Krwiolecznictwo podczas I wojny światowej

5.2.1. Wprowadzenie

I wojna światowa w latach 1914-1918 między krajami Ententy (Anglia, Francja, Rosja, Włochy, Japonia, Stany Zjednoczone i inne) i Niemcami oraz Austro- -Węgrami była pierwszą w XX wieku, w czasie której zdobycze nauki wykorzystano       

406 Ibidem.

407 L. Hirszfeld, Grupy krwi..., s. 159. 408 Ibidem, s. 160.

na masową skalę. W czasie działań wojennych w Europie i jednocześnie rewolucyj-nych w Rosji wykorzystano nowe typy uzbrojenia (karabin maszynowy, granaty ręczne, moździerze, samoloty, czołgi, ciężką artylerię). Podczas walk wystąpiły epi-demie chorób zakaźnych. Największą śmiertelność zanotowano w czasie epidemii tzw. grypy hiszpanki (na froncie zachodnim) oraz duru plamistego (na froncie wschodnim), co okazało się dodatkowym wyzwaniem dla służb medycznych całego świata. Wspomniane okoliczności wymusiły zmiany organizacyjne w formacjach wojskowych i postawiły nowe zadania przed wojskową służbą zdrowia. Okazało się, że w żadnej armii uczestniczącej w wojnie nie było wystarczającej liczby lekarzy i innych potrzebnych pracowników służby zdrowia⁴⁰⁹. Powoływano więc do służby lekarzy cywilnych, oraz studentów starszych lat wydziałów lekarskich. Zaopatrzenie sanitarne armii pochodziło z prywatnych fabryk, a taktyka służb medycznych polega-ła na rozsypolega-łaniu rannych do szpitali poza linią frontu.

5.2.1.1. Organizacje mające na celu pomoc ofiarom wojny – Polski Biały Krzyż

W większości krajów świata działalnością charytatywną zajmował się Czerwony Krzyż powołany 22 lipca 1864 roku przez szesnaście państw europejskich, które podpisały konwencję w sprawie polepszenia losu rannych żołnierzy armii fronto-wych. W Polsce, na terenach zaborów działały różne formacje społeczne, których zadania i cele były zbliżone do czerwonokrzyskich: Liga Kobiet Pogotowia Wojen-nego (szkolono w niej sanitariuszki od 1913 roku), Liga Kobiet Galicji i Śląska Cieszyńskiego (działania zbliżone do Czerwonego Krzyża), Galicyjskie Towarzy-stwo Pań i Panów Czerwonego Krzyża jako część Austriackiego Czerwonego Krzy-ża. W Poznaniu pracował Poznański Komitet Ratunkowy⁴¹⁰. Polskie organizacje charytatywne były uzależnione od pomocy zagranicznej. Dzięki komitetom powsta-łym w Szwajcarii (Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce któremu patronował Henryk Sienkiewicz), Stanach Zjednoczonych (Polski Centralny Komitet Ratunkowy w Ameryce, z prezesem Ignacym Paderewskim) zbierano środki finan-sowe, wysyłano żywność i leki oraz organizowano wszelaką pomoc ofiarom woj-ny⁴¹¹.

Udział Polaków w I wojnie światowej wymuszał utworzenie organizacji mającej na celu opiekę nad rannymi i rodzinami ofiar oraz pomoc materialną dla poszkodo-wanych w czasie konfliktu zbrojnego. Niemożliwe było oficjalne powołanie

Polskie-      

409 W. Wojtkowiak, J. Talar, W. Majewski, F. Piotrowski, Zarys dziejów wojskowej służby zdro-wia, MON, Warszawa 1974, s. 192.

410 Ibidem, s. 220.

go Czerwonego Krzyża ze względów proceduralnych, ponieważ warunkiem powsta-nia organizacji było istnienie niepodległego państwa.

