych z wykorzystaniem instrumentarium i autorytetu państwa. Termin ten wywodzi się również z greckiego wyrazu politiká, oznaczającego ściśle określony zakres zajęć, takich jak: uczest-nictwo w zgromadzeniach, naradach, wyborach, wydawanie wyroków sądowych i pełnie-nie funkcji publicznych. Jak zauważa Tadeusz Bodio, w procesie rozwoju nowożytnej my-śli politycznej terminologia zarówno grecka, jak i łacińska była przyjmowana i wzbogacana w językach narodowych ze szczególnym uwzględnieniem tradycji angiel-skich, niemieckich i francuskich4.
2 Rozumiane jako dwa odrębne procesy dotyczące dwojakiego rodzaju polityki w ujęciu zintegrowanym (zintegrowanego bezpieczeństwa oraz zintegrowanego rozwoju). Użycie terminu „nurt” ma na celu rozróżnienie pojęć określających podejście i pojęć stosowanych do opisu (strukturyzacji) bezpieczeństwa (oraz rozwoju), takich jak „wymiary” czy „rodzaje” wyrażające
„zakres”, w tym „obszary”, „dziedziny”, „sektory” i „działy (administracji rządowej)”. W tym kontekście pojęcie „nurt” jest bliskie znaczeniowo pojęciom „trend”, „kierunek strategiczny”, a nawet „paradygmat”.
3 T.S. Khun: Struktura rewolucji naukowych. Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2009, s. 22.
4 T. Bodio: Polityka w życiu społecznym. W: Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych. K.A. Wojtaszak, W. Jakubowski (red.). Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2001, s. 39–40.
W publikacjach encyklopedycznych i słownikach pojęcie polityka jest określane jako ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy państwa, jej wykonywa-niem oraz wytyczawykonywa-niem kierunku rozwoju państwa w różnych dziedzinach. Polityka to tak-że: 1) program albo kierunek działalności państwa lub określonego polityka; 2) sztuka kie-rowania sprawami publicznymi, zwłaszcza umiejętność działania w granicach istniejących możliwości; 3) gra partyjna lub samą walka o władzę i związane z nią korzyści5. W nieco innym ujęciu polityka oznacza umiejętność sprawowania władzy publicznej; działania rzą-du; zdolność mobilizowania członków zbiorowości do wspólnego wysiłku na rzecz celów społecznych i zyskiwania ich posłuchu dla decyzji władzy; umiejętność skutecznej realiza-cji wyznaczonych celów społecznych w podzielonym, zróżnicowanym społeczeństwie6. Przyjmuje się również, że jest to umiejętność (sztuka) rządzenia państwem, czyli działal-ność władzy państwowej, rządu w różnych dziedzinach państwa lub jego stosunków z inny-mi krajainny-mi, dotyczy to także wzajemnych stosunków klas, grup społecznych oraz partii, uwarunkowana określonymi celami i interesami, a mająca na celu zdobycie i utrzymanie władzy państwowej7.
Dla porównania, w tradycji niemieckiej, w której można znaleźć znajome akcenty, politik wiązano z refleksją nad wspólnym dobrem, państwem, jego zadaniami i organizacją. Polizei odnoszono do funkcji porządkowych i opiekuńczych państwa. Termin ten oznaczał: a) do-bro ogólne zabezpieczone przymusem, b) wzór służby publicznej, c) aparat stojący na stra-ży interesów władzy państwowej i wykonujący zadania polityczne. Według Maxa Webera, polityka miała wyznaczać cele (kreować nowe wartości, programować rozwój państwa), jej prowadzenie zaś miało pozostać w sferze odpowiedzialności administracji. Ten niemiecki socjolog i teoretyk wywarł wpływ na nowożytne definicje polityki. Polityką nazwał także dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy – czy to mię-dzy państwami, czy też w obrębie państwa, mięmię-dzy grupami ludzi, które to państwo tworzą.
