CZĘŚĆ II – SZCZEGÓŁOWA
13. Korytarze szlaków konnych
13.3. Lokalizacja, kształt i długość szlaków konnych
13.3. Lokalizacja, kształt i długość szlaków konnych
Lokalizacja, długość i kształt szlaków konnych wpływają zarówno na jakość i bezpieczeństwo wypoczynku turystów konnych, jak i na stan udostępnionych ekosystemów leśnych.
Szlaki konne muszą uwzględniać kilka ograniczeń formalnoprawnych wynikających z obowiązującego prawa polskiego, w tym szczególnie ustawy o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.). Zgodnie z jej zapisami szlaki konne:
mogą być prowadzone drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego49. Z uwagi na współczesne techniki i technologie budowy nawierzchni dróg leśnych coraz częściej mają one charakter utwardzony, a nie gruntowy, jak to było jeszcze kilka lat temu. Ze względów bezpieczeństwa wskazane jest zatem wyznaczanie szlaków konnych wyłącznie po drogach leśnych nieutwardzonych oraz tych, które nie są istotne z punktu widzenia prowadzonej gospodarki leśnej. Ustawa o lasach nie wskazuje na możliwość wytyczania ww. szlaków liniami podziału powierzchniowego, duktami, pasami przeciwpożarowymi lub innymi, które niekiedy mogłyby być nawet bezpieczniejsze dla turystów, udostępniającego las oraz organizatora turystyki konnej;
nie mogą być prowadzone przez:
o uprawy leśne do 4 m wysokości,
o powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne, o ostoje zwierzyny,
o źródliska rzek, potoków, o obszary zagrożone erozją;
powinny omijać tereny o niskiej odporności na degradację, np. obszary podmokłe, ochrony wód powierzchniowych i głębinowych. Jeżeli nie jest to możliwe, wskazane jest utworzenie (w miarę możliwości) konstrukcji oraz wykorzystanie technicznych narzędzi, które ograniczą negatywny wpływ
49 Drogi leśne to drogi znajdujące się w granicach kompleksu leśnego, niezaliczone do dróg publicznych (źródło: „Instrukcja urządzania lasu”, Warszawa 2003). Przebudowa, ochrona i utrzymanie dróg leśnych należy do administracji leśnej.
!
turystyki na ekosystemy leśne, np. grobli, drewnianych kładek itp. Kwestią dyskusyjną jest to, czy powinny one mieć krawężnik, jasno sygnalizujący szerokość szlaku w obrębie ww. konstrukcji. Z jednej strony mogą one podnosić, a z drugiej obniżać poziom bezpieczeństwa turystów, stanowiąc przeszkodę terenową; ich zastosowanie powinno być indywidualną decyzją udostępniającego teren. Ze względu na bezpieczeństwo turystów, szlaki konne nie powinny być prowadzone szlakami zrywkowymi.
Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 ze zm.) szlaki konne nie mogą oddziaływać bezpośrednio na obszary chronione, np. rezerwaty przyrody. Zgodnie z art. 15 ww. ustawy ust. 1 pkt 15 jazda konna wierzchem jest dozwolona wyłącznie po szlakach wyznaczonych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Odstępstwo od tego zakazu jest możliwe jedynie w uzasadnionych przypadkach, związanych z wykonywaniem badań naukowych lub celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na cele ochrony przyrody rezerwatu przyrody. Oznacza to, że przebieg szlaków konnych przez obszary chronione powinien być zgłoszony do terytorialnie właściwej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.
Rys. 1. Propozycja zabezpieczenia nawierzchni szlaków ulegających łatwej erozji
Szlaki konne powinny tworzyć system szlaków nie tylko wewnątrz danej jednostki organizacyjnej LP, ale również powiązany z sąsiednimi nadleśnictwami. System taki powinien składać się z wielu pętli o charakterze rekreacyjnym i rajdowym, pozwalających na organizację również
dalekodystansowych wypraw konnych. Każda pętla powinna charakteryzować się różnymi parametrami technicznymi korytarzy, a zatem i poziomem trudności (więcej: rozdział 13.2). Układ wielopętlowy pozwoli wytyczyć większą liczbę i długość szlaków konnych na stosunkowo niewielkim terenie, a użytkownikom przemieszczać się zgodnie z własnymi preferencjami i potrzebami.
