Trybunał Sprawiedliwości 1. Skład

Traktaty rzymskie z 25 marca 1957 r. precyzowały i uzupełniałypostanowienia trakta­

tu paryskiego z 18 kwietnia 1951 r.,dotyczące składui strukturyTrybunału Sprawie­

dliwości. Aż do pierwszego rozszerzenia Wspólnot Europejskich zdniem 1 stycznia 1973r. w skład Trybunału Sprawiedliwości wchodziłosiedmiu sędziów194. Trybunał obradowałnaposiedzeniach plenarnych (wpełnymskładzie) we wszystkich przypad­

kach, gdy rozpatrywał sprawy wniesioneprzez państwo członkowskie lub jedną z in­ stytucji wspólnotowych,jak również w celu rozpatrzenia spraw w trybie prejudycjal-nym, przedkładanych mu na podstawie art. 177 TEWG [obecnie art. 234 TWE] lub art. 150 TEWEA. Mógł on jednak takżetworzyć izby, składające się z trzech lub pię­ ciu sędziów, dla przeprowadzenia niektórych czynności dowodowych lub rozstrzy­ gania niektórych kategorii spraw, na warunkach przewidzianych w ustanowionym w tymcelu regulaminie (art. 165 TEWG [obecnie art. 221 TWE], art. 137 TEWEA).

TrybunałSprawiedliwości miał do pomocy dwóchrzeczników generalnych, których zadaniem byłopubliczne przedstawianie,przyzachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych wniosków w sprawach przedłożonych Trybunałowi Sprawiedliwości, w celu wsparcia go w wykonywaniu zadań powierzonych mu na mocy wspomnianychart. 164 TEWG lubart. 136 TEWEA (art. 166 TEWG [obec­

nie art. 222 TWE], art. 138 TEWEA). Rzecznicygeneralni byli mianowani na po­ dobnych zasadach jak sędziowie, awięc za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na sześcioletnią, odnawialną kadencję, spośród osób o nie­ kwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowanianajwyższychstanowisk sądowych lub będących prawnikamio uzna­

nej kompetencji. Co trzy lata następowała częściowa wymiana składu rzeczników

98 Rozdział I. Pod znakiem idei ponadnarodowości generalnych (art. 167TEWG [obecnieart. 223 TWE], art. 139 TEWEA). Rzeczni­

cy generalni, podobnie jak sędziowie Trybunału Sprawiedliwości, byli funkcjona­

riuszami europejskimi. Na żądanie Trybunału Rady Ministrów EWG i Euratomu, stanowiąc jednomyślnie, mogłyzwiększyć liczbęsędziów i rzeczników generalnych, wprowadzićniezbędne zmiany w trybieposiedzeń, a także częściowozmodyfikować skład sądu i rzeczników generalnych(art. 165 do166 TEWG [obecnie art.221do 222 TWE], art. 137 do 138 TEWEA). Trybunał Sprawiedliwości mianował również kie­ rownika swojego sekretariatui określałjego statut (art. 168 TEWG [obecnie art. 224 TWE], 140 TEWEA)195.

1.5 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 57-58, 60; Traktat ustana­

wiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 181-182, 184.

1.6 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 57; Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 181.

1.7 Szerzej na ten temat por. T. O p p er m an n, op. cit., s. 223-239; R. Bieb e r, A. Ep i n ey, M. H a - ag, op. cit., s. 145-148.

III.2.3.4.2. Jurysdykcja

Traktatyrzymskie z 25marca 1957 r. potwierdzały dotychczasowe uprawnieniaTry­ bunałuSprawiedliwości, ale także rozszerzyłyjegokompetencje przez ustanowienie nowych rodzajów postępowań. Nadrzędnąfunkcją Trybunału Sprawiedliwości było zapewnienie poszanowania prawa w wykładni i stosowaniutraktatów ustanawiają­

cych EWGi Euratom(art. 164 TEWG [obecnie art.220 TWE], art. 136 TEWEA)196.

TrybunałSprawiedliwości mógłorzekać wpostępowaniach dotyczących m.in. kon­

troli legalnościaktów prawnych, skarg na bezczynność instytucji i zaniechanie dzia­

łania, skarg o odszkodowanie, kontroli postępowania państwczłonkowskich, spraw prejudycjalnych,wydawaniaopiniiprawnych, a także sporów określonych w art. 180 TEWG [obecnie art. 237TWE]197.

