Rozwiązywanie konfliktów

Gdy patrzymy na szkołę jak na społeczność ludzi różnych interesów, oczekiwań, potrzeb i możliwości, którzy spotykają się w określonym miejscu i czasie w celu realizacji wspólnie wypracowanego programu rozwoju, to podstawą sukcesu staje się jakość stosunków międzyludzkich wśród podstawowych podmiotów tworzących tę właśnie szkołę.²²⁰ Nie zawsze się to jednak udaje, a wtedy szkoła jest postrzegana często jako miejsce rozmaitych konfliktów i walki różnych grup ludzi, którzy wyniszczają się skutecznie, stosując ukrytą przemoc i wrogość pod maską miłości i szacunku do drugiego człowieka oraz pod sztandarem dobra jako wartości absolutnej. W toczącej się w szkole walce nierzadko nie dostrzega się kolegi, koleżanki czy po prostu partnera na wspólnej drodze do rozwoju oraz pokojowego rozwiązania trudności i konfliktów. Współtowarzysz i partner postrzegany jest wyłącznie jako konkurent i rywal. Rywalizacja zaś wyklucza współdziałanie. Stąd rywal jako osoba stojąca na drodze do osobistego sukcesu, jest najczęściej postrzegany jako wróg, którego należy bezwzględnie zniszczyć. Całe siły i działanie nastawione są wtedy na dążenie do zniszczenia przeciwnika, a nie do rozwiązania problemu, który legł u podstaw konfliktu.²²¹

Wszelkie konflikty pojawiające się w szkole, bez względu na ich podłoże i płaszczyzny oraz strukturę, okazują się – w kontekście pracy poszczególnych jej

219 Tamże, s. 193.

220 L. Sałaciński, Kategoria konfliktu jako kompetencja rozwojowa człowieka, (w:) Współprzestrzenie edukacji, red. M. Nyczaj-Drąg, M. Gałażewski, Wyd. Impuls, Karków 2005, s. 41.

221 Tamże, s. 42.

podmiotów – nieodłącznym elementem codziennego życia. Rezultaty tych konfliktów mogą być różne. W jednym wypadku mogą one prowadzić do destrukcji stosunków międzyludzkich lub całości działań w szkole, w drugim mogą się stać czynnikiem konstruktywnym, przyczyniającym się do rozwoju. Jeśli chcemy, aby konflikty nie stały się destrukcyjnym czynnikiem życia szkolnego, nie mogą one prowadzić do konfrontacji sił.²²²

Rozmowa, która przeradza się w konflikt, zaczyna się nie od komunikowania, ale od przyjmowania pewnych założeń, pochopnego wyciągania z nich wniosków i wysyłania twardych przekazów w sposób, który sprawia, że innym trudno usłyszeć to co mówisz.

Uczniowie powinni uczyć się na lekcjach samowiedzy, że nie chodzi o to by zupełnie unikać konfliktów, ale o to, by wyjaśnić nieporozumienie i przełamać wzajemną niechęć i zrazy, zanim doprowadza do otwartej walki.²²³

Przyswajanie sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych to umiejętności, które jest szczególnie trudno osiągnąć, ponieważ musimy opanować je akurat wtedy, kiedy zazwyczaj jesteśmy najmniej zdolni do odbioru nowych informacji i ucznia się nowych nawyków reagowania.²²⁴

Aby uczeń mógł zwycięsko wyjść z konfliktu powinien znać nie tylko jego rodzaje, przyczyny, ale i techniki negocjacyjne pozwalające na uniknięcie negatywnych jego skutków. W „Comunity Conflict Skills” Mari Fitzduff wyodrębniła szereg możliwych, wymienionych niżej typów konfliktów:

- konflikt wewnętrzny- kiedy w człowieku rodzą się różne konflikty dotyczące jego zachowań, wartości i koncepcji, co spowoduje że zaangażuje się on również w spory z innymi osobami;

- konflikt interpersonalny - chodzi tu o konflikt między dwiema osobami;

- konflikt ról- kiedy osoby przyjmują różne formalne i nieformalne role;

