Koszty poniesione w związku z emigracją zarobkową

Zagadnienie kosztów związanych w wyjazdami zarobkowymi za granicę wiąże się bezpośrednio z opisywanymi wcześniej problemami osobistymi i rodzinnymi, z którymi borykają się emigranci zarobkowi. Opisywane przez informatorów koszty lub straty wynikające z podjęcia zatrudnienia za granicą można zamknąć w trzech kategoriach, z których pierwsza - najobszerniejsza – wiąże się z prostym faktem fizycznego oddalenia od dotychczasowego otoczenia społecznego, obejmuje także opisywane w poprzednim

Zyski związane z zaspokojeniem potrzeb materialnych

Zyski związane zsamorozwojem

Jakościowa zmiana relacji wewnątrz

rodziny Poczucie bezpieczeństwa

Środki finansowe Konsumpcja Możliwość kształcenia dzieci

Kompetencje językowe

Rozwój zawodowy

Poszerzenie horyzontów

Korzyści tożsamościowe

PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₇₇

rozdziale kwestie składające się na kategorię analityczną problemy osobiste i rodzinne, takie jak: patologia związków z najbliższymi, eurosieroctwo, problemy psychologiczne, rozczarowujący kontakt z Polakami na emigracji czy popadanie w uzależnienia.

Kategorie kosztów wyłonione w toku analizy bilansów emigracyjnych prezentowanych przez informatorów przedstawia tabela nr 33.

Tabela 33. Wyłonione kategorie dla kosztów poniesionych w związku z emigracją zarobkową L.p. Kategoria - koszty

1. O d d a l e n i e

2. U t r a t a s z a n s r o z w o j u z a w o d o w e g o w P o l s c e 3. St ygm atyz acja im i gra ntów

Źródło: badanie własne

Graficzny obraz usytuowania oraz kumulacji kosztów ponoszonych przez emigrantów zarobkowych tworzy swoisty efekt piany, w której poszczególnych bąblach zawiera się szeroka gama uciążliwości i kłopotów relacjonowanych przez emigrantów.

Rysunek 13. Rodzaje kosztów wynikających z emigracji zarobkowych za granicę i ich wzajemne usytuowanie

Źródło: badanie własne

W kontekście czynionych podsumowań i bilansowania wyjazdów zarobkowych za granicę, zaraz po opisie zysków, niejako w naturalny sposób przechodzili informatorzy do kwestii obniżających jakość życia na emigracji. W wyniku przestrzennego oddalenia traktowanego jako oczywistość pojawia się rozłąka z rodziną i wszystkie problemy, które są z tym mniej lub bardziej bezpośrednio związane. Szczególny nacisk kładziony jest na

ODDALENIE

Patologia

zwiazków Uzależnienia

Eurosieroctwo Problemy natury psychologicznej

Rozczarowujący kontakt z Polakami

Utrata szans rozwoju zawodowego w

Polsce Stygmatyzacja

imigrantów

PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₇₈

tęsknotę, która rozpatrywana jest jako koszt wpisany niejako w samą ideę emigracji zarobkowej (wersy: 303 – 304, 481 – 482). W przypadku osób posiadających rodzinę, która pozostaje na czas wyjazdów w Polsce, do kategorii kosztów zaliczane jest ryzyko związane z pojawianiem się problemów w relacjach z małżonkiem/partnerem oraz dziećmi.

Tabela 34. Koszty poniesione w związku z emigracją zarobkową w kategorii oddalenie