III.2.3.4.2.1. Kontrola legalności aktów prawnych

Trybunał Sprawiedliwości miał kontrolować legalność aktów prawnych Rad Mi­

nistrów i Komisji EWG i Euratomu, innych niż zalecenia lub opinie. W tym celu Trybunał był właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez państwo członkowskie, Rady Ministrów lub Komisje, podnoszących zarzut braku kompe­

tencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych,naruszenia traktatów usta­

nawiającychEWG i Euratomlubjakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich sto­

sowaniem,lubnadużyciawładzy. Ponadto każda osoba fizyczna lub prawna mogła wnieść,natych samych warunkach, skargę na decyzje, których była adresatem, oraz na decyzje, które mimo przyjęciaw formie rozporządzenia lub decyzjiskierowanej do innej osoby dotyczyły jejbezpośrednio i indywidualnie(art. 173 TEWG [obecnie art. 230 TWE], art. 146 TEWEA). Jeżeli skarga byłazasadna,TrybunałSprawiedliwo­ ści orzekało nieważności danego aktu. Jednakże w odniesieniu dorozporządzeń, je­

śli uznał to za niezbędne, wskazywał, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważ­

ności orzekł,powinny być uważane za ostateczne, czyli utrzymane wmocy(art. 174 TEWG [obecnie art. 231 TWE], art. 147 TEWEA)198 *.

1,8 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 59-60; Traktat ustanawia­

jący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 183-184.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 60; Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 184.

™ Określonych w art. 215 akapit 2 TEWG [obecnie art. 288 akapit 2 TWE) i art. 188 akapit 2 TEWEA, które stanowiły, że w „dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota powinna na­

prawić, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzo­

ne przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji”; por. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 69; Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 193.

2111 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 61,69; Traktat ustanawia­

jący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 184, 193.

111.2.3.4.2.2. Skargi nabezczynnośćinstytucji i zaniechaniedziałania

Trybunał Sprawiedliwości wydawał orzeczenia w sprawie zaniechania działania przez Rady Ministrówlub KomisjeEWG iEuratomu. Jeżeli tedwie instytucje, z na­ ruszeniem traktatówustanawiających EWG iEuratom, zaniechały działania,państwa członkowskiei inne instytucje wspólnotowe mogły wnieść skargę do Trybunału Spra­ wiedliwości w celu stwierdzenia takiegonaruszenia. Skarga była dopuszczalnatylko wtedy, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy odtego wezwania instytucjanie zajęła stanowiska, skarga mogła być wniesiona w ciągu następnychdwóch miesięcy. Na takichsamychwarunkach skargę mogła wnieść każda osobafizycznalub prawna,stawiając zarzutjednej z instytucji wspólnotowych,iż zaniechała wydaniaaktu skierowanego doniej, innegoniż zalece­

nie lubopinia (art. 175 TEWG [obecnie art. 232 TWE], art. 148TEWEA)'”. 111.2.3.4.2.3.Skargi o odszkodowanie

Trybunał Sprawiedliwościbył właściwy doorzekania w sporach dotyczących odszko­ dowań(art. 178TEWG [obecnieart. 235TWE], art.151TEWEA)200. Wpostępowaniu odszkodowawczym przeciw instytucjom lub funkcjonariuszom Wspólnot Europej­

skich, w związku z wykonywanymi przeznich obowiązkami, skargęwnosiły państwa członkowskielubosobyfizyczne i prawne. Jeżeli Trybunałuznał, że skarga jest zasad­

na, to Wspólnotyw dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej powinny naprawić, zgodniezzasadamiogólnymi wspólnymi dla praw państw członkowskich,szkody wy­ rządzone przez jej instytucje lub jej pracownikówprzy wykonywaniu ich funkcji.Od­

powiedzialność osobistą pracowników wobec Wspólnot określały przepisy ich regu­

laminu pracowniczego lub mających zastosowaniewarunków zatrudnienia (art. 215 TEWG[obecnieart. 288 TWE], art. 188 TEWEA)201. Jeżeli szkoda wynikała zdziałań państw członkowskich, odpowiedzialność odszkodowawczą ponosiłyichorgany.

