Istotną modyfikację sposobu budowania wiedzy przydatnej praktycznie, w tym nauk o polityce publicznej, nauk o rozwiązywaniu problemów społecz-nych, zaproponował Adam Podgórecki. Koncepcję tę uczynił Adam Podgó-recki przedmiotem swej ostatniej książki, napisanej w języku angielskim na niecały rok przed śmiercią, pt.: MEGASOCIOLOGY (Podgórecki 2016).
W artykule zapowiadającym tę książkę tak uzasadniał potrzebę zbudowania megasocjologii oraz jej istotę: „Rozchwianie się różnych perspektyw poznaw-czych (gnoseologicznych modułów) i związany z tym brak ich integralnego związku z odpowiednimi dyrektywami działania (z modułami działania) po-woduje, że nauki społeczne i humanistyczne nie są obecnie w stanie udzielić sensownych porad dotyczących tego, jak adekwatnie szukać prawdy i jak sku-tecznie działać” (Podgórecki 1999: 198). I dalej: „Podobnie jak makrosocjo-logia również makrosocjotechnika jest w naukach społecznych ciągle tabula rasa. […] Niemniej socjotechniczny paradygmat jest atrakcyjny nie tylko ze względu na to, że informuje, jak realizować to, co jest praktycznie pożądane w skali całego społeczeństwa, ale także dlatego, że pozwala w jakimś stopniu ustalić, czy prawidłowości przypisywane danemu społeczeństwu posiadają moc — tak predyktywną, jak i kreatywną” (Podgórecki 1999: 209).
Niezadowalającemu stanowi nauk społecznych mogłaby — zdaniem Adama Podgóreckiego — zaradzić megasocjologia, to znaczy — w wielkim skrócie — „…organiczne połączenie … a) opisu i tłumaczenia procesów, któ-re mają miejsce w danym społeczeństwie, b) opisu i tłumaczenia […] socjo-technicznych […] jego przekształceń […] i c) powiązania tych perspektyw
z ogólną oceną moralną” (A. Podgórecki, 1999, s. 217). Ten postulat stara się Adam Podgórecki zrealizować na kartach swojej ostatniej książki.
Adam Podgórecki przyjmuje, że poprawne twierdzenia o rzeczywistości społecznej mają trójelementową strukturę; są kompozycją elementu teore-tycznego, aksjologicznego oraz teleologicznego, pragmatycznego. Przedmio-tem badań megasocjologii jest — co podkreśla Podgórecki — nie społeczeń-stwo w ogóle, nie społeczeńspołeczeń-stwo abstrakcyjne, lecz dane, konkretne społe-czeństwo. W związku z tym, obok „…całościowego przedstawienia adekwat-nej analizy i syntezy funkcjonowania danego społeczeństwa […] centralnym zagadnieniem staje się analiza tego, jakie socjotechniczne strategie są wła-ściwe dla podtrzymywania integralności badanego społeczeństwa. Tak więc socjotechnika staje się wtedy nie tyle praktycznym wprowadzeniem w ży-cie społeczne tych czy innych wyników badań socjologicznych, ile pragma-tycznym podejściem do całości działań danego społeczeństwa. To podejście winno być nie tylko stosowane w praktyce, jako logika zbiorowego działania (prakseologia zbiorowa), ale także powinno być traktowane jako kryterium tego, co jest istotne, a co drugorzędne” (Podgórecki 1999: 216).
Powyższe tezy oznaczają istotną modyfikację wcześniejszych koncepcji socjotechniki; socjotechnika rozumiana jest teraz nie, jako odrębna dyscypli-na dyscypli-naukowa, czy odrębny paradygmat intencjodyscypli-nalnych oddziaływań społecz-nych, lecz jako integralny, organiczny składnik megasocjologii.
Bardzo istotne wydaje się w tym kontekście, przyjęte przez Podgórec-kiego założenie dotyczące specyfiki twierdzeń orzekających o rzeczywisto-ści społecznej; łączą one w sobie zarówno element teoretyczny, wartorzeczywisto-ściującą ocenę, jak i element pragmatyczny. Gdy socjolog bada życie społeczne, to sta-rając się opisać, zrozumieć i zinterpretować jego przejawy, zarazem dokonuje rozpoznania ocen i systemu wartości badanych ludzi, bez czego niemożliwe byłoby zrozumienie oraz interpretowanie ich zachowań, ich instytucji, syste-mów normatywnych itp., a także dokonuje ustalenia i oceny warunków, sto-sowanych przez ludzi metod, środków, technik postępowania (ogólnie mó-wiąc: socjotechnik), które sprzyjają trwaniu oraz integracji danego społeczeń-stwa czy zbiorowości.
