l. Pierwszy plan Foucheta

W tych okolicznościach 2 listopada 1961 r. Fouchet przedstawił w imieniu kiero­

wanego przez siebie komitetu planutworzenia Unii NarodówEuropejskich. Celami Unii miały być: koordynacjapolityki zagranicznej, obronnej, kulturalnej i naukowej, atakże ochrona prawi wolności obywatelskich orazumacnianie demokracji w pań­ stwach członkowskich (art. 2). UniaNarodów Europejskich miałabyć nierozwiązy­

walna (art. 1). Winna ona także posiadać osobowość prawną(art. 3). Trzema pod­ stawowymi instytucjami Unii miały być: Rada, Parlament Europejski i Europejska Komisja Polityczna (art. 4)20. Parlament Europejski miałby być jedyną instytucją, działającą w Unii nazasadzie „wypożyczenia” od Wspólnot Europejskich, sama zaś Unia byłaby organizacją międzynarodowąistniejącąponad Wspólnotami21.

Rada Unii miała być organem decyzyjnym iprawodawczym, zbierającym się co cztery miesiącewskładzieszefów państw lub rządów. Co najmniej raz pomiędzy po­ siedzeniamina szczycie miała onaobradować na szczeblu ministrów spraw zagra­

nicznych. Rada mogła się także zbierać na sesjach nadzwyczajnych, zwoływanych na wniosek jednego lubkilku państw członkowskich. Na każde z posiedzeń w skła­

dzie szefów państwlubrządów Rada miała powoływać swojego przewodniczącego, pełniącego tę funkcję dwa miesiąceprzed i dwa miesiące po zakończeniu sesji. Po­ siedzenia Rady w składzieministrów spraw zagranicznych winny się odbywać pod kierownictwem ministra spraw zagranicznych państwa członkowskiego, sprawu­ jącego aktualnie funkcję jej przewodniczącego. Rada miała także sama decydować o miejscu swoich obrad (art. 5).Rada, stanowiąc jednomyślnie, winna podejmować uchwały, które byłyby wiążące jedynie dla państw członkowskich „uczestniczących w ichprzyjęciu”. Z drugiej strony,absencja lub wstrzymanie sięod głosu jednego lub dwóchpaństwczłonkowskich niestanowiłyprzeszkodydlaprzyjęcia danej uchwały (art. 6)22. W przeciwieństwie do uchwałRad Ministrów EWG i Euratomu, uchwały RadyUnii NarodówEuropejskichniemogły być zatem wiążące dlapaństw nie biorą-cych udziału w głosowaniu lub wstrzymujących sięodgłosu.

22 Entwürfe..., Erster französischer Entwurf (2. November 1961), op. cit., s. 285.

" Ibidem, s. 285-286.

Parlament Europejskimiał pełnić funkcje doradcze wobec Rady.Mógłon uchwa­ lać zalecenia dla Rady, a takżekierować do niejpisemne lub ustne zapytania (art.7).

Rada była zobowiązana udzielać ParlamentowiEuropejskiemu odpowiedzi na zapy­

tania w ciągu czterech miesięcy, na zalecenia zaś w ciągu sześciu miesięcy od mo­ mentu ich otrzymania. Ponadto Rada miała składać Parlamentowi Europejskiemu coroczne sprawozdaniaze swojej działalności(art. 8). W skład Europejskiej Komisji Politycznej, organu wykonawczego,winniwchodzićwysocy urzędnicy ministerstw spraw zagranicznych krajów członkowskich, przygotowującyposiedzenia i opraco­

wujący projekty uchwał Rady,atakżenadzorującyich wykonywanie.Przewodnictwo w Europejskiej Komisji Politycznej miał sprawować przedstawiciel państwa człon­

kowskiego pełniącego aktualnie funkcję przewodniczącego Rady. Komisja mogła ustanawiać „organy robocze”, jeżeli uznawała to za niezbędne. Ponadto miała ona do dyspozycji personel i służby administracyjne, niezbędne do wypełnianiajej za­ dań (art. 9 do 10)23. Wodróżnieniu odWysokiej Władzy EWWSoraz Komisji EWG iEuratomu,Europejska Komisja Polityczna miała być organemwspółpracymiędzy­ rządowej (por. aneks IV).