W Polsce pojęcie polityki jest najczęściej interpretowane w nawiązaniu do anglosaskiej tradycji myśli politycznej. T. Bodio zwraca uwagę na różnice między terminami politics, po-licy oraz polity. Termin polity (bliski greckiemu pojęciu polis) oznacza zbiorowość politycz-ną, policy zaś – treści i programy polityczne. Natomiast określenie politics jest związane z działaniami politycznymi. O ile policy kojarzy się z zarządzaniem sprawami publicznymi, o tyle politics łączy się z problematyką sprawowania władzy8. Marek Adamkiewicz wska-zuje, że pojęcie policy dotyczy spraw publicznych związanych z zarządzaniem i ich plano-waniem, natomiast termin politics odnosi się do myślenia na temat władzy, panowania, kon-fliktu i uczestnictwa9.
W ujęciu Jerzego Hausnera polityka jest opisywana jako wielowymiarowy obszar rzeczywi-stości społecznej, tak więc aby móc go precyzyjnie analizować i opisywać, trzeba umieć
wy-5 Encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 444.
6 Encyklopedia PWN. http://encyklopedia.pwn.pl [dostęp: 20.10.2014].
7 Słownik języka polskiego. T II. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszwa 1978, s. 784.
8 T. Bodio: Polityka w życiu…, op.cit.
9 M. Adamkiewicz: Semantyka polityki bezpieczeństwa. Aspekt moralny. W: Bezpieczeństwo państw i narodów w procesie integracji europejskiej. W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.). Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 199.
różnić i zdefiniować jego różne wymiary, a problem ten ma nie tylko semantyczny charakter10. Uwzględniając podejście konstruktywistyczne, można wskazać, że interpretacja i sposób ro-zumienia pojęć przez aktorów społecznych, wynikające ze społecznych relacji i praktyk two-rzących tożsamość podmiotów i przedmiotów11, mają wpływ na postrzeganie i konstruowanie wizji rzeczywistości12. T. Bodio przyjmuje, że pojawienie się terminu ,,polityka” oraz ewolu-cja jego rozumienia są silnie związane z powstaniem państwa. Natomiast Piotr Winczorek pod-kreśla, że występuje ścisły związek między polityką a wielkością skali, w której zachodzą sto-sunki władcze w grupach społecznych. Dlatego zjawisko to jest charakterystyczne nie tylko dla państwa, lecz odnosi się także do dużych organizacji w ogóle 13.
Istotę polityki, zdaniem Wojciecha Lamentowicza, stanowi działanie, które przekształca niektóre z wielu konkurencyjnych wartości (wolność, równość, bezpieczeństwo, rozwój) i in-teresów grup społecznych w decyzje polityczne, normy prawne oraz działania organów wła-dzy publicznej. Dlatego polityka z konieczności jest stronnicza: dając pierwszeństwo jed-nym interesom i wartościom, ignoruje pozostałe bądź wprost zapobiega ich realizacji14.
Mariusz Gulczyński w swojej definicji zbliża się do potocznego rozumienia pojęcia, okre-ślając politykę jako działalność polegającą na przezwyciężaniu sprzeczności interesów i uzgadnianiu zachowań współzależnych grup społecznych i wewnątrz nich za pomocą per-swazji, manipulacji, przymusu i przemocy, kontestacji, negocjacji i kompromisów, służącą kształtowaniu i ochronie ładu społecznego korzystnego dla tych grup stosownie do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów15.
Według Leszka Sobkowiaka polityka to: a) działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego); b) dowolny układ stosunków społecznych (obecność kontroli, wpływu, wła-dzy lub autorytetu); c) funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój przez roz-wiązywanie konfliktów; d) podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania władzy (gry o władzę), w którym biorą udział rozmaite podmioty, e) służba dążąca do zapewniania warunków pozwalających na zaspokajanie potrzeb ludzi16.
P. Winczorek podkreślając związek pojęcia ,,polityki” z takimi kategoriami pojęciowymi jak „życie publiczne” i ,,władza publiczna”, zauważa, że gdy wchodzą w grę stosunki wład-cze, to co publiczne, jest już zjawiskiem politycznym17.
