Wśród zmian mających wpłynąć na przyszłe możliwości operacyjne wojsk lądowych du-że znaczenie przypisuje się usamodzielnieniu batalionów. Zdaniem wielu teoretyków woj-skowych bataliony są podstawowym modułem organizacyjnym i szkoleniowym wojsk lądo-wych, decydującym o sile brygad i dywizji.
22 Ibidem, pkt. 5006.
23 Ibidem, pkt. 5007.
Z analizy elementów strukturalnych batalionu oraz badań prowadzonych w trakcie ćwi-czeń wynika24, że organizacja ta nie spełnia wymogu funkcjonalności, w związku z czym wymaga modyfikacji w czasie planowania i prowadzenia działań taktycznych (taktyczne gru-py bojowe na polu walki, taktyczne siły zadaniowe w operacjach poza granicami kraju).
Rozbudowa trzonu bojowego wymusza wzmocnienie pododdziałów logistycznych i do-wodzenia. Może warto rozważyć więc kwestie modyfikacji funkcjonalnej i stworzenie struk-tury batalionu z większą liczbą kompanii bojowych ewentualnie wprowadzenie strukstruk-tury mieszanej, na przykład kompanii zmechanizowanych i czołgów, a także – dodatkowo – kom-panii piechoty. Ponadto w skład batalionu powinny wchodzić: kompania wsparcia wyposa-żona w lekkie moździerze, elementy rozpoznawcze (bezzałogowe statki powietrzne), pluton przeciwpancerny wyposażony w przeciwpancerny pocisk kierowany Spike, lekkie zestawy przeciwlotnicze oraz element dowodzenia i zabezpieczenia logistycznego. Obecna struktu-ra organizacyjna naszych batalionów zmusza do tworzenia różnych wariantów struktustruktu-ral- struktural-nych oraz dodatkowych elementów funkcjonalstruktural-nych w zależności od zadania i warunków je-go wykonania.
Według Jana Zielińskiego, bataliony powinny charakteryzować się dużym potencjałem ogniowym i manewrowym. Obecnie bataliony zmechanizowane oraz czołgów są uzbrojone w liczniejsze niż wcześniej środki walki. Na bazie restrukturyzowanych jednostek w bryga-dach powstały bataliony wyposażone w 58 wozów bojowych. Takie rozwiązanie umożliwi tworzenie odwodów, dodatkowych elementów ugrupowania bojowego oraz zgrupowań taktycznych o mieszanym składzie. Dlatego ważne jest przygotowanie batalionów do sa-modzielnego wykonywania zadań, zwłaszcza w kontekście zapewnienia ciągłości dowo-dzenia i zasilania logistycznego.
Stanisław Koziej twierdzi, że samodzielne bataliony mogą tworzyć samodzielne pod wzglę-dem taktycznym brygady (jako związki taktyczne), łączone z kolei w wyższe związki tak-tyczne – dywizje25. Brak takich rozwiązań w naszych wojskach lądowych utrudnia podej-mowanie skutecznych działań w warunkach nowoczesnego pola walki, w tym także współdziałanie na poziomie taktycznym w ramach sił międzynarodowych. Utworzenie sil-niejszych batalionów, brygad i dywizji oznaczałoby jednak zmniejszenie ogólnej liczby związ-ków taktycznych w wojskach lądowych do trzech dywizji ogólnowojskowych i kilku samo-dzielnych brygad.
Wszelkie zmiany w strukturze i wyposażeniu batalionów powodują określone skutki na poziomie brygad, które z założenia powinny być w dużym stopniu samodzielne, mobilne i zdolne do prowadzenia autonomicznych działań. Dlatego brygada powinna mieć środki za-pewniające jej wykonywanie zadań bez potrzeby angażowania sił z zewnątrz. Należy rów-nież uwzględnić, że w niedalekiej przyszłości w strukturę brygady zostaną włączone śmi-głowce oraz środki walki elektronicznej.