Źródłem dochodów budżetowych Unii NarodówEuropejskichwinny być składki państw członkowskich, uiszczanewedługnastępującego klucza: Francja,RFN i Wło­ chy- po 28%,Belgia iHolandia - po 7,9%i Luksemburg0,2% (art. 12 do 13). Trak­

tat ustanawiający Unię Narodów Europejskich mógł zostać zmieniony przez Radę na wniosek państwa członkowskiego i po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europej­ skiego, jeżeli tak zadecydowała sama Rada. Zmianywchodziły w życie po ratyfiko­ waniu ich przez wszystkie państwa członkowskie (art. 15). Natomiast trzylata po wejściu w życie traktatu przewidywana była jego„ogólna rewizja”, której celem było opracowanie zasad realizacji „jednolitej polityki zagranicznej” i stworzenie warun­ ków dlaprzekształcenia Unii w organizację,w ramach której doszłoby do „scentra­

118 Rozdział II. Próby umocnienia współpracy międzyrządowej lizowania” trzech WspólnotEuropejskich (art. 16). Do Unii NarodówEuropejskich mogło przystąpić każde państwo członkowskie Rady Europy, które zaakceptowało celerealizowane przez Unię, awcześniejuzyskało status członka Wspólnot Europej­ skich (art. 17)24.

24 Ibidem, s. 287-288.

25 AdG, 1961, s. 9564.

Plan Fouchetawzbudził zastrzeżenia ze strony większości państw należących do Wspólnot Europejskich. Wątpliwości wywoływałaniejednolitość systemówinstytu­

cjonalnych Wspólnot Europejskich i Unii Narodów Europejskich, wtym zwłaszcza zdecydowanie międzyrządowy charakter instytucji Unii. Największe kontrowersje wiązałysię jednakz planowanąkoordynacjąpolityki obronnej i sprawą pogodzenia tejże zpolitykąbezpieczeństwa NATO. Państwa Beneluksu i Włochy wyrażały oba­

wy,żemogłoby to doprowadzić do rozluźnienia związków międzykrajami członkow­ skimi WspólnotEuropejskich a Paktem Północnoatlantyckim. Holandia uzależniała ponadto swoją zgodę na plan Foucheta od przyjęcia Wielkiej Brytanii do Wspólnot Europejskich.

Ambiwalentne stanowisko wobec planu Foucheta zajęło Europejskie Zgroma­ dzenie Parlamentarne. W czasie posiedzeniaw Strasburgu, w dniach 19-21 grud­

nia 1961 r. jego deputowaniuchwalili rezolucję w sprawie projektu traktatu ustana­ wiającego Unię Narodów Europejskich. Wyrazili w niej wprawdzie swoje poparcie dla samej idei instytucjonalizacjiwspółpracypaństw członkowskich w polityce za­ granicznej, obronnej, kulturalnej i naukowej, z drugiej strony jednak, domagali się, aby postanowieniaprojektuniekolidowałyz traktatami ustanawiającymi Wspólnoty Europejskie, a także,żebynie doprowadziły one do osłabieniaPaktu Północnoatlan­

tyckiego. Deputowani wyrazilirównież przeświadczenie,że UniaNarodów Europej­ skich powinna posiadać jedynie takie instytucjei organy, którebyłyby absolutnie nie­ zbędne i nie powodowały kolizji interesów z instytucjamioraz organami Wspólnot Europejskich25.

