Metody, techniki i narzędzia badawcze

Badania pedagogiczne wymagają przygotowania procedury, według której będą prowadzone, a zatem należy określić za pomocą jakich metod, technik i narzędzi badawczych zdobywane będą informacje pozwalające na weryfikację postawionych hipotez. A. Kamiński przez metodę badawczą rozumie zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Natomiast na techniki badań składają się określone czynności badacza uwarunkowane przez dobór odpowiedniej metody badań, a zatem techniki badań są pojęciami podrzędnymi w stosunku do metody. Z kolei narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.³³⁶

Główną metoda badawczą, zastosowaną w pracy był naturalny eksperyment pedagogiczny z dwiema grupami: eksperymentalną (GE) i kontrolną (GK), w których został wykorzystany pretest i posttest. D. Maszczyk i A. Radziewicz – Winnicki za eksperyment pedagogiczny uważają rodzaj obserwacji badawczej, która polega na tym, że w celowo kontrolowanych warunkach wywołujemy ściśle określone zjawiska po to, poznać związki typu przyczynowego, istniejące między tymi zjawiskami, którymi świadomie manipulujemy.³³⁷

Prowadzony eksperyment pedagogiczny realizowany był w naturalnym środowisku³³⁸ jakim jest szkoła podstawowa w trakcie realizacji lekcji informatyki i lekcji techniki.

Sednem eksperymentu jest „kanon jednej różnicy”, który zakłada istnienie dwóch sytuacji różniących się między sobą czynnikiem eksperymentalnym wprowadzonym do jednej sytuacji. Stosuje się tutaj pretest i posttest w identycznej postaci. Składać się będzie z części:

336 T. Pilch, T. Bauman, op.cit., s. 71.

337 D. Maszczyk, A. Radziewicz – Winnicki, Charakterystyka badań eksperymentalnych (w:) Badania ilościowe w naukach społecznych, S. Juszczyk, Wyd. ŚWSzZ, Katowice 2005, s.97.

- teoretycznej obejmującej osiągnięcia szkolne z zakresu uczenia się treści informatyki, techniki, historii i społeczeństwa do percepcji, których pomocne są umiejętności kluczowe;

- drugiej części, obejmującej plebiscyt życzliwości i niechęci.

W celu sprawnego i zgodnego z metodologią badań pedagogicznych przeprowadzenia eksperymentu, zastosowano następujące, uzupełniające metody i techniki badawcze:

a) Sondaż diagnostyczny, to metoda którą stosuje się wtedy, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach i ocenach respondentów na temat interesujących nas spraw. Metoda przydatna również w badaniach postaw, motywów, zainteresowań zasobu posiadanych informacji o badanym zjawisku czy procesie. Stosowana również w celu skonstruowania wiarygodniejszych metod badawczych.³³⁹ S. Nowak twierdzi, iż „(...) badanie diagnostyczne ma raczej „opisowy” niż „teoretyczny” charakter, tj. koncentruje się bardziej na wartościach pewnych zmiennych niż na związkach między nimi(...)³⁴⁰ Nie wyklucza to istnienia zależności miedzy zmiennymi, gdyż „(...) zmienne na jakich koncentrujemy się w badaniu diagnostycznym, mogą znaleźć się w polu naszego zainteresowania ze względu na to, iż wchodzą one w skład pewnych twierdzeń o zależnościach (...)”. Badanie diagnostyczne staje się wówczas pierwszym etapem badania prognostycznego lub eksplanacyjnego.³⁴¹ Metoda sondażu diagnostycznego przeprowadzona zostanie z zastosowaniem techniki ankiety, który dostarcza nam informacji o zmiennych zoperacjonalizowanych w postaci pytań.”³⁴² Zastosowane zostały następujące narzędzia badawcze w postaci :

- kwestionariusza ankiety dla dyrektorów szkół podstawowych,

- kwestionariusza wywiadu dla nauczycieli nauczania blokowego w szkole podstawowej, - kwestionariusza ankiety dla ucznia.

b) Obserwacja bezpośrednia polegająca na obserwacji zbiorowości od wewnątrz, badacz staje się wtedy bezpośrednim obserwatorem zdarzeń.³⁴³ Obserwacja prowadzona była na lekcjach informatyki, techniki oraz historii i społeczeństwie w grupie eksperymentalnej (GE), i zarejestrowana została na arkuszach obserwacji. W celu charakterystyki postaw i zachowań uczniów w trakcie wykorzystania umiejętności kluczowych w procesie