100 Rozdział I. Pod znakiem idei ponadnarodowości

111.2.3.4.2.4. Kontrola postępowania państwczłonkowskich

Trybunał Sprawiedliwości orzekał w sprawienaruszeniaprawa wspólnotowego przez państwoczłonkowskie. Skargęwnosiły Komisje EWG lubEuratomu lub innepaństwo członkowskie. Jeśli Komisja uznała, że dane państwo członkowskie uchybiło jedne­

mu zzobowiązań, które na nimciążą namocy traktatu, wydawała uzasadnioną opi­ nię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu państwu przedstawienia swych uwag. Jeżeli zainteresowane państwo nie zastosowało się do opinii w terminie określonym przezKomisję, mogła ona wnieśćsprawę do Trybunału Sprawiedliwości (art. 169 TEWG[obecnie art. 226 TWE], art. 141 TEWEA).Jeśli dane państwo człon­

kowskieuznało, że inne państwoczłonkowskie uchybiło jednemu ze zobowiązań, któ­ re na nimciążą na mocy traktatu, powinnonajpierw wnieść sprawę do Komisji,która postępowała wtedy podobnie jakw sytuacji, gdy sama jest stroną skarżącą, a mia­ nowiciewydawała uzasadnioną opinię,po umożliwieniu zainteresowanemu państwu przedstawienia, zgodniezzasadąkontradyktoryjności, uwag pisemnych i ustnych. Je­ śli Komisja nie wydałaopinii w terminie trzech miesięcyod wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowił przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwo­

ści przez państwo będące stroną skarżącą (art. 170 TEWG [obecnie art. 227 TWE], art.142 TEWEA). JeśliTrybunał stwierdził, że zainteresowane państwo członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy traktatu, państwoto było zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Spra­

wiedliwości (art. 171 TEWG [obecnie art. 228 TWE],art. 143TEWEA)202.

202 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 59; Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 182-183.

2115 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 60; Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 184.

111.2.3.4.2.5. Orzekanie wsprawachprejudycjalnych

Trybunał Sprawiedliwości był właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o wykład­ nitraktatów ustanawiających EWG iEuratom, ważności i wykładniaktów przyjętych przez instytucje wspólnotowe, a także wykładni statutów organów utworzonych aktem Rad Ministrów, gdy testatuty toprzewidywały. W przypadku, gdypytanie z tymzwiąza­ ne zostało podniesione przed sądem jednegoz państw członkowskich, sąd tenmógł,jeśli uznał, że decyzja w tej kwestiijest niezbędnado wydania wyroku, zwrócićsiędo Try­

bunału Sprawiedliwości z wnioskiemo rozpatrzenie tego pytania. Jeżeli jednak pytanie takie zostało podniesione w sprawie zawisłej przed sądemkrajowym, którego orzecze­

nianie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego,to sąd ten był zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości (art. 177 TEWG [obecnie art. 234 TWE], art. 150 TEWEA)203. Opinia Trybunału, czyli orzeczenie wstępne, była prawomocnym wyrokiem,wiążącym sądkrajowy.Trybunał, dokonując wykładniobowiązującego pra­

wa wspólnotowego,przyczyniał się zatem do pogłębiania procesu integracji w dziedzinie

prawa,ponieważ jego orzeczenia zapewniałyharmonizację prawa państw członkowskich ijednolitość orzecznictwa sądówkrajowych204. Potwierdził to Trybunał Sprawiedliwości w swoimwyroku z 17 stycznia 1974 r., stwierdzając,żepostępowaniewsprawach preju-dycjalnych decyduje zasadniczo o tym, iż prawostworzoneprzez traktat pozostaje rze­ czywiście wspólnym prawem.Postępowanie togwarantuje także zawszejednakowe dzia­

łanie tego prawa wewszystkichpaństwach członkowskich Wspólnoty205.

2114 T. O p p e r m a n n, op. cit., s. 234-236; M. Zbi nden, Die Institutionen und die Entscheidungs­

verfahren der Europäischen Union nach Amsterdam, Bern 1999, s. 124.

2115 Judgment of the Court of 16 January 1974, Case 166-73 - Rheinmühlen-Düsseldorf v Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel. Reference for a preliminary ruling: Bundesfinanzhof - Germa­

ny. Consequences ofjudgments of appeal courts, http://www.curia.europa.eu, s. 33.

2116 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 72, 74; por. też K. M i c h a - łowska-Gorywoda, Podejmowanie decyzji, op. cit., s. 261.