L.p. Kategoria Kody I stopień Adres kodu Kody II stopień

1. Od d a l en ie

• wyjazdy osób posiadających rodzinę stanowi ryzyko utraty więzi 336 – 341

ryzyko rozpadu rodziny

• dla rodziny o krótkim stażu ryzyko jest większe 340 – 342

• wyjazd jednego z małżonków na stałe prowadzi do rozpadu

związku 347 – 350

• brak kontaktu z dziećmi, utrudniony wpływ na ich wychowanie 5 – 10

rozłąka z rodziną

• tęsknota za rodziną jest kosztem 303 – 304

481 – 482

• niemożność uczestnictwa w życiu dzieci 296 – 298

• rzadki kontakt z mężem 309 – 311

• brak możliwości powrotu na święta 316 – 318

• założenie rodziny za granicą i tęsknota za rodzicami

pozostawionymi w Polsce 430 – 437

• tęsknota za dziećmi 463 – 473

• tęsknota za domem 504 – 506

• przedłużanie okresów pobytu w domu 506 – 508

• tęsknota za sposobem życia w Polsce 322 – 332 tęsknota za Polską

codziennością

• utrata możliwości życia w Polskiej codzienności 364 – 367

• brak umiejętności „zaaklimatyzowania się” za granicą 499 – 503

• rozłąka ze znajomymi

362 370 – 374 396 – 399

utrata sieci towarzyskich

• utrata kontaktu ze znajomymi 400 – 408

441 – 442

• wypadnięcie z sieci towarzyskich w Polsce 408 – 415

• utrata przyjaciół 417 – 423

• poczucie obcości w kontaktach z przyjaciółmi 422 – 425 Źródło: badanie własne

Cechą charakterystyczną dla emigracji zarobkowej jest tęsknota za Polską codziennością (wersy: 364 – 367, 322 – 332), która wydaje się być szczególnie dotkliwa dla osób emigrujących za granicę i nie zrywających całkowicie więzów z krajem, co w piśmiennictwie poświęconym migracjom określane jest mianem migracji niepełnych.

W kontekście tego kosztu powstają w zagranicznych centrach polskiej imigracji sklepy oferujące polskie, tradycyjne produkty żywnościowe, oraz miejsca w których mogą spotkać się przybysze z Polski (puby odwiedzane przez Polaków, kościoły z polskimi duchownymi, itp.). Te struktury instytucjonalne stanowią buforowy łącznik między zbiorowościami emigranckimi a zbiorowościami wysyłającymi, łagodzący traumę oddalenia oraz ułatwiający adaptację do nowych warunków życia i pracy. Jednakże dokładne rozpoznanie roli, jaką odgrywają owe instytucje wymaga podjęcia odrębnych badań.

Istotnym kosztem dostrzeganym szczególnie przez emigrantów z kilkuletnim stażem jest osłabienie więzi ze środowiskiem przyjaciół i znajomych, utrata sieci towarzyskich.

W innym badaniu, niż tu opisywane, pracująca na amerykańskich statkach wycieczkowych emigrantka zarobkowa z Rumunii stwierdza:

(…) bo gdy wyjeżdżasz od siebie, i wyjeżdżasz na tak długo, tracisz wszystkich. Jeśli nie jesteś na coś takiego gotów, nie powinieneś emigrować.⁸⁸

88 Królikowski K., Karnawał, reportaż radiowy, Szczecin 2006

PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₇₉

Długotrwałe pobyty za granicą, w niektórych miejscowościach województwa stały się w ostatnim dziesięcioleciu na tyle powszechne, że całe środowiska społeczne uległy fragmentaryzacji. Poczucie wypadnięcia z towarzyskiego obiegu, czy nawet utrata przyjaciół referowane są jako poważny koszt emigracji (wersy: 417 – 423). Wiedza ta dostępna jest przede wszystkim doświadczonym emigrantom, którzy odwiedzając rodzinne strony niemal namacalnie wyczuwają rosnące z roku na rok „niewidzialne ściany” między nimi a ich dawnymi przyjaciółmi i znajomymi. Brak wspólnych przeżyć budujących obszar symbolicznej jedności, pojawienie się przedstawicieli kolejnych, wiodących towarzyski prym młodszych pokoleń, może być oczywiście tłumaczony naturalną wymianą generacyjną i skupieniem rówieśników – dawnych kompanów życia towarzyskiego – na sprawach rodzinnych i zawodowych, jednak nie ulega wątpliwości, że zjawisko to jest wydatnie wzmacniane przestrzennym i długotrwałym oddzieleniem, i do tego ta skala, szczególnie widoczna w niewielkich miasteczkach...