Jerzy Hausner przeprowadzając analizę semantyczną terminu ,,polityka”, wskazuje, że po-winien on być rozumiany nie tylko jako dyskurs, system polityczny, działania polityczne,
10 J. Hausner: Polityka a polityka publiczna. „ Zarządzanie Publiczne” 2007 nr 1, s. 44.
11 D. Howard, Y. Stavrakakis: Introducing Discourse Theory and Political Analysis. W: Discourse Theory and Political Analysis: Identities, Hegemonies, and Social Change. D. Howard, A. Norval, Y. Stavrakakis (red.). Manchester University Press 2000, s. 5.
12 Vide: J. T. Checkel: Social Constructivism in Global and European Policies: A Review Essay. „Review of International Studies” 2004 t. 30 nr 2, s. 229–244.
13 P. Winczorek: Nauka o państwie. Liber, Warszawa 2011 s. 30.
14 W. Lamentowicz: Państwo współczesne. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993, s. 29.
15 M. Gulczyński: Nauka o polityce. Wydawnictwo Druktur, Warszawa 2007.
16 L. Sobkowiak: Leksykon politologii. Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut (red.). Wyd. V. Wrocław 1999; H. Przybylski:
Politologia. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice–Warszawa 2004, s. 61; E. Zieliński: Nauka o państwie i polityce. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2006, s. 207.
17 P. Winczorek: Nauka…, op. cit., s. 31.
lecz także jako polityka publiczna (public policy)18. Polityka w najszerszym ujęciu jawi się więc jako spektrum, w którym występuje to, co dyskursywne, kreatywne (polis), oraz to, co jest techniczne i profesjonalne, czyli jawi się jako polityka publiczna19. Przez politykę pu-bliczną należy w takim przypadku rozumieć płaszczyznę funkcjonalno-techniczną, której istotą jest władza nad zasobami publicznymi podlegającymi redystrybucji20. Zdaniem Huberta Izdebskiego, polityka publiczna wywodząc się z dziedziny zarządzania publicznego (public governance)21, stanowi pochodną zadań i funkcji publicznych realizowanych przez państwo.
Zwraca uwagę na funkcję wypracowywania i realizowania polityki (polityka regulacyjna, polityka edukacyjna, polityka społeczna, polityka rozwoju gospodarczego itd.) spełnianą w różnorodnych obszarach zadań publicznych22.
Andrzej Zybała w rozważaniach nad polityką publiczną posługuje się jako pewną odręb-ną kategorią polityki roboczym pojęciem „polityka polityczna”. Zwracając uwagę na zasad-nicze cechy je różniące, a także na pozostawanie ich we wzajemnych relacjach, podkreśla funkcjonalno-techniczny oraz konsensualny wymiar polityki publicznej, który stoi w opo-zycji do konfliktowo ideologicznego wymiaru polityki w rozumieniu tradycyjnym, szcze-gólnie potocznym (tab. 1).
Polityka publiczna odgrywa zatem istotną rolę w procesie wypełniania funkcji państwa, jej realizacja należy bowiem do zadań władzy publicznej wykonującej działania polityczne przy użyciu administracji (biurokracji). Należy oczekiwać dalszego wzrostu znaczenia po-lityki publicznej, a także wniosków dotyczących sposobów formułowania, projektowania, planowania i ich wdrażania.
18 J. Hausner: Zarządzanie publiczne. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Kraków 2008, s. 35.
19 J. Hausner: Polityka a polityka publiczna. „Zarządzanie Publiczne” 2007 nr 1, s. 57.
20 A. Zybała: Polityki publiczne. KSAP, Warszawa 2012, s. 31–32.
21 H. Izdebski: Doktryny polityczno-prawne. Lexis Nexis, Warszawa 2012, s. 126.
22 H. Izdebski: Elementy teorii państwa. W: Ekonomia społeczna a rozwój. J. Hausner (red.). Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków. http://www.msap.uek.krakow.pl/doki/publ/es_ekonomia.
pdf [dostęp: 20.09.2014 ].
Polityka Polityka publiczna
Ideologia Technologia – technokratyzm
Konflikt Konsensus
Zachowanie władzy Usługi
Rządzenie/dominacja Współpraca
Reprezentacja interesów Zaspokojenie potrzeby wiedzy
Krótkoterminowy horyzont podejmowania decyzji Długoterminowy horyzont podejmowania decyzji