III.2.3.4.2.6. Wydawanie opinii prawnych

Trybunał Sprawiedliwości był właściwy w sprawie wydawania opinii prawnych na temat umów międzynarodowych zawieranych przez EWG zjednym lub większą licz­

bą państw albo organizacji międzynarodowych, a także porozumień lub umów za­ wieranych przez Euratom z państwemtrzecim, organizacją międzynarodową albo obywatelem państwa trzeciego. Jeśli chodzi o umowy międzynarodowe zawierane przez EWG, to przed zawarciem takiej umowyRada Ministrów, Komisja lub państwo członkowskie mogły zasięgaćopiniiTrybunałuSprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z postanowieniami traktatu. Jeżeliopinia Trybunału Sprawie­

dliwościbyłanegatywna, umowa mogła wejść w życie wyłącznie nawarunkach okre­

ślonych wprocedurzerewizji traktatu we wspomnianym wyżejart. 236 TEWGalbo wymagała renegocjacji. Umowazawarta zgodnie z tymiwarunkami wiązała instytu­ cje wspólnotowe ipaństwa członkowskie (art. 228 TEWG [obecnie art. 300 TWE]).

Opinia Trybunału Sprawiedliwości nie miała jednak charakteru opinii w rozumie­

niu wspomnianego art. 189 TEWG,tzn. niewiążącego aktu prawnego, lecz charakter zbliżony do orzeczenia idlatego rodziła określone skutki prawne206.

Co się tyczy porozumień lub umówzawieranych przez Euratom z państwem trze­

cim, organizacjąmiędzynarodową lub obywatelem państwa trzeciego, to w przypad­ ku, gdy ich stroną,oprócz Komisji, były także inne państwaczłonkowskie,porozumie­

nia takie lub umowyniemogły wejść wżycie doczasuzawiadomieniaKomisji przez wszystkie zainteresowanepaństwa członkowskie o tym, że mogąbyć onestosowane zgodnie z ich odpowiednimiprzepisamikrajowymi.Traktat zobowiązywał państwa członkowskie do przekazywania Komisji projektów takich porozumień i umów, je­ żelidotyczyły one spraw wchodzących wzakres tegoż traktatu.Jeżeliprojekt porozu­

mienialub umowy zawierał postanowienia utrudniającestosowanie traktatu, Komi­ sja przekazywała zainteresowanemu państwu swoje uwagi w ciągu miesiąca od daty otrzymaniaprojektu. Państwo członkowskie niemogłozawrzeć proponowanego po­ rozumienia lub umowy do czasu spełnienia wskazówek Komisji lubuzyskania orze­

102 Rozdział I. Pod znakiem idei ponadnarodowości czenia Trybunału Sprawiedliwości, które było wydawane wtrybie pilnym na wniosek danegopaństwa i stwierdzało zgodność proponowanych postanowień z przepisami traktatu. Państwo członkowskie mogło złożyć wniosek do Trybunału Sprawiedliwo­ ści w dowolnym czasie pootrzymaniu uwag Komisji (art. 103 TEWEA) 207.

207 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 175.

20" Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, op. cit., s. 61.

209 Traktat ustanawiający Euratom stanowił w tym miejscu, że Komitet Ekonomiczno-Społeczny składa się z przedstawicieli różnych grup życia gospodarczego i społecznego; por. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, op. cit., s. 186.

210 Aż do pierwszego rozszerzenia Wspólnot Europejskich z dniem 1 stycznia 1973 r. liczba człon­

ków Komitetu ustalona była następująco: Francja, RFN i Włochy - po dwudziestu czterech, Belgia i Ho­

landia - po dwunastu i Luksemburg - pięciu członków.

III.2.3.4.2.7. Uprawnieniawynikającez art.180 TEWG [obecnie art. 237 TWE]

Trybunał Sprawiedliwości był również właściwy do orzekania w sporach dotyczą­ cych wykonywaniazobowiązań państwczłonkowskich wynikających zeStatutuEu­

ropejskiego Banku Inwestycyjnego. W tym zakresie Rada Dyrektorów Banku miała uprawnienia przyznaneKomisji na mocy wspomnianego wyżejart. 169TEWG. Try­ bunał orzekałrównież w sporachodnoszących się do środkówprzyjętych przez Radę GubernatorówEuropejskiego Banku Inwestycyjnego.W tym zakresiekażde państwo członkowskie, Komisja i Rada Dyrektorów Banku mogły wnieść skargę na warunkach przewidzianychwe wspomnianym wyżej art. 173TEWG.W końcu Trybunał orzekał także w sporach dotyczących środków przyjętych przez Radę Dyrektorów Europej­ skiego Banku Inwestycyjnego. Skargi na te środki mogłybyć wniesione, na warunkach określonych we wspomnianym art.173 TEWG, tylko przez państwaczłonkowskie lub Komisję i jedynie w związku znaruszeniemprocedur przewidzianych w art. 21 ust.2 i5-7 statutu Banku (art. 180 TEWG [obecnie art. 237TWE]) 208.

III.2.3.5. Komitet Ekonomiczno-Społeczny