CZĘŚĆ I – OGÓLNA
4. Ogólne podstawy prawne organizacji turystyki konnej w lasach
4. Ogólne podstawy prawne organizacji
turystyki konnej w lasach
Kreując turystykę konną na danym terenie, warto już na samym początku zdecydować, czy mają to być szlaki konne o charakterze rajdowym, czy też rekreacyjnym (więcej: rozdział 13.2). Różnica polega na tym, że w przypadku szlaków rajdowych trudno jest określić, kto dokładnie będzie ich użytkownikiem. Ze względów technicznych wskazane jest zatem, aby szlaki te były wyznaczane i udostępniane zgodnie z ustawą o lasach, nieodpłatnie. Nieco inna sytuacja dotyczy szlaków konnych o charakterze rekreacyjnym, które mogą tworzyć sieć krótkich pętli o różnym nieformalnym poziomie trudności7, które służyłyby zwłaszcza np.
pobliskim ośrodkom jeździeckim. Z uwagi na ich komercyjny charakter oraz potencjalnie większą intensywność użytkowania, a zatem i na większe koszty ponoszone przez jednostki udostępniające teren na utrzymanie dróg leśnych we właściwym stanie, wskazane jest podpisywanie z takimi ośrodkami (formalnymi organizatorami turystyki konnej) umów cywilnoprawnych.
Jednostki organizacyjne PGL Lasy Państwowe udostępniające teren pod turystykę konną, niezależnie od charakteru szlaków konnych, muszą czynić to zgodnie z polskim prawem i wewnętrznymi regulacjami PGL LP, w tym szczególnie z ustawą z dnia 28 września 1991 r. o lasach8 (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.). Zgodnie z nią:
7 Nieformalny poziom trudności szlaku konnego to nieoficjalna, nigdzie nie podawana przez udostępniającego teren i/lub organizatora turystyki konnej informacja dotycząca parametrów technicznych korytarzy szlaku konnego i powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych.
Nieformalny poziom trudności to cecha, która powinna być brana pod uwagę na etapie projektowania szlaku, nie powinna być jednak podawana jeźdźcom rozpoczynającym wycieczkę konną po lesie.
W dalszej części opracowania określenie „poziom trudności” należy rozumieć jako nieformalny poziom trudności.
8 Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 8 ustawy o lasach drogi leśne to drogi położone w lasach niebędące drogami publicznymi w rozumieniu przepisów o drogach publicznych. Drogi leśne to drogi znajdujące się
!
!
!
art. 26 ust. 1: lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są udostępniane dla ludności. Powinno to dotyczyć szczególnie szlaków rajdowych, które nie byłyby dedykowane konkretnym np. ośrodkom jeździeckim. W przypadku szlaków rekreacyjnych mających charakter bardziej komercyjny udostępnianie to powinno rekompensować koszty utrzymania przez jednostkę organizacyjną liniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych;
art. 29 ust. 1a: jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego9 (więcej: rozdział 13.2). Nie ma dziś formalnej możliwości wydania pozwolenia na jazdę konną po wybranych powierzchniach leśnych, drogami podziału liniowego, duktami, innymi liniami naturalnymi czy ścieżkami, choć z punktu widzenia prowadzonej gospodarki leśnej oraz bezpieczeństwa jeźdźców i koni może to być uzasadnione. Ponadto ruch konny wzdłuż szlaków konnych – niezależnie, czy są to szlaki o charakterze rekreacyjnym czy rajdowym – wyznaczonych przez inne organizacje i instytucje, które uprzednio nie uzyskały stosownych pozwoleń od nadleśniczego, nie jest dozwolony z mocy prawa;
ustawa o lasach nie reguluje w jasny i jednoznaczny sposób kwestii poboru opłat od turystów znajdujących się na terenie lasów zarządzanych przez PGL LP. Co więcej, w art. 26 ust. 1 zapisano, że lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są udostępniane dla ludności.
Lasy PGL LP są zatem terenami ogólnodostępnymi, do których wstęp nie powinien być ograniczany przez jakikolwiek pobór opłat od użytkowników. Dotyczy to osób prywatnych nie prowadzących działalności gospodarczej związanej z organizacją turystyki konnej.
Z uwagi jednak na komercyjny charakter szlaków konnych tworzonych w sąsiedztwie np. ośrodków jeździeckich lub innych tego typu podmiotów wskazane jest podpisywanie umów10 dzierżawy11 lub najmu gruntów
w granicach kompleksu leśnego, niezaliczone do dróg publicznych. Źródło: „Instrukcja urządzania lasu”, Warszawa 2003. Przebudowa, ochrona i utrzymanie dróg leśnych należy do administracji leśnej.
9 Ustawodawca nie wskazuje, w jaki sposób nadleśniczy wyznacza takie drogi i jak podaje je do publicznej wiadomości. Z pewnością nie jest to decyzja administracyjna, w tym akt o charakterze prawa powszechnie obowiązującego. W tym wypadku nadleśniczy działa jako reprezentant właściciela – Skarbu Państwa. Podanie do publicznej wiadomości powinno nastąpić w taki sposób, aby każdy mógł się z tym systemem dróg zapoznać, np. poprzez umieszczenie stosownej tablicy czy wywieszenie informacji w budynku urzędu gminy (B. Rakoczy, Ustawa o lasach. Komentarz.
