W kontekście zasadniczego przedmiotu rozważań ważne jest odniesienie się do leksy-kalnego znaczenia podstawowych pojęć stosowanych do opisu współczesnych konfliktów zbrojnych.
Rebelia – jest rozumiana jako bunt i często utożsamiana z powstaniem zbrojnym przeciw-ko istniejącej władzy. Wśród synonimów tego terminu wymienia się: przewrót wojsprzeciw-kowy, pucz, powstanie, rewoltę, rokosz, a nawet rewolucję. Jako przykład rebelii można wskazać działania prowadzone w 2011 roku w Egipcie, w 2012 roku w Libii i Mali, a obecnie w Syrii.
2 Szerzej: J. Lasota: Asymetria w walce zbrojnej. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2014.
Rebelia, by była właściwie rozumiana, powinna mieć zasięg ogólnokrajowy i w rezultacie prowadzić do obalenia rządu. Prowadzące ją siły powinny więc być wyraźnie określone, a ich działania – połączone myślą przewodnią organu nadrzędnego w postaci siły politycznej, któ-ra aspiruje do przejęcia władzy, mając poparcie znacznej części społeczeństwa. Do takich zdarzeń doszło w Afryki Północnej. Nazwane Arabską Wiosną lub Arabską Wiosną Ludów, obejmowały zapoczątkowane 17 grudnia 2010 roku protesty społeczne oraz konflikty zbroj-ne w krajach arabskich. Przyczyną wybuchu rebelii było niezadowolenie obywateli z warun-ków życia, bezrobocie, rosnące ceny żywności, a także korupcja i nepotyzm władz oraz ogra-niczanie swobód obywatelskich przez autokratyczne reżimy3.
Separatyzm – to dążenie do wyodrębnienia się określonej grupy z całości. Za najbardziej typowy uważa się separatyzm narodowościowy, a jednym z jego przejawów jest secesja na-rodowa. W aspekcie politycznym separatyzm należy postrzegać jako dążenie do odrębności pod względem narodowym, politycznym, etnicznym i religijnym. W tym znaczeniu będzie to działalność mająca na celu wyodrębnienie mniejszości narodowych. W aspekcie geogra-ficznym separatyzm jest dążeniem do oderwania się określonego terytorium od jakiegoś pań-stwa i utworzenia odrębnej struktury państwowej lub przyłączenia tego terytorium do sąsied-niego kraju4. Zgodnie z przedstawioną definicją działania na Ukrainie należy postrzegać nie jako rebelię, lecz jako separatyzm. Zwolennicy oderwania się wydzielonych terenów od Ukrainy są więc nie tyle terrorystami, ile separatystami.
Ukraina to nie jedyny przypadek separatyzmu w Europie. Rok 2014 był sprawdzianem jedności narodowej Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Tam bowiem z różną intensywnością pro-wadzono przygotowania do oderwania regionów od całości państwa.
Referendum, podczas którego mieszkańcy Szkocji odpowiedzieli na pytanie, czy chcą, by ich kraj stał się niepodległy, odbyło się 18 września. Z pomysłem ogłoszenia suwerenności państwa wystąpił w 2007 roku premier Alex Salmond, przywódca Szkockiej Partii Narodowej.
Jego zabiegi zaowocowały podpisaniem 15 października 2012 roku porozumienia między Wielką Brytanią i Szkocją. Choć prowadzono intensywną kampanię odwołującą się do ar-gumentów historycznych, wynik głosowania jednoznacznie wskazał, że Szkocja pozostanie w unii z Brytanią.
Mimo pozytywnego wyniku referendum należy dostrzec, że w ostatnich latach znaczą-co wzrósł odsetek zwolenników suwerenności. O ile w czerwcu 2008 roku za niepodległo-ścią opowiadało się 36% ankietowanych, to w kwietniu 2014 roku opcję tę wskazało już 42% respondentów. Rządząca Szkocka Partia Narodowa głosiła oparty na ogólnikach pro-gram bezpieczeństwa socjalnego, a bardziej radykalni secesjoniści dążyli także do zerwa-nia z monarchią, sprzeciwiali się obecności brytyjskich baz wojskowych i posiadaniu bro-ni nuklearnej. Główna siła stojąca za szkockimi dążebro-niami secesjobro-nistycznymi postulowała też zachowanie brytyjskiego funta i dalsze formalne uznawanie zwierzchności królowej – podobnie jak czyni to 16 krajów Wspólnoty Brytyjskiej5. Mimo aktywnej kam-panii antybrytyjskiej referendum w Szkocji wygrali zwolennicy pozostania kraju przy
3 Szerzej: Działania przeciwrebelianckie w operacjach. W. Więcek (red.). Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2011.
4 Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych. Wydawnictwo Alta2, Wrocław 2000, s. 314.