Niezależnie od proponowanych rozwiązań skład brygady powinien odpowiadać specyfi-ce zadań oraz możliwości środków walki. Wskazują one, że brygada powinna opierać
swo-24 M. Wrzosek: Uwarunkowania modyfikacji struktur organizacyjnych wojsk lądowych na poziomie taktycznym. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2003, s. 6.
25 Vide: S. Koziej: Teoria sztuki wojennej. Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1993, s. 45.
je działania na zgrupowaniach taktycznych, tworzonych na bazie batalionów wspartych środ-kami rodzajów wojsk. Z przewidywanej zmiany przeznaczenia struktury organizacyjnej brygady wynika konieczność zmiany charakteru i wyposażenia batalionów. Ponieważ będą one determinowały możliwości działania brygady, ich struktura wewnętrzna i zdolności bo-jowe powinny pozwalać na tworzenie z nich zgrupowań taktycznych. Strukturalnie zgrupo-wania te powinny być dostosowane do środowiska działań.
Najdogodniejszym rozwiązaniem z punktu widzenia działań taktycznych byłaby brygada składająca się z pięciu batalionów: dwóch batalionów zmechanizowanych, batalionu czoł-gów i dwóch batalionów zmotoryzowanych. Dowódcy brygad, mając pięć elementów ugru-powania bojowego, mogliby swobodnie planować działania opóźniające w rejonie sił prze-słaniania, organizować silną obronę rejonu obrony, przygotowywać kontratak, pogłębiać obronę i zapewnić swobodę działania w strefie tylnej, a także tworzyć dodatkowe elementy ugrupowania (np. odwód przeciwdesantowy, taktyczny desant powietrzny czy grupę desan-towo-szturmową). Obecna struktura zapewnia tylko szablonowe rozwiązania dotyczące pla-nowania obrony czy natarcia, tzw. trójpolówkę. I chociaż samo tworzenie czterech zgrupo-wań taktycznych z trzech batalionów należy uznać za celowe, to jednak trzeba zwrócić uwagę na problem dowodzenia zgrupowaniem (kto będzie dowódcą – dowódca kompanii czy zastępca dowódcy batalionu), proces decyzyjny (brak sztabu) oraz zapewnienie łączno-ści czy zabezpieczenie logistyczne.
W obecnych strukturach wojsk lądowych są wyraźnie widoczne rozbieżności między po-trzebami a możliwościami budowania ugrupowania bojowego. Zgodnie z zapisami polskich regulaminów ugrupowanie jest to uszykowanie oraz rozmieszczenie sił i środków w terenie odpowiednio do celu (koncepcji) rozegrania walki26. Oprócz definiowania tego pojęcia, w na-szych narodowych rozwiązaniach regulaminowych są wyszczególnione elementy, które wcho-dzą w skład ugrupowania bojowego. Ich podział na podstawowe, dodatkowe oraz na organi-zowane w specyficznych środowiskach walki budzi wiele wątpliwości. Analiza pierwszej grupy elementów, czyli podstawowych, pozwala wysnuć wniosek, że w większości są to ele-menty jednorodne, to znaczy, że organizacyjnie stanowią określoną jednostkę rodzaju wojsk.
Wyjątek stanowi pierwszy rzut oraz odwód ogólnowojskowy, które zazwyczaj nie są orga-nizacyjnie jednorodne. Przykład ten świadczy o przyjęciu błędnego kryterium podziału – o odniesieniu się do struktury organizacyjnej wojsk prowadzących walkę,27 a nie do struktu-ry funkcjonalnej. Dlatego należy akcentować zadania poszczególnych elementów ugrupowania bojowego wynikające z ich określonej funkcji w ugrupowaniu. Wątpliwości budzi również tworzenie drugiego rzutu i kolejnych rzutów w obronie i natarciu ze względu na przyjętą strukturę organizacyjną oddziału. Określanie elementów funkcjonalnych, na przy-kład zgrupowań taktycznych, daje dowódcy duże możliwości samodzielnego działania, przede wszystkim zaś zwiększa zdolności bojowe jednostki.
