Planowanie, organizacja i ocena własnej nauki

Nie od dziś spotykamy się z planowaniem w edukacji, działalność ta to przede wszystkim planowanie nauczycieli. To oni układają plan pracy szkoły, plany wychowawcze, itp. Jest to jak najbardziej działanie świadome wynikające z powinności nauczycielskiej ale i przede wszystkim z chęci zorganizowania procesu nauczania.

W stosunku do uczniów, czyli „głównych zainteresowanych” szkołą, nie spotykamy się z celowym i świadomym organizowaniem planu nauczania, robi to grono pedagogiczne.

W sytuacji tej, kiedy uczniowie korzystają z planów przygotowanych w głównej mierze przez dorosłych, nie poczuwają się do podjęcia pełnego zaangażowania i odpowiedzialności za jego realizację.

Te daleko idące przemyślenia stanowią postulat, aby wdrożyć uczniów do działań związanych z planowaniem tak, aby plany edukacyjne odpowiadały na potrzeby uczących się. Taka konstrukcja wymaga, aby poza celami odgórnymi, pod uwagę brane były cele wynikające z oczekiwań środowiska szkolnego. A wtedy zamierzony cel wymaga złożonego działania i pojawia się potrzeba przygotowania planu. Plan można sobie ułożyć w głowie, lecz równie dobrze można go utrwalić na papierze, wykreślić, wymalować,

wybudować makiety, skonstruować miniaturowe modele. Jeżeli plan nie został przyjęty do realizacji mówimy, że jest projektem.¹⁴⁸

Powyższe stwierdzenia nie oznaczają, że dzieci w ogóle nie planują. Z takim postępowaniem spotykamy się, choć sporadycznie, w dziecięcej działalności. Stworzenie rysunku w edytorze grafiki, czy też wykonanie gazetki szkolnej w edytorze tekstu wymaga zaplanowania, choć często takie planowanie jest procesem mało precyzyjnym, odbiegającym od „prawideł dobrego planowania.”

Plan powinien być celowy, tzn., że jego wykonanie powinno prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu w ściśle określonym terminie. Drugie wymaganie to wykonalność.

Planujący musi się liczyć z możliwościami realizacji. Plan powinien być zgodny wewnętrznie, tzn. nie powinien zawierać takich zestawień, które opóźniają jego realizację.

Powinien mieć również prostą i przejrzystą strukturę. Powinien być również zrozumiały przez tych, dla których został stworzony. Plan powinien być giętki dający się zmieniać w niektórych elementach.¹⁴⁹

Gdy uczniowie będą znali zasady planowania ich działania przebiegać będą w sposób bardziej skoordynowany i przemyślany. Gdy plan zostanie stworzony i zrealizowany należy ocenić wyniki własnej, a czasem cudzej pracy. Szkoła ma wiele możliwości kształcenia umiejętności oceniania siebie i innych, lecz umiejętność ta pomimo figurowania w programach nie zawsze jest kształtowana.

W praktyce uczeń bombardowany jest ocenami nauczycieli, które bardziej mobilizują go do polemiki i obrony, niż uczą wnikliwej samooceny.¹⁵⁰

Nie ukształtowanie u uczniów umiejętności oceniania siebie, a więc dokonywania samooceny pokutować zapewne będzie w przyszłości. Dowodem na to są badania przeprowadzone przez Stanleya Coopersmitha rozpoczęte na dziesięcioletnich chłopcach, a trwające aż do osiągnięcia dorosłości. Chłopcy z wysoką samooceną wydawali się cieszyć. Okazywali realistyczne, pozytywne, postrzeganie samych siebie i własnych zdolności. Byli ufni, nie przejmowali się krytyką i lubili uczestniczyć w różnych zajęciach. Byli aktywni i wyraziści we wszystkim, co robili i w znaczący sposób odnosili sukcesy w życiu szkolnym, jak i społecznym. Chłopcy ze średnią samooceną charakteryzowali się wieloma z tych cech, ale byli bardziej konformistyczni, mniej pewni swojej wartości i bardziej wrażliwi na akceptacje społeczną. Jednak chłopcy

148 T. Pszczołkowski, Zasady sprawnego działania, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1982, s. 204.

149 Tamże, s. 205-210.

150 Z. Pietrasiński, Kierowanie własnym rozwojem, Wyd. Iskry, Warszawa 1977, s.141.

z niską samooceną opisani zostali jako mała, smutna grupa, wyizolowana, pełna lęków, bojąca się brać udział w czymkolwiek, samoświadoma i nadmiernie wrażliwa na krytykę.