Komentarz do art. 29 ustawy o lasach, nb. 2, Warszawa 2011).
10 Udostępnianie wszelkich gruntów będących w zarządzie PGL LP odbywa się na podstawie zapisów art.
39 ustawy o lasach, który stanowi, że Lasy, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych wydzierżawiane przez nadleśniczego, z zachowaniem celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planie urządzenia lasu. Inne nieruchomości, o których mowa w art. 4 ust 3, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być wydzierżawiane i wynajmowane przez nadleśniczego za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.
11Umowa dzierżawy gruntu leśnego na potrzeby organizacji turystyki konnej nie będzie zatem de facto umową dzierżawy, gdyż dzierżawca nie będzie pobierał z gruntu pożytków naturalnych, a pobór pożytków cywilnych jest sprawą dyskusyjną (pożytki cywilne daje dzierżawcy pewien zespół składników majątkowych jego przedsiębiorstwa, nie zaś sam grunt PGL LP). Jeśli jednak uznać, że dojdzie do zachowania celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planie urządzenia lasu, można by uznać, iż mamy do czynienia z umową, która ma cechy zbliżone do umowy dzierżawy. Powyższe zastrzeżenia dotyczące dzierżawy dotyczyły gruntów wskazanych w art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2 tegoż artykułu, choć uwagi dotyczące pożytków naturalnych lub cywilnych odnoszą się zarówno do art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, jak i art. 4 ust. 3 ustawy o lasach.
!
dróg leśnych przez nadleśnictwa. Na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy o lasach nadleśniczy reprezentuje Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych12, a na podstawie zasady swobody umów (art. 3531 Kodeksu cywilnego13) oraz art. 39 ustawy o lasach14 może zawrzeć umowę dzierżawy gruntu/ dróg leśnych. Z punktu widzenia nadleśnictwa ważne jest zamieszczenie w umowach zapisów:
o wskazujących na organizatora turystyki konnej, którym powinien być dzierżawca lub najemca, z adnotacją odnoszącą się do możliwości udostępniania społeczeństwu lasu jako realizacji postanowień art.
26 ust. 1 ustawy o lasach,
o precyzujących wzajemne prawa i obowiązki w zakresie tworzenia i funkcjonowania szlaków konnych, w tym również zakres odpowiedzialności i koszty ich utrzymania (więcej: podrozdział
„Odpowiedzialność karna i cywilna udostępniającego teren i organizatora turystyki konnej”).
Procedura podpisywania umów dzierżawy czy też najmu jest regulowana przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Na jej podstawie regionalne dyrekcje Lasów Państwowych wydają stosowne zgody, dostosowane do warunków lokalnych, zawierające m.in.
kalkulacje stawek czynszu.
Podpisywanie porozumień zamiast umów z podmiotami trzecimi prowadzącymi komercyjną działalność gospodarczą, np. ośrodkami jeździeckimi, nie jest właściwe, gdyż nie są one równorzędne w stosunku do jednostek organizacyjnych PGL LP, tj. nie posiadają tożsamego statusu. Ponadto ustawa o lasach nie przewiduje udostępniania gruntu leśnego, lasu w innej formie niż na podstawie umowy cywilnej. Wobec powyższego wydaje się słuszne, zwłaszcza jeśli ma się na uwadze wspomniane wcześniej regulacje ustawy o lasach, by udostępnianie gruntów leśnych na cele komercyjne podmiotom trzecim odbywało się na podstawie umów cywilnoprawnych. Nie ulega też wątpliwości, że udostępnianie terenu za wynagrodzeniem podmiotom, które czerpią korzyści z organizowanych przez siebie imprez, są jak najbardziej pożądaną formą rekompensaty za środki wydatkowane przez jednostki LP na utrzymanie infrastruktury dróg leśnych na danym terenie.
Udostępniając teren, jednostki organizacyjne PGL LP oraz formalni organizatorzy turystyki konnej muszą ją realizować zgodnie z:
12 W sprawach o roszczenia związane z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych powołanych na podstawie ustawy z 1991 r. o lasach stroną jest Skarb Państwa, reprezentowany przez właściwą jednostkę organizacyjną wchodzącą w skład Lasów Państwowych, tj. Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych i nadleśnictwa (art. 32 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 1991 r. o lasach), (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt: I ACa 26/13, LEX nr 1307392).
13 Art. 3531 Kodeksu cywilnego: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
14 Art. 39 ustawy o lasach: Lasy, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych, mogą być za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych wydzierżawione przez nadleśniczego, z zachowaniem celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planie urządzenia lasu. Inne nieruchomości, o których mowa w art. 4 ust. 3, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być wydzierżawiane i wynajmowane przez nadleśniczego za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.
ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 215, poz.
1415 ze zm.). Projekty szlaków konnych, szczególnie zlokalizowanych na terenie rezerwatów przyrody, należy uzgodnić z terytorialnie właściwą Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska;
„Księgą identyfikacji wizualnej PGL LP” w zakresie elementów informacyjno-porządkowych stosowanych w obrębie obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych PGL LP;
„Instrukcją ochrony przeciwpożarowej lasu”, będącą załącznikiem do Zarządzenia nr 54 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r., obowiązującą w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych od dnia 1 stycznia 2012 r.;
ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.);
ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
z 2013 r., poz. 1232 ze zm.);
ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.);
ustawą z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. z 2001 r. Nr 97, poz. 1051 ze zm.).