II.2. Drugi plan Foucheta

Choć dyskusja nad planem Foucheta wykazała, żezasadniczalinia podziału natemat oceny tego dokumentu przebiegała między Francją a wszystkimi pozostałymi kra­ jami WspólnotEuropejskich, to jednakrząd francuskiwcalenie dawałza wygraną.

18 stycznia 1962 r.Fouchet wystąpił z drugą wersją swojego planu, która różniła się od pierwszej o tyle, że umacniała jeszczebardziej międzyrządowystatus i charakter działalności Unii Narodów Europejskich (por. aneks V). Nowyprojekt nie tylko nie zalecał ujednolicenia systemów instytucjonalnych Unii iWspólnotEuropejskich, ale raczej potwierdzał ijeszcze bardziej zwiększał występującemiędzy nimi różnice. Unia Narodów Europejskich miała pełnić funkcję swojego rodzaju permanentnej konfe­

rencji krajów członkowskich, gwarantującej utrzymanie ich odrębności narodowej ipaństwowej. Kompetencje Unii w zakresie koordynacji miały dotyczyćpolitykiza­

granicznej, obronnej,gospodarczej ikulturalnej (art. 2). Instytucjami Unii miały być:

Rada, Komitety Ministerialne, Komisja Polityczna i Parlament Europejski (art. 4).

DrugiplanFouchetanieprzewidywałjuż jednak wiążącegodla adresatówcharakteru uchwał przyjmowanych przez Radę, lecz mówiłjedynie o możliwości ich „stosowa­

nia” przez państwaczłonkowskie,które głosowały zaichprzyjęciem (art. 6). Komisja Polityczna, podobnie jak Europejska Komisja Polityczna,miała przygotowywaćpo­

siedzenia Rady i nadzorowaćich realizację, ale niebyłajuż uprawnionado opraco­ wywania projektów aktów prawnych (art. 9). Dokument ten zakładałustanowienie Komitetu MinistrówSprawZagranicznychiKomitetuMinistrów Kultury, którewin­ nysię zbierać conajmniej cztery razy w rokui składać Radzie sprawozdanie zeswojej działalności(art. 7). Niezależnie od tego, Rada mogła przyjąć uchwałę o ustanowie­ niu dalszych Komitetów Ministerialnych (art. 8). Trzy lata po wejściu wżycietraktatu o Unii Narodów Europejskich przewidywanabyłajego ogólnarewizja,której celem winno być tym razem tylko iwyłącznie „sprawdzenie możliwości wzmocnieniaUnii zgodnie z dokonanymi postępami lub możliwości uproszczenia, zracjonalizowania ikoordynacjiwspółpracy między państwami członkowskimi” (art. 16)26.

26 Entwürfe für einen Vertrag über die Gründung einer Union der Europäischen Völker (Fouchet- -Plan I) vom 2. November 1961, (Fouchet-Plan ¡I) vom 18. Januar 1962. Zweiter französischer Entwurf (18. Januar 1962), [w:] Wie Europa verfaßt sein soll, op. cit., s. 289-293.

27 E. Jouve, op. cit., s. 441-449; K. Adenauer, Erinnerungen 1959-1963. Fragmente, Stuttgart 1989, s. 84-88; szerzej na ten temat por. też M. Couve de Mur ville, Une politique étrangère 1958- -1969, Paris 1971.

2B Wyjątkiem od tej zasady była m.in. propozycja ustanowienia Komitetu Ministrów Obrony.