Pierwsza w dziejach polska organizacja charytatywna powstała w Stanach Zjed-noczonych Ameryki w 1918 roku. Jej założycielką była Helena Paderewska, która wraz z mężem Ignacym prowadziła zakrojoną na szeroką skalę działalność mającą na celu pomoc i wsparcie dla narodu polskiego. Początkowo zaproponowano Helenie Paderewskiej stworzenie w ramach Amerykańskiego Czerwonego Krzyża specjalne-go koła z możliwością uzyskiwania pomocy dla Polaków – lecz rozwiązanie to nie satysfakcjonowało naszych działaczy. Stworzona przez Paderewskich organizacja nosiła nazwę: Komitet Pomocy Armii Polskiej im. Heleny Paderewskiej, później zmieniono nazwę na Polski Biały Krzyż (w lutym 1918 roku).

Powstanie odrębnej organizacji, która w swojej nazwie miała nazwę oficjalnie nieistniejącego państwa, miało więc wymiar polityczny. Niosło pocieszenie Polakom na całym świecie, dawało nadzieję na zmianę losu narodu i powstanie niepodległego państwa. PBK wzorował się początkowo w swoich założeniach statutowych na idei Czerwonego Krzyża (główne zadanie działalności tej organizacji to niesienie pomo-cy ofiarom wojny).

Organizacja działała w Ameryce, a później w Kanadzie. W każdej przykościelnej parafii w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie działały koła PBK, a owoce ich pracy przeznaczone były głównie na pomoc Armii Polskiej we Francji.

PBK objął opieką żołnierzy w obozach jenieckich oraz na polu walki, sprawował pieczę nad rannymi, organizował dystrybucję darów. Na początku działalności zjed-noczono wszystkie polskie towarzystwa charytatywne działające na terenie Ameryki i kontynuowano ich pracę pod kuratelą PBK. Amerykański PBK zaopatrzył Armię Polską we Francji w 12 ambulansów, samochody dla armii i utrzymywał 42 pielę-gniarki.

17. Polski Biały Krzyż, Helena Paderewska i 37 pielęgniarek412.       

Ważną działalnością PBK w Ameryce było szkolenie polskich pielęgniarek, które jako ochotniczki wysyłane były na front w Europie. Pracowały one głównie we Francji, w służbach medycznych Armii Błękitnej. Aby potwierdzić ich merytoryczne przygotowanie zwołano specjalną komisję egzaminacyjną. Przygotowanie zawodowe sióstr było bez zarzutu, dlatego wszystkie bez wyjątku zostały dopuszczone do pracy na terenie Francji. Po egzaminie rozpoczęły pracę w szpitalach Amerykańskiego Czerwonego Krzyża i w szpitalu Armii Polskiej w Le Perray⁴¹³. Amerykańskie do-konania naukowe i organizacyjne w dziedzinie transfuzji przodowały wówczas na świecie, dlatego można domniemywać, że procedury i technika zabiegu przetaczania krwi była zapewne znana pielęgniarkom wykształconym w Ameryce.

PBK niemal od początku swego istnienia (wymienia się datę 1 marca 1918 roku) działał również we Francji. Głównym zadaniem była pomoc materialna dla żołnierzy Armii Polskiej, nazywanej od koloru mundurów ,,Błękitną”. Działalność PBK we Francji połączona była z pracą Komitetu Pomocy Rannym Polakom w Paryżu. Funk-cję Prezydenta pełnił w niej hrabia Mikołaj Potocki, który został honorowym preze-sem Polskiego Białego Krzyża we Francji. Ufundował on – wyposażył i utrzymywał podczas wojny – dziewięćdziesięciołóżkowy szpital. Polski Biały Krzyż sprawował pieczę nad trzema szpitalami na terenie Francji, na łączną liczbę 550 łóżek, i dbał o zabezpieczenie ich finansowania. W czasie wojny Polonia amerykańska na ich rzecz przekazała łącznie 50 tys. dolarów.

W grudniu 1918 roku, po uzyskaniu niepodległości, Paderewscy wrócili do Pol-ski. Po ich wyjeździe władze Stanów Zjednoczonych nie wyraziły zgody na dalsze funkcjonowanie Polskiego Białego Krzyża, a jako przyczynę podano zamknięcie centrów rekrutacji (w połowie lutego 1919 roku) do Armii Polskiej we Francji. Pol-ski Biały Krzyż działał we Francji tak długo, jak długo przebywała w niej Armia Polska pod dowództwem Józefa Hallera, czyli do 1 czerwca 1919 roku.