Dążenie myślicieli i uczonych do tego, aby ich wiedza o prawidłowo-ściach życia zbiorowego ludzi była przydatna władcom, w praktyce rządze-nia czy rozwiązywarządze-nia problemów społecznych, towarzyszyło całym dziejom myśli społecznej. Taki zamysł przyświecał koncepcji państwa idealnego Pla-tona, średniowiecznej utopijnej koncepcji organizacji życia społecznego To-masza Morusa, czy zbiorowi rad sprawnego rządzenia Niccolo Machiavel-liego. Także pionierzy nowoczesnej nauki silnie podkreślali jej funkcje prak-tyczne (Kwaśniewski 2002). Wiedza naukowa, zwłaszcza nauki społeczne, humanistyczne, miały umożliwiać i ułatwiać, zależnie od orientacji świato-poglądowej autora, politykę podtrzymywania, udoskonalania, reformowania lub rewolucyjnego przekształcania rzeczywistości społecznej. Auguste Com-te odróżniał wiedzę stosowaną od wiedzy spekulatywnej. Podkreślając ko-nieczność wyraźnego oddzielania socjalnych rozumowań teoretycznych od praktyki, w uprawianiu nauk w sposób systematyczny upatrywał czynnik
¹ Prof. dr hab. Jerzy Kwaśniewski jest kierownikiem Katedry Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej Instytutu Profilaktyki Spolecznej i Resocjalizacji WSNSiR Uniwersytetu Warszawskiego. Adres e-mail: jerzykwasniewski@uw.edu.pl
dynamizujący postęp społeczny. Aplikacyjne zadania i wartości akcentowała bardzo mocno socjologia marksistowska. Ferdinand Tönnies wyróżniał cjologię stosowaną obok czystej, czyli teoretycznej, oraz empirycznej, czyli so-cjografii; nauki stosowane miały zajmować się wykorzystywaniem uogólnień teoretycznych do analizy historycznych procesów rozwoju społecznego oraz występujących w toku tego rozwoju społeczeństw i kultur. Leon Petrażyc-ki nazywał naukami stosowanymi albo sztukami te nauPetrażyc-ki praktyczne, które głoszone dyrektywy postępowania opierają na naukach teoretycznych, czyli badających i formułujących prawa związków przyczynowych. W latach 90.
XIX wieku Leon Petrażycki sformułował koncepcję nauki polityki prawa (Petrażycki 1895). Dalej przedstawimy założenia tej prekursorskiej wobec polityki publicznej koncepcji.
Silny impuls rozwojowi nauk praktycznych dał na przełomie XIX i XX wieku rozwój prakseologii i teorii działania; rozwija się nauka o or-ganizacji i kierowaniu. Max Weber wprowadza pojęcie „panowania legalne-go” realizowanego przez racjonalną biurokrację, rozwija się administratywi-styka i nauka o zarządzaniu. Roscoe Pound formułuje koncepcję inżynie-rii społecznej przez prawo, nawiązującą do założeń petrażycjańskiej polityki prawa².
W 1928 r. Florian Znaniecki postulował utworzenie w Polsce instytutu socjologii stosowanej; uważał, że socjologia ma największe walory praktycz-nej przydatności, także dla polityk publicznych, dla projektowania rozwią-zań problemów społecznych. W pewnym sensie postulat Znanieckiego urze-czywistniony został w 1972 roku przez powołanie w Uniwersytecie War-szawskim, z inicjatywy Adama Podgóreckiego, Czesława Czapówa i Marii Łoś oraz Sekcji Socjotechniki Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, po-zawydziałowego Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, którego zadaniem miało być prowadzenie badań i sporządzanie ekspertyz problemów społecznych dla potrzeb polityki ich rozwiązywania, realizowanej przez
re-² W 1959 roku R. Pound w bezpośredniej rozmowie oświadczył Adamowi Podgóreckiemu, ze w przedmiocie społecznego funkcjonowania prawa bardzo wiele nauczył się od L. Petrażyc-kiego (Podgórecki 1966: 31).
sorty: zdrowia i opieki społecznej, pracy i polityki socjalnej, sprawiedliwości, oświaty i wychowania oraz spraw wewnętrznych. Jednocześnie IPSiR miał kształcić wysokokwalifikowane kadry specjalistów w obszarze nauk o polity-ce rozwiązywania problemów społecznych, przeciwdziałania patologii spo-łecznej i patologii instytucji.
Na wzór IPSiR powstały następnie w polskich szkołach wyższych liczne instytuty i wydziały profilaktyki społecznej i resocjalizacji, a po przekształce-niu po 1990 roku IPSiR w Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Re-socjalizacji, także instytuty i wydziały stosowanych nauk społecznych, stano-wiące bliski odpowiednik anglosaskich public policy institutes/faculties.