W ten sposób A. Podgórecki rezygnuje z rozdziału nauk społecznych na teoretyczne i praktyczne i jednocześnie odrzuca przekonanie głoszące, że
przedmiotem i zadaniem socjologii jest wyłącznie opis oraz wyjaśnianie prze-jawów życia społecznego, podczas gdy zadaniem socjotechniki jest formuło-wanie, na podstawie twierdzeń socjologii, twierdzeń celowościowych, ocen utylitarnych, określających zmienne, zwłaszcza zmienne manipulowalne, wa-runkujące występowanie pożądanych stanów rzeczywistości społecznej. Tym samym odrzucone zostało także założenie o możliwości i potrzebie separo-wania twierdzeń o rzeczywistości społecznej i twierdzeń celowościowych od wartościowania. Oczywiście, wcześniejsza koncepcja socjotechniki również uwzględniała związek tych trzech elementów; był to jednak związek elemen-tów odrębnych, odrębnie badanych, odrębnie formułowanych, łączonych tak, jak łączy się klocki, elementy budowlane, łuk i strzałę czy inne komponenty większych całości. W koncepcji proponowanej przez Podgóreckiego zakłada się, że każde twierdzenie dotyczące rzeczywistości społecznej powinno być organicznym połączeniem wszystkich tych składników.
Koncepcja megasocjologii uchyla także inne istotne założenie wcześniej-szej koncepcji socjotechniki jakim jest teza o jej neutralności moralnej. Adam Podgórecki — podobnie jak wielu innych autorów respektujących kanony metodologiczne pozytywistycznej koncepcji nauk społecznych zakładał, że socjotechnika, jako nauka i określona wiedza naukowa, mimo posługiwania się twierdzeniami celowościowymi, ocenami utylitarnymi, może i powinna być neutralna etycznie — powinna być sprawnym narzędziem celowego od-działywania społecznego. Zastosowania jakiegoś narzędzia są kwestią osob-ną; to, że mogą być one godziwe lub niegodziwe nie jest zależne od samego narzędzia, które pozostaje moralnie neutralne.
Zgodnie z założeniami megasocjologii przedmiotem dociekań badaw-czych oraz analiz, projektów i oddziaływań socjotechnicznych jest zawsze konkretne społeczeństwo, w którym ludzie mają określony system wartości, celów, upodobań, w którym dopuszczalne i preferowane są określone systemy normatywne i środki działania. Są więc socjotechniki różnych społeczeństw, socjotechniki różnych systemów społecznych, kulturowych i politycznych.
W zgodzie z tymi założeniami, w książce: Megasociology Adam Podgó-recki formułuje przykładowe charakterystyki socjotechniki totalitarnej i po-sttotalitarnej, socjotechniki kultury protestanckiej, socjotechniki kultury ka-tolickiej, socjotechniki zorientowanej na wartości, a także socjotechniki
„po-zytywistycznej”. Każda z nich cechuje się odmienną wiedzą o społeczeństwie, odmienną aksjologią oraz odmiennymi kryteriami oceny i doboru technik, metod i środków intencjonalnego oddziaływania społecznego.
Nie ma już konieczności wyboru sposobu uprawiania socjotechniki:
neutralność wobec wartości i ocen czy też angażowanie się w nie? Po prostu nie ma innej socjotechniki, niż socjotechnika zaangażowana aksjologicznie i normatywnie. Nie ma także innych nauk o polityce publicznej, niż nauki o polityce publicznej zaangażowane aksjologicznie i normatywnie.
Bibliografia
Cherns, Albert (ed.) (1976) Sociotechnics, London: Malaby Press.
Czapów, Czesław, Adam Podgórecki (1972) Socjotechnika — podstawowe pojęcia i pro-blemy, [w:] Adam Podgórecki (red.), Socjotechnika. Style działania, Warszawa:
Książka i Wiedza.
Czapów, Czesław, Jedlewski, Stanisław (1971) Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Delorme,Andrzej (1972) Analiza metodologiczna zaleceń socjotechnicznych, [w:] Adam Podgórecki (red.), Socjotechnika. Style działania, Warszawa: Książka i Wiedza.
Gouldner, A. W., Miller, S. M. (eds.) (1965) Applied Sociology. Opportunities and Prob-lems, New York: The Free Press.
Kubin, Jerzy, Podgórecki, Adam (1973) Stosowanie nauk społecznych w praktyce, Wro-cław: Ossolineum.