Tabela 35. Koszty poniesione w związku z emigracją zarobkową w kategorii utrata szans rozwoju zawodowego w Polsce

L.p. Kategoria Kody I stopień Adres kodu

2.

U t r a t a s z a n s r o z w o j u z a w o d o w e g o w

P o l s c e

• utrata możliwości rozwoju zawodowego, zdobycia doświadczenia w Polsce 353 – 356 444 – 449

• utrata posiadanej i brak możliwości rozbudowy sieci znajomości 356 – 361

• praca poniżej posiadanych kwalifikacji wyklucza zdobywanie doświadczenia

w zawodzie wyuczonym 449 – 453

• poczucie opóźnienia w stosunku do innych po powrocie do kraju 454 – 458

• „trwonienie młodości” i możliwości edukacyjnych na rzecz łatwego zarobku 488 – 499 Źródło: badanie własne

Utrata kontaktu z sieciami społecznymi w kraju ma również wymiar związany z rynkiem pracy. W wielu sektorach i branżach umocowanie na rynku pracy oparte jest na sieci poleceń ustnych i profesjonalnych znajomości (pomińmy kwestie nepotyzmu). Utrata kontaktu z tymi sieciami stanowi jeszcze jeden czynnik osłabiający pozycję emigranta na polskim rynku pracy (wersy: 356 – 361). Dodatkowym problemem jest to, iż wyjeżdżając za granicę często trudno jest utrzymać spójność kierunku dotychczasowej ścieżki rozwoju zawodowego. Praca poniżej posiadanych kwalifikacji, czy konieczność zmiany profilu zawodowego zaburzają lub wręcz blokują, w opinii emigrantów zarobkowych, rozwój zawodowy. Prowadzi to często do uzależnienia od wyjazdów zarobkowych, szczególnie jeżeli rozpoczynane są one przez osoby młode, rezygnujące z kształcenia i – kierowane chęcią łatwego zysku – zatrudniające się przy niezbyt skomplikowanych pracach (wersy: 488 – 499).

W odniesieniu do takich osób funkcjonuje w świadomości emigrantów powiedzenie, że nie ma nic bardziej trwałego od tymczasowych emigracji zarobkowych.

Brak pracy w regionie i/lub problemy finansowe wywołujące, odczuwaną jako przymus, konieczność wyjazdu do innego kraju oraz podejmowanie się prac poniżej posiadanych kwalifikacji wywołuje poczucie marginalizacji i deprywacji społecznej. Zachwyt krajobrazem, stylem życia, czy kulturowym kolorytem krajów imigracji osłabiany jest dziegciem świadomości braku wyboru (wersy: 502 – 504). Przepiękne krajobrazy czy wygoda życia byłyby atrakcyjne w kontekście wakacyjnego wypoczynku, lecz przymus podejmowania tam pracy ma charakter czynnika stratyfikującego uświadamiając emigrantom ich aktualne położenie.⁸⁹

89 Jak głosi Zygmunt Bauman, wolność wyboru jest decydującym czynnikiem stratyfikacyjnym. Por. Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000, s. 151

PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₈₀

Tabela 36. Koszty poniesione w związku z emigracją zarobkową w kategorii stygmatyzacja imigrantów

L.p. Kategoria Kody I stopień Adres kodu

3. S tyg m a t y za c j a im ig ra n t ó w

• poczucie bycia traktowanym jako obywatel gorszej

kategorii, imigrant 383 – 388

• niższe wynagrodzenie dla Polaków 389 – 390

• niechęć ludności do Polaków 390 – 393

Źródło: badanie własne

Przekonanie, że wykonuje się najgorsze prace, za minimalne stawki, które byłyby nie do zaakceptowania przez obywateli kraju imigracji (gdyby tylko byli skłonni podjąć się wykonywana tego rodzaju prac) jest elementem mocno traumatyzującym przeżywanie aktualnego położenia społecznego emigrantów. Ta świadomość znajduje potwierdzenie w obserwowanym stosunku społeczeństw przyjmujących wobec imigrantów, którzy w wymiarze odzwierciedlonym, często będąc przekonanymi, że traktuje się ich jak

