W 1967 roku6 Izrael zajął Zachodni Brzeg i strefę Gazy i rozpoczął politykę gospodarczej i infrastrukturalnej integracji (Brynen 2000). Kwestia zasobów wodnych na terytoriach oku-powanych została szczegółowo przestudiowana przez Tahal (krajowe przedsiębiorstwo za-rządzające zasobami wodnymi), tak by można je było włączyć w system izraelski. Dzięki temu Izraelowi udało się na Zachodnim Brzegu realizować równocześnie dwie strategie polityczne:
z jednej strony ograniczać rozwój zasobów palestyńskich, z drugiej zaś rozpocząć rozbudowę własnej infrastruktury.
Aby zwiększyć kontrolę nad rozwojem palestyńskich zasobów wodnych, Izrael uzupełnił jordańskie ustawodawstwo serią rozkazów wojskowych, których celem było skupienie władzy w rękach izraelskiej administracji cywilnej7. Kilka miesięcy po zajęciu Zachodniego Brzegu na
5 Rozmowa z dyrektorem operacyjnym Jerusalem Water Undertaking, 8 sierpnia 2009.
6 W odpowiedzi na zamknięcie Zatoki Akaba dla żeglugi izraelskiej Izrael zaatakował Egipt, Syrię i Jordanię (tzw. wojna sześciodniowa 5–11 czerwca 1967) i zajął ok. 60 tys. km2 ziem arabskich. Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła rezolucję wzywającą Izrael do wycofania się z zajętych ziem, państwa bloku wschodniego (poza Rumunią) zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem. Straty Egiptu wyniosły 10–12 tys. zabitych i 20 tys. rannych, Jordanii 1 tys. zabitych i 2 tys. rannych, Syrii 2,5 tys. zabitych i 5 tys. rannych. Izrael stracił 759 zabitych i 3 tys. rannych. Zob. Andrzej Chojnowski, Jerzy Tomaszewski, Izrael, wydawnictwo TRIO War-szawa 2001, s. 210. Tam też szerzej omówione zostały polityczne przyczyny konfliktu (przyp. red.meryt.).
7 Bezpośrednio po wojnie sześciodniowej zdobyte tereny podlegały administracji wojskowej. David A. Kir-shbaum twierdzi, że władze wojskowe rządzą na Zachodnim Brzegu poprzez system rozkazów nawet w sprawach dotyczących cywilów i spraw cywilnych. W jego opinii, nie istnieją tam żadne demokratyczne instytucje, które pozwalałaby władzom lokalnym zmienić wojskowe rozkazy. Co więcej, rozkazy te nie podlegają kontroli sądowej ani (z pewnymi wyjątkami) nie mogą być zaskarżone przed Sądem Najwyższym
mocy rozkazu nr 92 cała władza należąca wcześniej do jordańskiego rządu przeszła w ręce Izraela. W rezultacie zarząd nad wszystkimi zasobami naturalnymi (także wodą) przypadł izra-elskiemu oficerowi. Zgodnie z rozkazem nr 158 rozwój palestyńskiej infrastruktury wodnej (włącznie z konserwacją studni) wymagał uzyskania szczegółowych zezwoleń od izraelskiej administracji cywilnej (Amnesty International 2009). Pozwolenia było niezwykle trudno uzy-skać i w latach 1967–1994 wydano ich zaledwie 23 (Bank Światowy 2009).
W tym samym czasie Izrael rozbudowywał własną infrastrukturę wodną zgodnie z póź-niejszą polityką osadnictwa na tym terenie. W latach 1967–1990 wykopano na Zachodnim Brzegu 32 studnie (Trottier 1999). Rozwój sieci wodociągowej przebiegał w dwóch etapach.
Pierwszy obejmował budowę osiedli w dolinie Jordanu w latach 70. Była to część planu Allo-na8, zgodnie z którym należało umacniać izraelską kontrolę nad obszarem graniczącym z Jor-danią (Weizman 2007). W tym czasie na Zachodnim Brzegu powstała niezależna sieć wodo-ciągowa zarządzana przez izraelskie przedsiębiorstwo państwowe Mekorot, która połączyła osiedla z 25 studniami głębinowymi. W drugim etapie, na początku lat 80. (plan Droblesa), żydowskie osiedla powstały na całym terenie Zachodniego Brzegu i zostały podłączone do państwowej sieci wodociągowej. W 1982 roku Mekorot został właścicielem całej infrastruk-tury wodnej na tym obszarze (Amnesty International 2009).
Ograniczanie rozwoju palestyńskich zasobów wodnych w połączeniu z rozbudową izra-elskiego systemu wodociągowego prowadziło do coraz silniejszego uzależniania Palestyńczy-ków od izraelskich dostaw wody, zarówno w rolnictwie, jak i innych sektorach gospodarki.
Wiercenie przez Izrael studni spowodowało znaczne obniżenie poziomu wód gruntowych, w niektórych rejonach w okresie od 1976 do 2006 roku nawet o 20 m (Bank Światowy 2009).