Ugrupowanie bojowe tworzy się odpowiednio do celu i charakteru działań przeciwnika, kierunków jego uderzeń oraz możliwości środków walki. Powinno ono zapewniać trwałość
26 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 92.
27 M. Huzarski: Wpływ integracji z NATO na zmiany w teorii taktyki ogólnej, p.k. Inter. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 1999, s. 40.
obrony i zarazem umożliwiać elastyczne i szybkie modyfikowanie stosownie do zmian na polu walki. Pozwala to skupić wysiłek w wybranym rejonie oraz przyczynia się do osiągnię-cia przewagi.
Zważywszy na tendencje do zmniejszania liczby posiadanych sił i środków oraz polep-szania ich jakości, znaczenia nabiera racjonalne wykorzystywanie posiadanego potencja-łu bojowego. Każdy wariant ugrupowania powinien wynikać z konkretnych uwarunko-wań. Spośród czynników mających wpływ na przyjęcie określonego wariantu ugrupowania należy wymienić: charakter działań i miejsce w ugrupowaniu przełożone-go, położenie wojsk w chwili otrzymania zadania, działania przeciwnika, koncepcję ro-zegrania walki, warunki terenowe oraz stopień uzupełnienia i wyszkolenia stanów osobo-wych. Przykładowo, dla obecnie obowiązujących struktur klasycznym ugrupowaniem dywizji zmechanizowanej są dwie brygady w pierwszym rzucie, a trzecia w odwodzie – naj-częściej brygada pancerna. Aby utrzymać gotowość do wykonywania ciągle zmieniających się zadań, skład elementów ugrupowania obronnego musi być nieustannie modyfikowany.
Powodem zmian ilościowych mogą być podejmowane decyzje, zmian jakościowych zaś – potrzeba wprowadzania do uzbrojenia i wyposażenia wojsk nowych środków walki i elemen-tów zabezpieczających. Różnego rodzaju przetasowania dotyczą w większym stopniu skła-du elementów bojowych, natomiast elementy specjalistyczne zachowują większą stabilność.
Wątpliwości budzą także siły działające w obszarze przesłaniania korpusu. Z praktyki wy-nika, że do tych działań preferowana jest samodzielna brygada, brygada aeromobilna i po-wietrznodesantowa. Pod względem skuteczności działania brygada prowadząca opóźnianie na szerokości około 250 km i głębokości 100 km nie stanowi żadnego zagrożenia dla prze-ważających sił przeciwnika. Działania wojsk aeromobilnych w tym obszarze przyczyniają się do utrzymania obiektów, dezorganizowania podejścia przeciwnika oraz kanalizowania jego ruchów. W rezultacie po zakończeniu działań opóźniających elementy aeromobilne pozosta-ją w terenie opanowanym przez przeciwnika i przechodzą do działań nieregularnych. Z punk-tu widzenia taktyki tych rodzajów wojsk jest to słuszne działanie. Nieracjonalne będzie wy-syłanie śmigłowców transportowych do ewakuacji wojsk z pola walki z powodu zagrożenia działaniami przeciwnika. Z drugiej strony zaś wykorzystanie wszystkich elementów aeromo-bilnych i powietrznodesantowych w tym etapie walki pozbawi dowódcę inicjatywy podczas prowadzenia przeciwuderzenia. Dlatego ważne staje się zastosowanie zasad sztuki wojennej, przede wszystkim ekonomii sił. Z innego punktu widzenia planowanie działań opóźniających dla jednej z trzech dywizji w obszarze sił przesłaniania korpusu spowoduje, że zostanie utra-cony odwód strategiczny do wykonania przeciwuderzenia bądź pogłębienia obrony.