Dzięki temu turysta konny będzie mógł podziwiać ten sam teren z perspektywy różnych odcinków szlaku oraz swobodnie decydować o czasie spędzonym w siodle.
Dzięki wielopętlowemu układowi szlaków konnych poszczególne jego odcinki będą mogły mieć zróżnicowaną długość. Żadna pętla, niezależnie od poziomu trudności, nie powinna być jednak krótsza niż 8 km i dłuższa niż 40 km. Biorąc pod uwagę średnie tempo przemieszczania się turystów konnych, powinny to być pętle pozwalające odpowiednio na jazdę konną: 1–2-godzinną oraz kilkugodzinną50. Pętle dłuższe (o długości 16–40 km) powinny znajdować się na zewnątrz systemu, a krótsze (8–16 km) – wewnątrz.
Rys. 2. Propozycja wielopętlowego układ szlaków konnych
Niezmiernie ważną cechą szlaków konnych jest ich zróżnicowanie krajobrazowe. Jeżeli jest to technicznie możliwe, wskazane jest, aby szlaki konne nie były prowadzone monotonnymi odcinkami prostymi, lecz wiły się pomiędzy drzewami i innymi elementami przestrzeni leśnej. W przypadku
50Średnia prędkość przemieszczania się konno zależy od wielu czynników, przeciętnie wynosi ona 6–
10 km/h. W zależności od chodu konia prędkość ta ulega zmianie:
stęp – 4–6 km/h,
kłus – 6–12 km/h,
galop – 12–20 km/h,
cwał – 20–45 km/h.
!
wyznaczania szlaków konnych istniejącymi drogami leśnymi nie zawsze będzie to łatwe zadanie, ale dzięki temu jazda konna może być bardziej atrakcyjna.
Rys. 3. Szlaki konne w układzie nieprostolinijnym
Tworząc system szlaków konnych na danym terenie, należy zdecydować, z jakich punktów lub miejsc będzie można rozpocząć wyprawę konną.
Z perspektywy indywidualnych turystów konnych, którzy na ogół nie posiadają własnych koni, a turystykę konną traktują jako sporadyczną formę wypoczynku, najwłaściwsze i najkorzystniejsze będzie istnienie rekreacyjnych szlaków konnych lub wejść na nie w pobliżu ośrodków jeździeckich, stadnin, gospodarstw agroturystycznych lub innych obiektów posiadających konie.
Drugim rozwiązaniem korzystnym dla właścicieli koni będzie tworzenie powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, np. parkingów leśnych itp., dostosowanych do postoju koniowozów i wyposażonych w miejsca odpoczynku dla turystów i popasu koni. Pierwsze rozwiązanie powinno być częściej stosowane w wypadku szlaków rekreacyjnych, a drugie – rajdowych.
Koń jest zwierzęciem o bardzo czułym słuchu, przez co może być płochliwy.
Z uwagi na bezpieczeństwo jeźdźców oraz odpowiedzialność udostępniającego teren i organizatora turystyki konnej za ewentualne wypadki i zdarzenia, szlaki powinny być oddalone od źródeł hałasu i bodźców optycznych. Zaleca się ponadto prowadzenie tras, szczególnie rekreacyjnych o łatwym poziomie trudności, z dala od dróg publicznych. W wypadku innych szlaków konnych powinny się one znajdować możliwie jak najdalej od dróg, szczególnie kategorii krajowej, wojewódzkiej, powiatowej lub innej, charakteryzujących się dużym natężeniu ruchu pojazdów.
Szlaki konne mogą przecinać na tym samym poziomie wyłącznie drogi o niższych kategoriach, najlepiej tylko gminne, oraz o klasach: główne, zbiorcze, lokalne i dojazdowe. Jeżeli nie jest to możliwe, wskazane jest, aby przejścia przez drogi kołowe znajdowały się w miejscach istniejących przejść dla pieszych, przejść wyposażonych zwłaszcza w sygnalizację świetlną. Znajdują się one na ogół na drogach w pobliżu większych miejscowości. Należy jednak pamiętać, że ze względów bezpieczeństwa jeźdźców, koni oraz użytkowników dróg publicznych pętle rekreacyjne nie powinny przecinać jakichkolwiek dróg, niezależnie od ich kategorii i klasy (więcej: rozdział 13.9.2).