Już w latach 70. i 80. w tym Wydziale (wówczas: IPSiR) wysoce rozwi-nięte były prace nad PODSTAWAMI NAUK O POLITYCE PUBLICZ-NEJ, m.in. PODSTAWY NAUKOWEJ POLITYKI PRAWA (A. Pod-górecki, J. Kwaśniewski, A. Rzepliński), POLITYKI KRYMINALNEJ (A. Krukowski, A. Rzepliński, S. Frankowski), POLITYKI SPOŁECZ-NEJ (A. Tymowski, J. Hrynkiewicz, K. Frieske), PODSTAWY NAUKO-WEJ SOCJOTECHNIKI — jako meta polityki publicznej oraz metodo-logii i metodyki polityki publicznej (A. Podgórecki, M. Łoś, Cz. Czapów, K. Frieske, J. Kwaśniewski, J. Kurczewski), METODOLOGIA BADAŃ EKSPERTALNYCH dla potrzeb polityki społecznej (m.in. metodologia toku postępowania celowościowego — A. Podgórecki, metodologia eksper-tyz oraz eksploracyjnej diagnozy problemów społecznych — J. Kwaśniew-ski, M. Łoś, K. Frieske), PODSTAWY POLITYKI PENITENCJARNEJ (S. Walczak,A. Rzepliński, M. Porowski,T. Szymanowski, J. Utrat-Milecki), czy też podstawy teoretyczne i metodologiczne PROFILAKTYKI SPO-ŁECZNEJ I RESOCJALIZACJI, jako polityki przeciwdziałania przestęp-czości i niedostosowaniu społecznemu — S. Jedlewski, Cz. Czapów, A. Rze-pliński, L. Pytka, A. Rejzner, B. Kowalska-Ehrlich, K. Ostrowska).
Wydział (jeszcze jako IPSiR) w 1974 r. opracował pierwszą w Polsce i w krajach Europy środkowo-wschodniej całościową ekspertyzę dotyczącą problemów społecznych w Polsce oraz polityki ich rozwiązywania pod red.
A. Podgóreckiego: „Diagnostyczny obraz niektórych trudnych problemów społeczeństwa polskiego oraz refleksje socjotechniczne”. Dopiero w następ-nych latach powstała w PAN Ekspertyza problemów społecznastęp-nych ( J.
Ja-sińskiego, A. Rażniewskiego i J. K. Falewicza) czy ekspertyzy dotyczące zagrożeń i problemów społecznych Komitetu Polska 2000 PAN pod kie-runkiem A. Rajkiewicza, w której powstaniu także IPSiR miał swój udział ( J. Kwaśniewski był współautorem tych ekspertyz — wraz z A. Rajkiewi-czem, W. Nieciuńskim i J. K. FalewiRajkiewi-czem, we współpracy m.in. z J. Supińską i G. Firlit).
W dotychczasowym dorobku Wydziału są setki znaczących naukowych ekspertyz, projektów reform i programów dla potrzeb POLITYKI PU-BLICZNEJ realizowanej przez państwowe instytucje polskie i zagraniczne.
Członkowie WSNSiR UW są współtwórcami, autorami lub współ-autorami ekspertyz naukowych, decydentami, wykonawcami lub recen-zentami programów polityki Państwa Polskiego (oraz programów mię-dzynarodowych) w różnych dziedzinach życia społecznego; programów POLITYKI SPOŁECZNEJ, PRACY SOCJALNEJ, PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ I POMOCY SPOŁECZNEJ adresowanych do wszyst-kich grup ludności i rodzin dotkniętych trudnymi sytuacjami życiowy-mi ( J. Hrynkiewicz, M. Rymsza, T. Kaźżyciowy-mierczak, E. Giermanowska, D. Lalak, M. Bieńko), programów POLITYKI RODZINNEJ i DEMO-GRAFII ( J. Hrynkiewicz, M. Racław, A. Kwak), Krajowego MU ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI i Rządowego PROGRA-MU POPRAWY BEZPIECZEŃSTWA OBYWATELI ( J. Kwaśniew-ski), programów POLITYKI KARNEJ, POLITYKI PENITENCJAR-NEJ, POLITYKI OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA I OBYWA-TELA, PRZECIWDZIAŁANIA PRZESTĘPCZOŚCI, ZWALCZA-NIA HANDLU LUDŹMI, także w skali międzynarodowej (A. Rzepliń-ski, B. Gruszczyńska, A. Redzik, T. PrzesławRzepliń-ski, A. Bojańczyk), programów POLITYKI RESOCJALIZACYJNEJ i REINTEGRACYJNEJ (A. Rej-zner, T. Rudowski, M. Górecki), programów POLITYKI WYZNANIO-WEJ (M. Libiszowska-Żółtkowska, A. Potocki), programów POLITY-KI ZDROWOTNEJ, PROMOCJI ZDROWIA, POLITYPOLITY-KI OCHRO-NY ZDROWIA PSYCHICZNEGO, POLITYKI PRZECIWDZIA-ŁANIA NARKOMANII i ALKOHOLIZMOWI, POLITYKI IMI-GRACYJNEJ, POLITYKI PRZESTRZENNEJ i MIESZKANIOWEJ W PRZECIWDZIAŁANIU PATOLOGII SPOŁECZNEJ W
MIE-ŚCIE ( J. Zamecka, J. Kwaśniewski, W. Misiak, M. Łukasiuk-Gmurczyk, G. Woroniecka, B. Hoffmann, M. Pawlak), programów POLITYKI RE-HABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (E. Giermanowska.