Chłopcy nie doceniali siebie, mieli tendencje do osiągania wyników poniżej swoich możliwości i przez większość czasu borykali się ze swoimi własnymi problemami.¹⁵¹

Samoocena może być sporządzona na piśmie lub wypowiedziana ustnie.

Samoocena przedstawiona jest na forum klasy lub w mniejszej grupie, stosownie do uznania zainteresowanych. Umiejętność oceniania siebie i innych, dostarcza uczniowi cennych informacji na temat tego, jak otoczenie postrzega oraz interpretuje jego zachowanie.¹⁵²

Samoocena dotyczy wartości, jaką sobie przypisujemy. Uważa się czasami, że jednym z głównych czynników w rozwoju problemów ze zdrowiem psychicznym jest nieumiejętność niektórych jednostek do oceniania siebie według swojej prawdziwej wartości.¹⁵³

Poza samooceną w procesach kształtujących nasz wizerunek ma wpływ umiejętność krytycznej oceny własnych wytworów i zachowań, która jest znacznie trudniejsza niż krytykowanie bliźnich. Umiejętność ta rozwinięta jest u poszczególnych ludzi bardzo niejednakowo. W najwyższym stopniu posiedli ją wybitni specjaliści i twórcy. Wszak produkty, które oddają oni do rąk innych. m.in. dlatego okazują się tak dobre, że zanim uznane zostały za zakończone, przeszły zwycięsko próbę wszystkich wymagań i wnikliwych ocen samego twórcy.¹⁵⁴

Wykształcenie coraz częściej zależy od samego człowieka. Od tego jaki kierunek pragnie obrać w swoim dorosłym życiu. Wizja mojego „ja” w przyszłości determinuje moje działania, które związane są z osiągnięciem pewnych umiejętności. Już w wieku przedszkolnym dzieci kierowane są na dodatkowe zajęcia, kursy mające wykształcić w nich umiejętności związane z dalszą drogą kształcenia. Dzieci te coraz częściej są tego świadome. Nauka umiejętności oceny to ocena rozsądności i jakości pomysłów, to umiejętności ewaluacji, która wiąże się ustaleniem kryteriów udowadniania lub weryfikacji danych.¹⁵⁵

W zabiegach kształtowania planowania, organizowania, oceniania własnej nauki, nie należy zapominać o wspomnianej wcześniej samoocenie. Ważne jest by pomagać

151 D. Fontana, op.cit., s. 283 i n.

152 Z. Pietrasiński, op.cit., s.143.

153 D. Fontana, op.cit, s. 283.

154 Z. Pietrasiński, op.cit., s.211.

155 M. Single, J. Anderson, The transfer of cognitive skill. Harvard University Press za R. Pachociński, Podstawy

dzieciom w wyrażaniu obrazu samego siebie. Dzieci z niską samooceną mogą zrobić niewiele, by swoje negatywne pojęcie siebie poddać krytyce, dopóki to pojęcie nie zostanie rozpoznane i zdefiniowane, co z kolei nie będzie możliwe, jeżeli dzieci nie odkryją sposobu na ich wyrażenie. Oznacza to również przyciąganie uwagi raczej do sukcesów niż do porażek i osobiste oddawanie prac dzieciom wtedy, gdy jest to możliwe – idzie tu o skierowanie do nich kilku słów zachęty a nie po prostu rozdanie prac całej klasie.¹⁵⁶