Druga wersja planu Foucheta wzbudziła wśród państw członkowskich jeszcze większe emocje niż pierwsza. Zastrzeżeniazgłosiło tymrazemaż pięćspośród sześciu państw WspólnotEuropejskich. Kwestionowały one zwłaszcza propozycje umacnia­ jące międzyrządowy status idziałalność Unii Narodów Europejskich27. Choć los pro­ jektu wydawałsię zgóry przesądzony, to jednak 15 marca 1962 r.komitet Foucheta

zdołał opracować jeszcze dwa alternatywne plany ustanowienia Unii Narodów Eu­

ropejskich. Pierwszy z nich, zgłoszony przezdelegacjęfrancuską, stanowił w zasa­ dzie odwzorowaniedrugiej wersji planu Foucheta28. Drugiprojekt zgłosiły natomiast wspólnie delegacje RFN, Włoch i krajów Beneluksu, proponując w nim utrzyma­ nie zbieżności instytucjonalnej między Unią a Wspólnotami Europejskimi, a także wzmocnienie jej statusu ponadnarodowego. Jeśli chodzi o system instytucjonalny Unii, to autorzy tego ostatniego projektuproponowali m.in. rezygnację „wpewnych kwestiach” z głosowania jednomyślnegow Radzie i wprowadzenie możliwości od­

raczania na czas określonydecyzji o przyjęciuuchwały, co do której dane państwo zgłaszało zastrzeżenia (art. 7 ust. 2-3), ustanowienieKomitetu Ministrów Obrony (art. 8), włączenie, na zasadzie „wypożyczenia”,TrybunałuSprawiedliwości Wspól­

not Europejskich do systemu instytucjonalnego Unii (art. 14), a także utworzenie ponadnarodowego Sekretariatu z sekretarzemgeneralnym na czele (art. 11).Wmo­ mencie przejścia EWGz drugiego do trzeciego etapu okresu przejściowego miała na­ stąpić ogólna rewizja traktatów rzymskich z 25marca 1957 r., mająca na celu wzmoc­

120 Rozdział II. Próby umocnienia współpracy międzyrządowej nienie Unii Narodów Europejskich. Wzwiązkuztym - i to stanowiło najistotniejsze novum w projekcie większości - Rada winna także opracować projekt konstytucji Unii i przedłożyć goParlamentowi Europejskiemu do zaopiniowania. Celemogól­

nej rewizji traktatów rzymskich z 25 marca 1957r. było także wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego (łącznie z przeprowadzeniemwyborów bezpośrednich), stopniowe wprowadzanie głosowania większościowegow procedurze podejmowa­ nia decyzji w Radzie, rozszerzenie kompetencji Trybunału Sprawiedliwości, atak­

że stworzenie uwarunkowań do „organicznego i instytucjonalnego scalenia” Unii Narodów Europejskich ze Wspólnotami Europejskimi z chwilą zakończenia okresu przejściowego(art. 20). Z drugiej stronyjednak, układustanawiającyUnię Narodów Europejskich nie mógł naruszać kompetencjiWspólnot Europejskich (art. 2 ust.4).

Najbardziej kontrowersyjną kwestię polityki obronnej autorzy projektu większości postanowili rozstrzygnąć wbrewoczekiwaniom rządu francuskiego, proponując, aby koordynacja polityki obronnej była rozumiana jako wkład do wzmocnienia Paktu Północnoatlantyckiego (art. 2 ust. 2)29.

29 Entwürfe für einen Vertrag über die Gründung einer Union der Europäischen Völker... Vom Fo- uchet-Ausschuß am 15. März 1962 angenommener Entwurf, [w:] Wie Europa verfaßt sein soll, op. cit., s. 294-306.

30 Trzy lata po wejściu w życie traktatu o Unii Narodów Europejskich dokonana byłaby jego rewi­

zja, mająca na celu „sprawdzenie możliwości wzmocnienia Unii zgodnie z dokonanymi postępami lub możliwości uproszczenia, zracjonalizowania i koordynacji współpracy między państwami członkowski­

mi"; por. Entwürfe für einen Vertrag über die Gründung einer Union der Europäischen Völker. Italienische Änderungsvorschläge nach dem 15. März 1962, [w:] Wie Europa verfaßt sein soll, op. cit., s. 308-309.