E. Zakrzewska), programów POLITYKI KULTURALNEJ (B. Fatyga) itp.
Stosowane/praktyczne nauki społeczne pojmuje się zazwyczaj, jako wy-korzystywanie teoretycznych nauk społecznych do projektowania rozwiązy-wania problemów praktycznych, np. w polityce, pracy socjalnej, polityce spo-łecznej, gospodarczej, naukowej, zarządzaniu, polityce karnej czy resocjaliza-cji itd.
Podręcznik socjologii stosowanej Alvina W. Gouldnera i Seymoura M. Millera: Applied Sociology obejmował takie zagadnienia, jak: doświadcze-nia socjologów występujących w rolach konsultantów społecznych, konsul-tantów instytucji finansowych, wymiaru sprawiedliwości, wojska, związków zawodowych, służby zdrowia; analizy przypadków stosowania wiedzy so-cjologicznej w rozwiązywaniu problemów rasowych, przestępczości, proble-mów społeczności lokalnych i rodziny, probleproble-mów występujących w stosun-kach międzynarodowych; relacje między socjologią stosowaną a socjologią ogólną i polityką społeczną; aksjologiczne i moralne aspekty socjologii stoso-wanej (Gouldner, Miller 1965).
Z kolei podręcznik Paula Lazarsfelda, Williama Sewella i Harolda Wi-lenskyego The Uses of Sociology obejmuje rozważania dotyczące relacji między socjologią stosowaną a innymi naukami społecznymi, opis zastosowań socjo-logii w dziedzinie prawa, medycyny, wojskowości, pracy socjalnej, opieki spo-łecznej, zarządzania partiami politycznymi, administracją publiczną, polity-ką zagraniczną, administrowania edukacji, przeciwdziałania przestępczości, planowania, a także zagadnienia etyczne socjologii stosowanej (Lazarsfeld, Sewell, Wilensky 1967).
Pierwsze polskie opracowania poświęcone socjologii stosowanej oma-wiały funkcje socjologii i rolę jej zastosowań we współczesnym społeczeń-stwie, zagadnienia oddziaływań społecznych, dyrektyw praktycznych i ich związków z teorią decyzji, literackie źródła wiedzy o technikach skuteczne-go oddziaływania społeczneskuteczne-go, zastosowania wiedzy socjologicznej w
struk-turalno-funkcjonalnych analizach zakładów pracy, w przemyśle, planowaniu przestrzennym, medycynie oraz środkach masowego przekazu (por. Podgó-recki 1968); analizowały aksjologiczne, polityczne, metodologiczne kwestie stosowania nauk społecznych oraz ich wykorzystywanie w takich dziedzi-nach, jak: planowanie społeczno-gospodarcze, środowisko pracy, administra-cja terenowa, samorząd mieszkańców, służba zdrowia, wychowanie resoadministra-cja- resocja-lizacyjne i wychowanie estetyczne (Kubin, Podgórecki 1973).
Koncepcje i potrzeby nauk stosowanych w praktyce rządzenia, w roz-maitych politykach publicznych, w rozwiązywaniu problemów społecznych, stymulują rozwój metodologii nowego typu badań, takich jak: policy research, evaluation studies, action research, intervention research, ekspertyzy, badania stosowane, wdrożeniowe itp. Inspirują dyskusje na temat roli socjologa, w analizach socjologicznych upowszechniają takie pojęcia, jak: planowa-nie zmiany społecznej, jej kreowaplanowa-nie, kierowaplanowa-nie zmianą społeczną, agenci, agendy, strategie i taktyki zmiany, techniki, efektywność oddziaływań spo-łecznych itp.
Stosowane, praktyczne nauki społeczne, zwłaszcza stosowana socjologia, to niewątpliwie główny obszar badań i główne źródło nauk o/dla polityki publicznej.