339 S. Juszczyk, op.cit., s.81.

340 S. Nowak, op.cit., s. 230.

341 Tamże, s. 230.

342 S. Nowak, op.cit., s. 222.

343 S. Juszczyk, op.cit., s.94.

nauczania i uczenia się obserwację przeprowadzono również na innych przedmiotach podczas posttestu.

c) Analiza dokumentów i wytworów działania to metoda badawcza polegająca na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenia się i pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju działalności zakończonej mniej lub bardziej gotowymi produktami.³⁴⁴ Dokumenty poddane analizie to:

- dzienniki lekcyjne grupy eksperymentalnej (GE) i grupy kontrolnej (GK),

- arkusze zachowania uczniów grupy eksperymentalnej (GE) i grupy kontrolnej (GK), - wytwory pracy uczniów grupy eksperymentalnej (GE) i grupy kontrolnej (GK) wykonane za pomocą komputera,

d) Test osiągnięć szkolnych wykorzystywany jest w badaniach pedagogicznych do badań poziomu wiedzy i umiejętności. W niniejszych badaniach przeprowadzony został test praktyczny umiejętności kluczowych i test osiągnięć szkolnych z przedmiotów

„informatyka”, „technika”, „historia i społeczeństwo” uczniów grupy eksperymentalnej (GE) i uczniów grupy kontrolnej (GK), do których przyczyniły się głównie ukształtowane umiejętności kluczowe.

e) Metoda socjometryczna jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych.³⁴⁵ Metoda zrealizowana została za pomocą plebiscytu życzliwości i niechęci przeprowadzonego w grupie eksperymentalnej (GE) i grupie kontrolnej (GK). Plebiscyt polega na określeniu swego stosunku do wszystkich kolegów w klasie. U Korczka głosowano za pomocą wrzucania kartek z odpowiednimi znakami do specjalnej urny. Głosy były trojakiego rodzaju: oznaczały stosunek pozytywny, neutralny, można by to wyrazić słowami: ,,lubię”, ,,jest mi obojętny”, ,,nie lubię”. M. Łobocki proponuje użycie 5 ocen: bardzo lubię (+ +), lubię, ale nie bardzo (+), nie mam zdania (0), raczej nie lubię (-), bardzo nie lubię (- -). W przeprowadzonych badaniach plebiscyt życzliwości i niechęci przeprowadzony został w ramach pretestu i posttestu.

344 S. Juszczyk, op.cit., s.108 i n.

345 A. E. Kazein, Single-case Experimental Design, (w:) Badania ilościowe w naukach społecznych, (w:) S.

7.6. Planowany przebieg i organizacja badań

Naturalny eksperyment pedagogiczny poprzedzony został sondażem diagnostycznym, z wykorzystaniem techniki ankiety adresowanej do dyrektorów szkół podstawowych, nauczycieli i uczniów. Rozpoczęcie badań sondażowych podjęto na przełomie maja i czerwca 2006 roku na terenie miasta Katowice. Badania prowadzone były w następującej kolejności:

1) Ankieta dla dyrektorów szkół podstawowych (Aneks 1), której celem było:

a) dokonanie wyboru szkoły, w której może być przeprowadzony naturalny eksperyment pedagogiczny;

b) określenie warunków nauczania informatyki w szkołach podstawowych na terenie miasta Katowice;

c) uzyskania opinii dyrektorów szkół podstawowych na temat kształcenia umiejętności kluczowych.

2) Ankieta dla nauczycieli nauczania blokowego szkoły podstawowej(Aneks 2), której celem było:

a) uzyskanie opinii nauczycieli nauczania blokowego szkół podstawowych na temat kształtowania i oceny umiejętności kluczowych,

b) określenie parametrów i specyfiki sprzętu komputerowego stosowanego w nauczaniu informatyki w szkole podstawowej,

c) zbadanie zakresu znajomości i stosowania przez nauczycieli nauczania blokowego w wybranej szkole podstawowej oprogramowania komputerowego,

d) wyłonienie form i metod kształcenia umiejętności kluczowych stosowanych przez nauczycieli na swoich lekcjach,

e) wyłonienie metod oceny umiejętności kluczowych,

f) określenie konfiguracji komputera wraz z oprogramowaniem kształtującego umiejętności kluczowe,

3) Ankieta dla uczniów klas piątych w wybranej szkole podstawowej(Aneks 3), której celem było:

a) opisanie środowiska rodzinnego dzieci objętych eksperymentem z uwzględnieniem, dostępu uczniów do komputera i Internetu, opisanie celów do których uczniowie wykorzystują komputer,

b) wyłonienie grupy eksperymentalnej (GE) i grup kontrolnej (GK).