Zmniejszyła się także wydajność źródeł i studni oraz pogorszyła się jakość wody, co stwarzało ogromne problemy dla rolników. Np. w Al-Auja, rolniczej wspólnocie na północ od Jerycha, źródło, które wcześniej zapewniało ponad 9 mln m3 wody rocznie zamieniło się w źródło okre-sowe (zanikające podczas niskich stanów wód i odradzające się po obfitych opadach – przyp.
red.) (PHG 2004). Ciągłe obniżanie poziomu wód gruntowych, a także konieczność każdorazo-wego uzyskiwania od władz izraelskich zezwoleń na konserwację infrastruktury spowodowały spadek liczby działających palestyńskich studni ze 184 w 1967 roku do 88 w 2006 roku (Bank Światowy 2009). Ciężką sytuację pogorszył jeszcze zakaz dostępu do wód rzeki Jordan wy-dany przez władze izraelskie w 1967 roku. W ten sposób wiele wspólnot zostało zmuszonych
Izraela (David A. Kirshbaum, Israeli Military Oppression and Exploitation of Palestinian Society in Gaza and the West Bank: How it Works, Israel Law Resource Center, luty 2007, http://www.israellawresourcecen-ter.org/israelmilitaryorders/essays/israelimilitaryordersessay.htm; dostęp 10 października 2012 (przyp. red.
meryt.).
8 Jigal Allon (1918–1980) w latach 1968–1977 wicepremier Izraela, od 1973 do 1977 roku minister spraw zagranicznych. Autor planu utworzenia systemu izraelskich osad wojskowych w dolinie Jordanu, na Wzgó-rzach Golan i Synaju wzdłuż Morza Czerwonego. Zob. Andrzej Chojnowski, Jerzy Tomaszewski, Izrael, wydawnictwo TRIO, Warszawa 2001, s. 215 i 440 (przyp. red. meryt.).
do kupowania wody od izraelskiego Mekorotu. Koszty były tak wysokie, że niektóre społecz-ności rolnicze musiały opuścić swoje wioski osiedlić się gdzie indziej9.
Od izraelskiego systemu wodociągowego coraz mocniej uzależniały się również gospo-darstwa domowe na wsiach i w miastach. Rozbudowa sieci wodociągowej pozwoliła pod-łączyć do niej wiele palestyńskich wiosek na koszt izraelskiej administracji cywilnej albo za prywatne fundusze palestyńskie lub międzynarodowe10. W ten sposób wiele palestyńskich społeczności zaczęło kupować wodę od Mekorotu, jednak rozwój sieci wodociągowej nie wy-starczył, by zagwarantować poprawę dostępu do wody. W rzeczywistości społeczności, które zaopatrywały się w Mekorocie, często cierpiały z powodu przerw w dostawach wody, a jakość sieci nie spełniała norm (Selby 2003).
W następstwie izraelskiej okupacji Zachodniego Brzegu palestyńskie władze miejskie straciły możliwość rozbudowy własnej infrastruktury wodnej i musiały kupować coraz więcej wody od Mekorotu. Np. przedsiębiorstwo Jerusalem Water Undertaking, które obsługiwa-ło teren Ramallah (Ram Allah wa-Al-Bira), Al Bireh i niektóre części Wschodniej Jerozolimy, zwiększyło zakup wody z 0,2 mln m3 rocznie w 1974 roku (było to wówczas ok. 1/5 tego, co pozyskiwało z własnych studni) do 5 mln m3 rocznie w 1994 roku − w przybliżeniu dwukrot-ności tego, co pozyskiwało z własnych studni (JWU 1995).
Ogólnie rzecz biorąc, izraelska okupacja Zachodniego Brzegu powstrzymała rozwój nie-zależnych palestyńskich źródeł zaopatrzenia w wodę, zaś modernizację infrastruktury prowa-dziły wyłącznie siły okupacyjne. Ta sytuacja zmieniła sens konfliktów związanych z pozyski-waniem i dystrybucją wody. Przed okupacją pierwsze palestyńskie próby modernizacji sieci wodociągowej na Zachodnim Brzegu wywoływały napięcia wewnętrzne między użytkowni-kami z obszarów wiejskich i miejskich (jak to zostało omówione na przykładzie Ein Samia).
Jednak po zajęciu tych terenów przez Izrael wewnętrzne konflikty przekształciły się w konflik-ty polikonflik-tyczne między siłami okupacyjnymi i ludnością okupowaną. W takich okolicznościach walka o dostęp do wody nabrała dla Palestyńczyków sensu walki o wspólne prawo narodu do samodzielnego decydowania o własnych zasobach naturalnych. Ta sytuacja ma dwojakie konsekwencje. Z jednej strony oznacza, że wewnętrzne konflikty są postrzegane jako dru-gorzędne wobec zbiorowej dyskryminacji, z jaką spotykają się Palestyńczycy z Zachodniego Brzegu w dostępie do wody. Z drugiej zaś strony utożsamienie modernizacji zasobów wod-nych z polityką okupanta odwraca uwagę od szerszej dyskusji na temat znaczenia różwod-nych sposobów regulacji dostępu do wody.
Rozbudowa sieci wodociągowej ma też konsekwencje terytorialne. Jak wskazałam powy-żej, wiele palestyńskich wiosek obsługuje sieć izraelska, ale jednocześnie część żydowskich osiedli jest podłączona do palestyńskiej sieci Jerusalem Water Undertaking. Zachodni Brzeg
9 Rozmowa z szefem głównej palestyńskiej organizacji pozarządowej, Ramallah (Ram Allah wa-Al-Bira), Palestyna, 14 sierpnia 2009.
10 Rozmowa z byłym dyrektorem generalnym Departamentu ds. Wody na Zachodnim Brzegu, Jerozolima, 16 lipca 2009.
został zatem w takim stopniu zintegrowany z siecią izraelską, że ewentualny podział tery-torialny byłby niezwykle skomplikowany. Równocześnie regulacja przepływu wody przez tę infrastrukturę przyczyniła się do podziału terenu na strefy izraelskie, włączone w nowoczesną sieć, i obszary palestyńskie, częściowo lub całkowicie pozbawione wody.