„Polaczków” (materiał: problemy osobiste i rodzinne wersy: 436 – 437), przyjmują autodefinicję „taniej siły roboczej”. Poczucie stygmatyzacji, któremu odpowiada przekonanie o niedopasowaniu społecznym i kulturowym stanowi w świadomości emigrantów silny element wypychający z kraju imigracji(wersy: 500 – 503). Z drugiej strony ograniczone możliwości powrotu na rodzimy rynek pracy (lub całkowity ich brak) wywołują poczucie życiowej klęski i funkcjonowania „na wygnaniu”. Trafnie pisał Zygmunt Bauman, mając na myśli między innymi emigrantów zarobkowych, o „ludziach – odpadach”, czy „ludziach na przemiał”, podróżujących nie z własnej woli, lecz wypychanych przez siły globalizujących się przemian gospodarczych, technologicznych i społecznych jako zbędny „surowiec” z jednej przestrzeni w inną. Oczywiście ludzie ci, którzy nie znajdując dla siebie miejsca w rodzimej przestrzeni dążą do odnalezienia się w innej – jak najbardziej atrakcyjnej, jednakże tej atrakcyjności towarzyszą odmienne warunki społeczne i kulturowe, a nawyki i tożsamości napływających migrantów zwyczajnie mogą do nich – poprzez swą odmienność – nie pasować. Pojawia się zatem problem niedopasowania, który mając na myśli jego skalę, określa Z. Bauman mianem „kryzysu przemysłu asenizacji ludzi – odpadów”. Do problemów związanych z niedopasowaniem emigrantów zarobkowych, błąkających się między przestrzeniami nieprzystających do siebie rynków pracy oraz odmiennych porządków kulturowych, narażonych na stygmat taniej siły roboczej odnoszą się poniższe słowa:

…Aby być kowalem swojej tożsamości, trzeba mieć dostęp do kuźni i kowalskie młoty. Jeśli jednego, czy drugiego brak, przychodzi dźwigać tożsamość przez innych wykutą, jakby nie była niewygodna, nie na miarę zszyta, szkaradna czy godności nosiciela uwłaczająca. (…) A za narzuconą tożsamością, w cudzej kuźni wykutą bez liczenia się ze zdaniem adresata, podąża z reguły dyskryminacja.⁹⁰

***

Świadomość ponoszonych kosztów, czy wręcz strat, w niewielkim tylko stopniu związana jest – w sensie kompensującym – z osiąganymi zyskami. Pomijając zawiłości procesów komparatywnych podejmowanych przez emigrantów zestawiających różne jakościowo rzeczy, bo o ile wysokość uzyskiwanego przychodu jest wymierna ilościowo i odnieść ją należy wyłącznie do poziomu konsumpcji i – przede wszystkim – do rynku na

90 Bauman Z., O tarapatach tożsamości w ciasnym świecie, w: Kalaga W. (red.), Dylematy wielokulturowości, Universitas, Kraków 2004, s. 35

PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₈₁

którym ona następuje, to jak, bez odwołania się do subiektywności, wyznaczyć wartość emocjonalnych kosztów pobytu?

Rysunek 14. Bilansowy układ osiągniętych korzyści i kosztów poniesionych w wyniku emigracji

Źródło: badanie własne

W ramach sukcesywnie dokonywanych bilansów wyjazdów zarobkowych, wśród emigrantów dominuje poczucie konieczności ponoszenia wyrzeczeń oraz coś co można nazwać „syndromem zaciśniętych zębów”, bo choć zarobione pieniądze, radość z zakupów czy wypity alkohol mają moc tłumiącą świadomość ponoszonych kosztów (choćby tęsknoty za bliskimi), to działanie takich środków jest zazwyczaj krótkotrwałe, a po chwilach relaksu zwykle następują dotkliwe powroty do rzeczywistości. Relacje emigrantów zarobkowych mają charakter balansujący między opisywaniem zysków (które dla zracjonalizowania