Innym potencjalnym niebezpieczeństwem dla jeźdźców i koni są czynne korytarze kolejowe. Osiągana prędkość, hałas i wibracje oraz masywność pociągów mogą powodować lęk u koni. Konieczne jest zatem prowadzenie szlaków konnych w oddaleniu od torów kolejowych i ewentualnie przecinanie ich jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Szlaki konne powinny być oddalone od granicy obszaru kolejowego o minimum 10 m, jednocześnie odległość ta od osi skrajnego toru nie może być mniejsza niż 20 m. Wskazane jest ponadto, aby szlaki konne od obszaru kolejowego były oddzielone separatorami ruchu, np.
pasami zieleni.
Rys. 4. Odsunięcie szlaku konnego od torowiska i granicy obszaru kolejowego
Przy projektowaniu lokalizacji, kształtu i długości szlaków konnych wskazane jest przestrzeganie kilku dodatkowych niż wyżej wymienione zasad:
szlaki konne mogą, choć nie powinny, pokrywać się z innymi szlakami turystycznymi. Nie jest to jednak wskazane w przypadku szlaków rowerowych oraz gdy szlaki konne mają mieć charakter rekreacyjny o łatwym poziomie trudności;
z uwagi na bezpieczeństwo innych turystów wypoczywających w lesie wskazane jest, aby szlaki konne omijały powierzchniowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, których urządzenia nie są przystosowane do obsługi turystyki konnej. Wynika to głównie z odpowiedzialności za ewentualne szkody na mieniu turystów przebywających w obrębie ww.
obiektów – dotyczy to w szczególności parkingów leśnych;
szlaki konne, o ile to możliwe, powinny być odsunięte od stromych stoków, urwisk, kanałów i rowów melioracyjnych itp. o minimum 150 cm, a najlepiej o 3 m oraz zabezpieczone, np. poprzez grupy niskiej roślinności lub skały. Dotyczy to szczególnie szlaków rekreacyjnych o łatwym poziomie trudności. W przypadku urządzeń obsługi ruchu turystycznego zlokalizowanych w obrębie powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych odsunięcie od miejsc potencjalnie niebezpiecznych powinno wynosić również około 3 m (więcej: rozdział 14 i 15);
szlaki konne mogą przebiegać przez plaże lub inne tereny atrakcyjne turystycznie, przecinać cieki naturalne i zbiorniki wodne po uzyskaniu pisemnej zgody odpowiedniego urzędu lub organu przez zarządzającego danym terenem/miejscem (więcej: rozdział 13.9.4, 13.9.5).
Przy doborze takich miejsc należy pamiętać, że szlaki konne:
o nie powinny łączyć się lub przecinać terenów o innym przeznaczeniu,
o powinny być prowadzone przez miejsca rzadko uczęszczane turystycznie;
przejścia przez cieki wodne dla wielu jeźdźców to dodatkowa atrakcja.
Decyzja o ich przejściu powinna być jednak podejmowana indywidualnie przez każdego jeźdźca, a sposób organizacji szlaków nie powinien zmuszać ich do obligatoryjnego przekraczania cieku wodnego w bród. Z tego też względu wskazane jest, aby przebieg szlaków projektować tak, aby zawsze była możliwość kontynuacji wycieczki bez konieczności wchodzenia do wody (więcej: rozdział 13.9.4);
wzdłuż szlaków konnych, szczególnie o charakterze rajdowym, mogą znajdować się naturalne, nieformalne wodopoje dla koni. Ze względów sanitarno-epidemiologicznych tworzenie przez organizatora turystyki i rekreacji konnej oficjalnych wodopojów dla zwierząt nie jest wskazane, gdyż wiązałoby się z odpowiedzialnością za jakość wody, a co za tym idzie koniecznością wykonywania systematycznych analiz wody. Na tablicach informacyjnych nie powinny znajdować się zatem jakiekolwiek informacje o miejscach nieformalnych wodopojów. Turyści mogą poić konie na własną odpowiedzialność w obrębie cieków, zbiorników i innych urządzeń wodnych zlokalizowanych wzdłuż lub w pobliżu szlaków konnych.
Rys. 5. Odsunięcie szlaku konnego od urwiska