W celu uzyskania przewagi nad przeciwnikiem można tworzyć różne warianty ugrupowa-nia, to jednak może wymagać usamodzielnienia tworzonych zgrupowań taktycznych, tak aby były zdolne wykonywać zadania nawet w oderwaniu od sił głównych. Zamiast jednego sil-nego odwodu niekiedy jest lepiej utworzyć dwa–trzy mniejsze odwody ogólnowojskowe i kil-ka odwodów specjalistycznych na poszczególnych kierunkil-kach działania.
Na szczeblu związku taktycznego (oddziału) przyjmuje się, że elementami ugrupowania bojowego są28: pierwszy rzut, odwód (odwody) ogólnowojskowy, zgrupowanie artylerii,
od-28 Idem: Taktyka ogólna wojsk lądowych. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2001, s. 78.
dział (pododdział) przeciwlotniczy, elementy rozpoznania, odwód przeciwpancerny, oddział zaporowy, stanowiska dowodzenia, odwody innych rodzajów wojsk, oddziały (pododdziały) i urządzenia logistyczne. Dodatkowo można utworzyć: oddział wydzielony, taktyczny de-sant powietrzny, grupę dede-santowo-szturmową, odwód przeciwdede-santowy oraz oddział ratun-kowo-ewakuacyjny (rys. 1, 2).
Nie w każdych warunkach pola walki można zorganizować tak wiele elementów ugrupo-wania bojowego. Dowódca każdorazowo powinien określać te elementy ugrupougrupo-wania, któ-re pozwolą mu osiągnąć cel walki. Wynika to również z możliwości bojowych oraz struktu-ry organizacyjnej związku taktycznego i podległych oddziałów. Przy tworzeniu ugrupowania należy odejść od zasady koncentracji sił w odpowiednim miejscu i czasie na rzecz mobilno-ści i wysokiej manewrowomobilno-ści sił oraz mobilno-ścisłego zsynchronizowania działań wszystkich ele-mentów ugrupowania bojowego dywizji w czasie i przestrzeni.
W obecnej, pokojowej strukturze organizacyjnej wojsk lądowych występują pododdziały, od-działy i związki taktyczne. Pododod-działy są najmniejszym ogniwem organizacyjnym i założo-no, że w ich skład powinny wchodzić jednorodne siły i środki. Zdaniem Waldemara Kaczmarka taki podział budzi pewne zastrzeżenia, ponieważ jest niespójny, a co najważniejsze, nie wyni-ka z potrzeb prowadzenia współczesnej walki, lecz raczej z potrzeb administracyjnych29. Ponadto obecnie w modelach strukturalnych na szczeblach taktycznych jest preferowana struktura trój-kowa, z względnie stałym potencjałem bojowym. Przykładowo, zasadniczym trzonem bojo-wym każdej dywizji zmechanizowanej są trzy brygady, w tym dwie zmechanizowane i jedna pancerna. Z opinii ekspertów wojskowych oraz praktycznej weryfikacji tych struktur wynika, że takie rozwiązanie nie jest funkcjonalne. Narzuca ono pewne ograniczenia wykorzystania posiadanego potencjału i wpływa negatywnie na swobodę tworzeniu zgrupowania30. Przesłanki te uzasadniają konieczność zmian w strukturach na poziomie taktycznym.
Za właściwą należy uznać realizowaną przez wojska lądowe koncepcję funkcjonowania dwóch komponentów: ciężkiego i lekkiego. Komponent ciężki stanowią brygady pancerne i zmechanizowane wraz z jednostkami rodzajów wojsk, natomiast komponent lekki – bry-gady kawalerii powietrznej, brygada desantowo-szturmowa oraz brybry-gady wyposażane w ko-łowe transportery opancerzone. Wynika z tego, że komponent lekki jest tworzony kosztem zmniejszania liczby jednostek przewidzianych do działań na terenie kraju.