Patologie związków

Eurosieroctwo

Uzależnienia

Problemy natury psychologicznej Rozczarowujący kontakt z Polakami

Utrata szans rozwoju zawodowego w Polsce Stygmatyzacja imigrantów Zyski : możliwość kształc. dzieci

Zyski związane z zaspokojeniem potrzeb

materialnych

Poszerzenie horyzontów

Kompetencje językowe

Rozwój zawodowy

Korzyści tożsamościowe

Środki finansowe Konsumpcja Poczucie bezpieczeństwa Możliwość kształcenia dzieci

Koszty: oddalenie

Koszty

Procesy bilansowania przedsięwzięć emigracyjnych

Poczucie porażki, powrót do Polski Poczucie porażki,

kontynuacja emigracji

Sukces. Osiągnięcie zakładanych celów, powrót do Polski.

Sukces. Przedłużenie emigracji lub emigracja permanentna.

Zapętlenie migracyjne

PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₈₂

podjętej strategii życiowej charakteryzowane są w sposób bardzo konkretny) a przyznawaniem się do ponoszonych kosztów – niejednokrotnie odczuwanych bardzo dotkliwie. I jedynie nadzieja na poprawę sytuacji ma najbardziej kojące działanie. Nadzieja z resztą to bardzo interesujące zjawisko wśród bilansujących wyjazdy emigrantów – pozwala interpretować epizody emigracyjne w sposób teleologiczny, wpisując je w świadomy i planowy proces realizacji określonego zamysłu autobiograficznego. Nadaje ona sens emigracjom zarobkowym, a pracującym w świadomości zajmowania gorszych pozycji statusowych emigrantom wizję godnego życia w przyszłości. Brak nadziei lub osłabienie jej odczuwania wpędza emigrantów w rutynę temporalnego przeżywania emigracji, w tymczasowość, czasami permanentną, specyficzny rodzaj „planistycznego rozleniwiania”, któremu sprzyja szczególnie wykonywanie prac polegających na motorycznym powtarzaniu prostych czynności, tygodniowy system wynagrodzeń, wysoki poziom świadczeń socjalnych oraz brak widoków na przyszłość w Polsce, a to z kolei stanowi prostą drogę do utkwienia w „migracyjnej pułapce tymczasowości”. Znalezienie się w niej działa wyniszczająco na system motywacyjny emigrantów, sprzyjając rezygnacji z dalekosiężnych celów i planów życiowych. Będąc w takiej sytuacji często poszukują oni kolorytu i topią bezsens egzystencji w hedonizmie, który – pusty z natury rzeczy – dodatkowo pogłębia sytuację stagnacji, a czas płynie… Entropia sieci połączeń ze społecznościami i zbiorowościami w kraju rośnie… Prosta droga do znalezienia się w pętli migracyjnej, polegającej na postrzeganiu kolejnych wyjazdów jako konieczności, jedynego możliwego wyjścia. Znakomitym przykładem takiego zapętlenia są polscy clochards w Paryżu, którzy posiadając kilkuletnie doświadczenie mieszkania w zagajniku po środku węzła drogowego w budach z kartonu i folii, zapewniają o nadchodzących zyskach i sukcesie, który jest tuż za rogiem, jeszcze tylko trochę... lecz powrót do kraju odkładają z miesiąca na miesiąc, z roku na rok.