- konflikt między grupami - konflikt, który ma miejsce między grupami lub między przedstawicielami tych grup;

- konflikt między wspólnotami - podobny do konfliktu poprzedniego tylko, że na poziomie wspólnot etnicznych religijnych, politycznych ;

- konflikt międzynarodowy.²²⁵

222 Tamże, s. 47.

223 D. Goleman, op.cit., s.409.

224 D. Goleman, op.cit., s.409 i n.

Poza przedstawionymi typami konfliktów S. Garczyński²²⁶ zwrócił uwagę również na uprzedzenia i wrogość, które mogą być przyczynami konfliktów w szkole. Uprzedzenia są trwałe jak „plamy z atramentu” i trudno je usunąć. Dysponują one swoistym mechanizmem utrwalania się i pogłębiania. Kiedy jesteśmy negatywnie nastawieni względem danego człowieka, unikamy spotkań z nim, wykluczając tym samym szansę poznania go i zrozumienia; spotykając go okazujemy mu stosunkowo mało życzliwości i zainteresowania. Wrogość natomiast wzbudza człowiek, który zdaje się utrudniać zaspokojenie silnej potrzeby, że to utrudnienie często wynika z sytuacji, że duży udział w powstawaniu i podtrzymywaniu wrogich uczuć mają uprzedzenia. Trwałą dyspozycję do wrogich uczuć wykazują osobnicy, których silne potrzeby są wciąż wygłodzone, ci, którzy długo przebywali w nieprzyjaznym, złośliwym lub brutalnym otoczeniu, i ci, którzy toczyli rzeczywiście ostrą walkę o byt.

Ważne staje się zatem kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów, potraktowanych jako problemy do rozwiązania, a zawierające się w dwóch sposobach:

- negocjacje, które umożliwiają wszystkim stronom zdefiniowanie zaistniałej sytuacji i opracowanie rozwiązań opartych na otwartej analizie potrzeb leżących u podłoża konfliktu;

- mediacje, zakładające udział trzeciej strony wspomagającej proces dochodzenia do porozumienia.²²⁷

W celu rozwiązania konfliktu najlepiej stosować negocjacje. Jest to proces dwustronnej komunikacji, którego celem jest osiągnięcie porozumienia. W trakcie negocjacji należy pamiętać o jej głównych zasadach:

- oddzielenie ludzi od problemu, czyli skoncentrowanie się na problemie a nie na ocenianiu drugiego człowieka;

- koncentrowanie się na interesach, a nie na stanowiskach, czyli przyjęcie najlepszego dla obu stron rozwiązania;

- ustalenie jasnego celu na początku negocjacji;

- wspólna współpraca satysfakcjonująca obie strony.²²⁸

Trudno sobie wyobrazić świat bez konfliktu. To właśnie próba pogodzenia sprzecznych interesów, potrzeb, idei bywa podstawą nowych pomysłów i rozwiązań.

Okazuje się że konflikt ma swój wielki potencjał. Kiedy człowiek boi się konfliktu lub

226 S. Graczyński, Współżycie łatwe i trudne, Wyd. ISKRY, Warszawa 1978, s. 34-40.

227 Tamże, s. 93.

228 E. Sołtys, O skutecznym porozumiewaniu się, Wyd. Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, Warszawa 1997, s.

16.

traktuje go jako wojnę, traci możliwość poznania drugiej strony oraz wyrażenia własnych potrzeb i interesów.²²⁹ Podobnie rzecz dzieje się na scenie szkolnego teatru, gdzie spotykając się różnymi konfliktami dochodzi do konfrontacji między rówieśnikami, ale i między uczniami a nauczycielami. Taka edukacja w grupach rówieśniczych często

„rozkwita” dzięki kreatywności i inwencji, które są efektem różnic, przeciwieństw i potyczek.²³⁰ A więc kształtowanie umiejętność rozwiązywania problemów jest istotne, mając wpływ na relacje panujące w szkolnej społeczności.

229 L. Sałaciński, op.cit., s. 43.

5. Komputerowe wspomaganie kształtowania umiejętności