5 http://www.pch24.pl/narodowy-socjalizm-szkockich-separatystow,25018,i.html#ixzz3BgKnLowe [dostęp: 26.08.2014].
Wielkiej Brytanii. Za pozostaniem Szkocji w unii opowiedziano się w 26 okręgach wybor-czych z ogólnej liczby 32 okręgów6.
W Hiszpanii tendencje separatystyczne sprawiły, że 9 listopada 2014 roku przeprowadzo-no referendum w Katalonii. W głosowaniu wzięło udział ponad 2 mln Katalończyków spo-śród ponad 5 mln uprawnionych, choć było ono niewiążące, a w opinii rządu Hiszpanii na-ruszało prawo. To symboliczne głosowanie miało być wsparciem dla długotrwałej kampanii na rzecz niepodległości bogatej Katalonii, zamieszkanej przez 7,5 mln osób7. Inicjatywa od-dzielenia się od Hiszpanii została zainicjowana przez Artura Masa8 po nieudanych negocja-cjach z rządem w Madrycie w sprawie zwiększenia autonomii Katalonii. Od tamtej pory sto-sunki między Barceloną i Madrytem pozostają chłodne. Analitycy hiszpańskiej sceny politycznej komentują, że obecnie obie strony mają niewielkie pole manewru i nie osiągną żadnego kompromisu. Formalnie ucięto już spekulacje na temat możliwego referendum, za-znaczono bowiem, że byłoby ono nielegalne. Nie jest żadną tajemnicą, że Hiszpania obawia się odłączenia Katalonii, ponieważ mogłoby to zachwiać odbudową wychodzącej z kryzysu gospodarki kraju. Katalonia, która odpowiada za jedną czwartą eksportu kraju i nazywana jest „fabryką Hiszpanii”, ma duży wpływ na wzrost gospodarczy państwa. Analitycy pod-kreślają jednak, że w obecnej trudnej sytuacji społecznej ideę samodzielnego zadecydowa-nia o swojej przyszłości popiera 80% mieszkańców Katalonii9.
Reasumując, na Ukrainie obserwujemy najbardziej radykalną formą separatyzmu – otwar-ty konflikt zbrojny w celu oderwania się od macierzystego kraju i utworzenia niezależne-go bytu państwoweniezależne-go. Pomysł powołania noweniezależne-go państwa – Noworosji nie jest polityczną abstrakcją. Nazwy tej używano już w okresie od XVIII do niemal XX wieku na określenie przyłączonych do Rosji po wojnach z Turcją terenów dawnego dzikiego stepu, czyli tere-nów położonych na północ od Morza Czarnego i Azowskiego. Noworosja obejmowała część terenów współczesnej Ukrainy (obwód doniecki, dniepropietrowski, zaporoski, mikołajew-ski, chersoński i odeski), a także część Mołdawii oraz Rosji (Kraj Krasnodarmikołajew-ski, Kraj Stawropolski, obwód rostowski). Idea budowy Nowej Rosji miała zatem dać impuls do ogól-nego powstania zbrojogól-nego w celu przyłączenia ziem do Rosji lub budowy państwa federa-cyjnego (mapka).
Noworosja jest to samozwańczy twór federacyjny powstały 24 maja 2014 roku, złożony z Donieckiej Republiki Ludowej i Ługańskiej Republiki Ludowej, czyli terenów, które po-zostawały pod kontrolą prorosyjskich separatystów. Ten nowy byt państwowy, nieuznawany na świecie, ma także flagę narodową. Tworzą ją trzy równe poziome pasy: biały u góry, żół-ty (złożół-ty) w środku i czarny na dole. Flaga Noworosji nawiązuje do flagi Imperium Rosyjskiego z lat 1858–1883. Odnosi się do carskiej Rosji i demonstruje związek z historią, która jest
tak-6 http://wiadomosci.onet.pl/swiat/oficjalne-wyniki-referendum-w-szkocji-kraj-pozostaje-w-wielkiej-brytanii/klr8q [do-stęp: 19.09.2014]
7 http://swiat.newsweek.pl/referendum-w-katalonii-wyniki-glosowania-newsweek-pl,artykuly,351523,1.html, [do-stęp: 10.11.2014]
8 Polityk, przewodniczący Konwergencji i Unii, sekretarz generalny Konwergencji Demokratycznej Katalonii (CDC), premier Katalonii (2001–2003).
9 Szerzej: http://wyborcza.pl/1,75477,16401101,W_listopadzie_referendum_niepodleglosciowe_w_Katalonii_.html#ixz-z3BgLWxwjY [dostęp: 30.07.2014].
Lugansk
Azov Sea
Black Sea Russian Empire
ca. 1897
Little Russia
Kishinev
Odessa
Nikoleyev
Dnepropetrovsk
(Yekaterinoslav)