Brak nadziei na realizację określonego planu niekoniecznie jednak musi się wiązać z porażką emigracyjną. Wyjeżdżając, człowiek rzuca się niejako w wir wydarzeń, w których pojawiające się z różnych kierunków nieplanowane i nieoczekiwane bodźce mają niejednokrotnie siłę przekierowywania biografii na alternatywne – niekoniecznie grawitujące ku fiasku – tory. I w takich przypadkach również znaczący jest czas, czas w którym z jednej strony traci się umocowanie w sieciach społecznych i rynkowych w Polsce, lecz z drugiej strony wypracowuje się pozycję w sieciach nowych: imigranckich oraz tworzonych przez rdzennych mieszkańców kraju przyjmującego. Zadziwiająco często w wywiadach informatorzy podkreślali rezygnację z tworzenia dalekosiężnych planów, ponieważ różnorodne zwroty, których doświadczyli w trakcie wyjazdów emigracyjnych utwierdziły ich w przekonaniu, że w kontekście snucia planów życiowych, główną i obowiązującą regułą jest exspectate inexspectatam. Posiadanie oraz sukcesywna, konsekwentna realizacja dalekosiężnych planów życiowych jawi się więc jako luksus dla wybranych. Jest tak szczególnie w przypadkach osób opuszczających Polskę wraz z rodziną, w której głównie za sprawą dzieci dynamicznie rośnie wysokość obudowy strukturalnej w kraju imigracji. Fakt posłania dzieci do zagranicznej szkoły i wrośnięcie ich w lokalne grupy koleżeńskie działa na rodzinę jak kotwica, utrudniająca powrót do kraju ojczystego. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku osób podejmujących decyzję o emigracji. Tutaj z kolei wyjazd za granicę całej rodziny utrudnia instytucjonalnie oraz społecznie „zakotwiczająca” na obszarze zamieszkania sytuacja rodzinna.

Bywa, że emigracje kończą się uświadomieniem porażki i powrotem do kraju

„na tarczy”. Nadwyżka i uciążliwość ponoszonych kosztów nad osiąganymi zyskami, utrata pracy, wejście w patologiczne kręgi społeczne, problemy z alkoholem i/lub narkotykami,

PrPraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarroobbkkoowwyycchh z z wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₈₃

czy poczucie niedopasowania stanowią jedne z najczęściej referowanych przyczyn takiego obrotu sprawy.

Inną kategorię wyników bilansowania zysków emigracyjnych z poniesionymi kosztami stanowią emigracje udane, które dają się opisać w kategoriach mniej lub bardziej spektakularnego sukcesu, rozumianego choćby tylko jako brak specjalnych utrudnień na drodze osobistego rozwoju. Ten minimalistyczny sposób rozumienia sukcesu migracyjnego charakterystyczny jest dla studentów podejmujących się prac sezonowych w okresie wakacyjnym oraz innych – szczególnie młodych – osób, dla których wyjazd zarobkowy za granicę stanowi jeden z dostępnych, akceptowalnych i traktowanych wręcz jako normalny wzorców adaptacji do warunków rynku pracy. Takiemu rozumieniu emigracji sprzyjają coraz popularniejsze programy wymiany studenckiej oraz rosnąca, po przystąpieniu Polski do struktur Unii Europejskiej, liczba kontaktów gospodarczych z zagranicznymi przedsiębiorstwami. Szczególną grupą emigrantów odnoszących sukces są wysoko wykwalifikowani specjaliści, świadomie wplatający pracę za granicą w bieg swojej ścieżki kariery zawodowej.

Podkreślić należy, że procesy bilansowania zysków i strat mają charakter stosunkowo ciągły, przypuszczać jednak można, iż istnieje swoisty punkt przełamania w procesie osiadania i oswajania się z pobytem za granicą, w którym ilość nowych powiązań strukturalnych i sieciowych oraz umocowanie w rynku pracy składają się na poczucie bezpieczeństwa o poziomie pozwalającym na oddalenie myśli związanych z bilansowaniem pobytu, kalkulacją zysków i strat. Ten punkt przełamania stać się jednak musi przedmiotem odrębnych badań.

PPrraaccaa zzaa ggrraanniiccąą ww śśwwiiaaddoommoośśccii eemmiiggrraannttóóww zzaarorobbkkoowwyycchh zz wwoojjeewwóóddzzttwwaa zzaacchhooddnniiooppoommoorrsskkiieeggoo

₁₈₄

Literatura

Bartoszek A. Kapitał społeczno – kulturowy młodej inteligencji wobec rynku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003

Bauman Z. Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja?, Studia Socjologiczne 3(144), 1997

Bauman Z. Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja?, Studia Socjologiczne 3(144), 1997

W dokumencie w świadomości emigrantów zarobkowych z województwa zachodniopomorskiego (Stron 177-187)