51 Ibidem, s. 306-309.

II.3. Projekt Cattaniego

Opracowaniedwóch alternatywnych projektów nie rozwiązało problemu. W marcu 1962 r. rząd francuski wycofał Foucheta z komitetu roboczego, a stanowisko prze­

wodniczącego zajął włoski polityk AttilioCattani. Próbował on pogodzić sprzecz­

ności interesów występujące między Francją a pozostałymi pięcioma państwami.

W ślad za tym zgłosił szereg poprawek do obu wersji projektu, spośród których najistotniejsze dotyczyły struktury, systemuinstytucjonalnego i polityki obronnej Unii. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniomFrancji, wypowiedział się za rezygnacją z gruntownych zmian w funkcjonowaniu Unii z chwilą zakończenia okresu przej­

ściowego i za powrotem do francuskichpostulatóww tej kwestii, zawartych w dru­ giej wersjiplanu Foucheta30. Starając sięjednak równocześnie pozyskać delegatów RFNi krajów Beneluksu, przychyliłsię do ich propozycji, aby koordynacja polityki obronnejw ramach Unii sprzyjała „umocnieniu Paktu Północnoatlantyckiego”.Jed­ nocześnie zgłosił postulat ustanowienia, obok Komisji Politycznej, dwóch nowych organów wykonawczych, a mianowicie KomisjiObrony iKomisji Kultury. Zapropo­ nował również, aby wszystkie trzy Komisje były uprawnionedo zgłaszania projek­

tów aktów prawnych, coznacznie umocniłoby ichpozycję w systemie instytucjonal­

nym Unii31. Poprawki Cattaniego w istocie wydawały siękompromisem godzącym

przeciwstawne interesyFrancji i pozostałych pięciu państw członkowskichWspól­

not Europejskich (por. aneks VI).

Gdy zatem 17 kwietnia 1962 r. zebrała sięw Paryżu konferencjaministrówspraw zagranicznych krajów należącychdo Wspólnot Europejskich, mało kto sięspodzie­ wał, że zakończy się ona kompletnymfiaskiem. Nad misjąCattaniego ciążyło jednak od początku widmo niepowodzenia. Wkrótce po otwarciu posiedzenia luksembur­

ski minister spraw zagranicznych EmileSchaus zaproponował w imieniu krajówBe­ neluksu odroczeniedyskusjinad projektemdo czasu przyjęciaWielkiej Brytaniido Wspólnot Europejskich. Tę niechętną obojętność krajów Beneluksu wobec projek­ tustarał się przełamać za wszelką cenę, choć bez ostatecznego powodzenia, francu­

ski minister sprawzagranicznychCouvedeMurville. Zaproponował on kompromis, który miał polegać na dokończeniu prac nad prezentowanymdokumentem, przesła­ nie go rządowibrytyjskiemu,a następnie podpisanie i ratyfikowanie traktatu, gdyby miałosię okazać,że strona brytyjska nie zgłosi do projektu poważniejszych zastrze­ żeń.Propozycję tęzaakceptowaliministrowie sprawzagranicznych RFN i Włoch -Gerhard Schróder i Antonio Segni -a pewną skłonność do ustępstw wykazywał na­ wet EmileSchaus. Jednak zamysłowi Couve de Murville’a kategoryczniesprzeciwili się szefowie dyplomacji Holandii i Belgii,Joseph Luns oraz Paul Henri Spaak, uzależ­ niając ponownie swoją zgodę na utworzenieUnii Narodów Europejskichod przyję­

cia WielkiejBrytanii doWspólnot Europejskich. Wtej sytuacjifiaskoideiutworzenia Unii Narodów Europejskichstałosięfaktem32.

32 Szerzej na len temat por. J. J. W^c, The Discussions About European Integration Model in 1958- -1962, „The International Affairs Review”, 2006, No. 1, s. 47-62; por. tez AdG, 1962, s. 9814 i nast.

33 AdG, 1962, s. 9860 i nast.

III. Od traktatu elizejskiego do koncepcji „Europy narodów” StrauBa