Konieczność posiadania wysoce mobilnych, lekkich sił jest swoistym wyzwaniem dla wojsk lądowych, wynikającym ze zobowiązań międzynarodowych. Istotnymi wyznacz-nikami zdolności operacyjnych tych wojsk są możliwości ich szybkiego i sprawnego prze-mieszczania na duże odległości oraz posiadanie nowoczesnego uzbrojenia i wyposażenia, gwarantującego wykonywanie zadań. Obecnie takie zdolności mają oddziały desantowo--szturmowe, kawalerii powietrznej, a w wyniku rozszerzenia naszego zaangażowania poza granicami kraju – dwa oddziały zmechanizowane (12 i 17 Brygada Zmechanizowana oraz 21 Brygada Strzelców Podhalańskich).
29 W. Kaczmarek: Struktura organizacyjna związków operacyjnych adekwatna do przewidywanych zadań, p.k. Korpus.
Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 1999, s. 32.
30 Vide: M. Huzarski: Założenia ogólne działań taktycznych, obrona i natarcie oddziału. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 1995, s. 8.
Rys. 1. Elementy ugrupowania bojowego brygady Źródło: Opracowanie własne autora
Pierwsze rzuty
Pododdział plot.
Odwód ppanc.
Odwód pchem.
Pododdziały i elementy logistyczne
OZap OZR
ODWÓD
SD
ZSD OPDes.
TDP
OW
GDSz
Grupy ratowniczo- -ewakuacyjne
Zgrupowanie artylerii
Elementy rozpoznawcze
Rys. 2. Natarcie oddziału Źródło: Opracowanie własne autora
Uogólniając, dają się zauważyć istotne zmiany w prowadzeniu działań taktycznych.
W związku z tym konieczne jest zreorganizowanie istniejących struktur wojsk lądowych, tak by zapewniały one właściwe wykonywanie zadań. Przedsięwzięcie to wymaga od wykonaw-ców umiejętności planistycznych i organizacyjnych, chodzi bowiem o przekształcenie do-tychczasowej struktury wojsk lądowych w nową, bardziej funkcjonalną organizację.
Zmiany w stałych strukturach wojsk lądowych czasu pokoju powinny mieć charakter kom-pleksowy i ciągły. Wynika to z oczywistej zależności: modyfikacja struktur szczebla niższe-go pociąga określone skutki na szczeblu nadrzędnym. Ponadto każda zmiana zadań przewi-dywanych do wykonania wymaga weryfikacji struktur organizacyjnych, wyposażenia i zakresu szkolenia wojsk lądowych.
Duże znaczenia dla wojsk lądowych ma ich zdolność do działania w trzecim – powietrz-nym wymiarze. Zdolność tę zapewniają śmigłowce różnego typu i przeznaczenia. Ze wzglę-du na wypracowanie docelowej normy eksploatacyjnej śmigłowce będące w wyposażeniu wojsk lądowych zapewniają ich działanie bez obniżania zdolności jedynie przez najbliższych kilka lat. Na podstawie doświadczenia z wdrażania samolotu F-16, można sądzić, że zasad-niczym elementem przesądzającym o zdolności operacyjnej wojsk lądowych byłoby zapo-czątkowanie narodowego programu śmigłowcowego.
Z analizy złożonego zakresu działań taktycznych i związanych z nimi zadań wynika, że zmiany w strukturach wojskach lądowych powinny dotyczyć:
– organizacji i podporządkowania jednostek wojsk lądowych;
– wprowadzenia w życie modułowej struktury brygad;
– zwiększenia liczby batalionów w brygadach (do czterech–pięciu);
– wycofania nieperspektywicznego sprzętu i zastąpienia go uzbrojeniem oraz sprzętem wojskowego nowej generacji;
– możliwości wsparcia działań głębokich;
– zwiększenia potencjału bojowego oraz manewrowości pododdziałów;
– zwiększenia efektywności wsparcia i zabezpieczenia na poziomie pododdziałów i brygad;
– wzmocnienia ZT eskadrami śmigłowców, a brygady co najmniej kluczem lub parą śmi-głowców;
– utworzenia jakościowo nowych elementów rozpoznania;
– zapewnienia szybkiej, bezpiecznej i niezawodnej łączności szczebla taktycznego;
– reorganizacji procesu szkolenia. n