W latach sześćdziesiątych Adam Podgórecki sformułował koncepcję so-cjotechniki, jako odrębnej społecznej nauki praktycznej, rzec można me-ta nauki o polityce publicznej, której zadaniem jest określanie skutecznych sposobów realizacji zamierzonych społecznych celów, rozwiązań problemów społecznych, z uwzględnieniem uznawanego systemu wartości. W książce Zasady Socjotechniki (Podgórecki 1966: 44–103) zawarł przykładowo zało-żenia polityk publicznych w pięciu działach życia społecznego: wojsko, or-ganizacje religijne, polityka prawa, środki masowego oddziaływania, działal-ność wychowawcza instytucji oświatowych.
Pod koniec lat sześćdziesiątych powstała w Polsce przy Polskim Towa-rzystwie Socjologicznym Sekcja Socjotechniki skupiająca oprócz socjologów także wielu przedstawicieli innych nauk społecznych; politologów, ekonomi-stów, historyków, prawnikow itp. Dorobkiem prac tego środowiska stało się kilkanaście książek poświęconych zagadnieniom socjotechniki, w tym cztery tomy Socjotechniki pod redakcją Adama Podgóreckiego. W 1973 r.
ukonsty-tuował się przy International Sociological Association Research Committee on Sociotechnics.
Jego prace i konferencje doprowadziły do ukazania się wielu wspólnych dzieł socjologów polskich, angielskich, niemieckich, holenderskich i amery-kańskich poświęconych zagadnieniom socjotechniki (Schmidt 1975; Podgó-recki 1975; Cherns 1976).
W 1986 r. nastąpiło połączenie Komitetu Badawczego Socjotechniki ISA ze środowiskiem amerykańskiej socjologii stosowanej pod nazwą Re-search Committee on Sociotechnics-Sociological Practice, w którym skupiło się także wielu amerykańskich przedstawicieli nauk o public policy.
Koncepcje socjotechniki rozwijane w Polsce nawiązują do założeń teo-retycznych i metodologicznych Petrażyckiego, Gunnara Myrdala, Poppera, Hansa Zetterberga, Lazarsfelda, Gouldnera. Analiza i potrzeby działalno-ści socjotechnicznej doprowadziły do rozwinięcia metodologii tzw. toku po-stępowania celowościowego oraz metodologii ekspertyz społecznych (Łoś 1974; Podgórecki 1975):
Nie ulega wątpliwości, że wyrosła z założeń petrażycjańskiej nauki po-lityki prawa naukowa socjotechnika jest oryginalnym, polskim odpowiedni-kiem anglosaskiej public policy science.
Nie dostrzegają tego z zasady polscy przedstawiciele nauk o polityce pu-blicznej. Jedynie Ryszard Szarfenberg uwzględnia to w swych pracach:
„Gdy jednak spojrzymy na paradygmat socjotechniczny i porównamy go z podstawowymi zadaniami intelektualnymi związanymi z rozwiązywa-niem problemów indywidualnych lub grupowych […], wówczas narzuca się wniosek o ich podobieństwie. W obu przypadkach układem odniesienia jest problem i jego rozwiązywanie. Wspólne są takie fundamentalne zadania, jak uporządkowanie wartości, diagnoza sytuacji czy ocena i wybór sposobu działania. […] Model skutecznego działania opracowany przez Podgórec-kiego wydaje się bardziej szczegółowy i rozwinięty. Zawiera też fazę plano-wania, realizacji planów i oceny uzyskanych skutków. Jednak, gdy spojrzymy na literaturę dotyczącą procesu polityki publicznej, znajdziemy tam modele o podobnej strukturze, ale dużo bardziej złożone, np. 18 faz optymalnego modelu tworzenia polityki publicznej według Yehezkela Drora, z podzia-łem na trzy szersze kategorie: stadium metapolityczne (rozpoczyna je
zada-nie związane z wartościami), proces tworzenia polityki, stadium po zakoń-czeniu procesu tworzenia polityki (tu trzy fazy: motywowanie do realizacji polityki, realizacja, ewaluacja polityki) […] Wniosek jest taki, że paradyg-mat skutecznego działania społecznego i model procesu polityki publicznej mają wspólny rdzeń. Jest nim, uwzględniające wartości, racjonalne rozwią-zywanie problemów praktycznych na poziomie większych całości społecz-nych. Szubert przewidywał użyteczność socjotechniki w kontekście polity-ki społecznej, nieświadomie stosując jej model celowego działania. Supińska bezpośrednio już ją włącza do swojej koncepcji metody polityki społecznej jako nauki (mającej dostarczyć wskazówek dla praktyki) — pod postacią procedury diagnozowania, prognozowania, planowania oraz kontrolowania i korygowania realizacji planów. Warto zwrócić uwagę, że autorka ta ostatni etap procesu polityki społecznej nazywała w późniejszych tekstach ewalu-acją. Tym samym udało nam się ugruntować wniosek o wspólnym rdzeniu polityki społecznej, socjotechniki i polityki publicznej” (Szarfenberg 2013:
157–158).