Kemeny, J. G. (1967) Nauka w oczach filozofa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kwaśniewski, Jerzy (1972) Realizacja uprawnień studiujących pracowników. Założenia
— rzeczywistość — postulaty, [w:] H. Najduchowska, G. Pomian (red.), Cena Dyplomu, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kwaśniewski, Jerzy (1974) O nowy styl badań, teorii i działania, „Prakseologia” 1974, nr 1.
Kwaśniewski, Jerzy (1975) Polityka prawa jako nauka praktyczna, [w:] J. Kurczew-ski (red.), Prawo w społeczeństwie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Nau-kowe.
Kwaśniewski, Jerzy (2002) Socjologia stosowana, Encyklopedia Socjologii Tom 4. War-szawa: Oficyna Naukowa.
Kwaśniewski, Jerzy (2009) Megasocjologia a socjotechnika, [w:] Jerzy Kwaśniewski, Jan Winczorek (red.), Idee naukowe Adama Podgóreckiego,Warszawa: Wyd. PTS–
–IPSiR.
Kwaśniewski, Jerzy (2012) Powstanie Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Jerzy Kwaśniewski (red.), Profilaktyka Spo-łeczna i Resocjalizacja Tom 20, Warszawa: Wyd. IPSiR.
Lazarsfeld, P. F., Sewell, W. H., Wilensky, H. L. (red.) (1967) The Uses of Sociology, New York: Basic Books.
Łoś, Maria (1972) Metodologiczne przesłanki powiązania socjologii z praktyką, [w:]
Adam Podgórecki (red.), Socjotechnika. Style działania, Warszawa: Książka i Wiedza.
Łoś, Maria (1974) Badania instytucji jako podstawa działań socjotechnicznych, [w:]
Adam Podgórecki (red.), Funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji, War-szawa: Książka i Wiedza.
Muszyński, Heliodor (1971) Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Petrażycki, Leon (1895) Lehre vom Einkommen t. II, Berlin: Verlag von H. W. Müller.
Petrażycki, Leon (1959) Wstęp do nauki prawa i moralności, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Podgórecki, Adam (1957) Założenia polityki prawa, Warszawa: Wydawnictwo Praw-nicze.
Podgórecki, Adam (1960) Charakterystyka nauk praktycznych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Podgórecki, Adam (1964) Zjawiska prawne w opinii publicznej, Warszawa: Wydaw-nictwo Prawnicze.
Podgórecki, Adam (1966) Zasady socjotechniki, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Podgórecki, Adam (1971) Zarys socjologii prawa, Warszawa: Państwowe Wydawnic-two Naukowe.
Podgórecki, Adam (red.) (1972) Socjotechnika. Style działania, Warszawa: Książka i Wiedza.
Podgórecki, Adam (1975) Practical Social Sciences, London–Boston: Routledge &
Kegan Paul.
Podgórecki, Adam (1999) Wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów społecznych. Ku me-gasocjologii, [w:] Józef Kozielecki (red.), Humanistyka przełomu wieków, War-szawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Podgórecki, Adam (2016) Megasociology, Warszawa: Wyd. IPSiR.
Pyszczek, Grzegorz (2012) Jerzego Kwaśniewskiego pochwała dewiacji pozytywnej, [w:]
Joanna Zamecka (red.), „Normy, Dewiacje i Kontrola Społeczna” Tom XIII, Warszawa: Wyd. IPSiR.
Schmidt, Joachim (red.) (1975), Planvolle Steuerung gesellschaftlichen Handelns.
Grundlegende Beiträge zur Gesellschaftstechnik und Gesellschaftsarchitektur, Opla-den: Westdeutscher Verlag.
Sokolewicz, W. (1969) Problematyka ustrojowa rad narodowych w badaniach INP PAN, „Państwo i Prawo” nr 2.
Szarfenberg, Ryszard (2013) O bliskim związku i wzajemnych inspiracjach między po-lityką publiczną i popo-lityką społeczną, „Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dys-kusje”, tom 3, numer 22.
Sztompka, Piotr (1973) O złudności dylematu: teoria czy praktyka, J. Kubin, A. Pod-górecki (red.), Stosowanie nauk społecznych w praktyce, Wrocław: Ossolineum.
Wódz, Jacek (1970) Społeczne skutki wywłaszczenia w rejonach uprzemysławianych,
„Nowa Wieś” nr 2.
Zawadzki, Sylwester, Kubicki, Leszek (red.) (1970) Udział ławników w postepowaniu karnym. Opinie a rzeczywistość, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Zeisel, Hans (1967) The Law, P. L. Lazarsfeld, W. H. Sewell, H. L. Wilensky (red.), The Uses of Sociology, New York: Basic Books.