Twórcze rozwiązywanie problemów

Erich Fromm twierdzi, że twórczość to umiejętność widzenia i odpowiadania.¹⁷⁵ Możliwości twórcze człowieka można utożsamić z pewną ogólniejszą umiejętnością otwierania się na świat czy inaczej z pewną gotowością do używania własnych talentów.¹⁷⁶ Według W. Szewczuka¹⁷⁷ „twórczość to działalność, której efektem jest wzbogacenie sposobów życia człowieka, jego poznania rzeczywistości - także samego siebie, wzbogacenie świata kultury w najszerszym słowa znaczeniu. Wbrew, opartej na idealistycznej koncepcji, tradycji, ograniczającej pojęcie twórczości do obszaru sztuki, literatury i nauki, nie ma takiej dziedziny działalności, w której nie byłoby miejsca dla twórczej aktywności człowieka.”

Twórczość w różnych formach może być wynikiem potrzeb zarówno jawnych jak i ukrytych. W pierwszym przypadku staje się „trzonem” życiowej działalności człowieka (samorealizacji), co występuje znacznie rzadziej, w drugiej może być formą kanalizacji, sublimacji, kompensacji, wówczas, gdy stanowi formę realizowania innych niezaspokojonych potrzeb, rozładowania wewnętrznych napięć, konfliktów i frustracji, które w przeciwnym razie prowadziłyby do autodestrukcji.¹⁷⁸ A zatem warunkiem

174 S. Juszczyk, J. Kwapuliński, Podstawy informatyki. Wybrane zagadnienia dla pedagogów, Wyd. Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania, Katowice 2006, s. 122 i n.

175 M. Malicka, Twórczość czyli droga w nieznane, WSiP, Warszawa 1989, s.59.

176 Tamże, s.34.

177 W. Szewczuk red., Słownik psychologiczny, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, s. 327.

178 E. Wysocka, Twórczość jako wyraz potrzeb ludzkich oraz strategia radzenia sobie z problemami i wyznacznik nastawień wobec siebie i świata – w percepcji i doświadczeniach młodzieży „twórczej” i „nietwórczej” (w:) red.

K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała, Oblicza Sztuki Dziecka w poszukiwaniu istoty ekspresji, Wyd. GWSP,

twórczości jest nie tylko pozytywny emocjonalny stosunek do otaczającego świata, ale i określona postawa wobec samego siebie i swoich potrzeb. Twórczości sprzyja, więc niewątpliwie jasna świadomość, kim się właściwie jest, niezbite przekonanie, że to, co czynimy, ma źródło naprawdę w nas samych oraz bezwarunkowy szacunek dla samych siebie, poczucie, że ma się jakąś niepodważalną wartość i poczucie własnych kompetencji.¹⁷⁹

Twórczości najbardziej sprzyja otwarty system społeczny, w którym panuje daleko idąca akceptacja jednostki i w którym presja grupy na jednostkę jest bardzo mała.¹⁸⁰

Krytyczne i twórcze myślenie jest najbardziej naturalnym procesem ludzkim, który może być wzmacniany przez świadomość i praktykę. Myślenie twórcze związane jest z umiejętnością spojrzenia na dane zagadnienia w nowy, inny od dotychczasowego, sposób. Jest to proces tworzenia nowych koncepcji, który wymaga intelektualnej elastyczności, nieszablonowego przestrzegania różnych zjawisk i rzeczy. Ludzie twórczy podchodzą do problemu z rożnych stron, nie śpieszą się z ostatecznymi decyzjami, rozważają różne opcje; wynika to z ich większej tolerancji dla wieloznaczności.¹⁸¹ Lista podstawowych umiejętności myślenia jest następująca¹⁸²:

- umiejętności ogniskowania uwagi. Obejmują one: definiowanie, identyfikowanie podstawowych pojęć, rozpoznawanie problemów, ustalanie celów.

- umiejętności gromadzenia informacji, - umiejętności zapamiętywania,

- umiejętności organizowania, - umiejętności analizowania, - umiejętności integracyjne, - umiejętności generowania, - umiejętności oceny.

Umiejętność rozumienia i właściwego stosowania pojęć naukowych wpływa na rozwój takich kompetencji ogólnych, jak umiejętność rozwiązywania problemów, logicznego myślenia czy zdolność analizowania faktów. Wyjaśniając wpływ działalności

179 M. Malicka, op.cit., s.37.

180 M. Malicka, op.cit., s.40.

181 B. Dyrda, Rola nauczyciela w rozwijaniu aktywności twórczej uczniów w młodszym wieku szkolnym za A. M.

West, Rozwijanie kreatywności wewnątrz organizacji (w:) red. K. Krasoń, B. Mazepa-Domagała, W Kręgu Sztuki i Ekspresji Dziecka. Rozważania inspirujące, GWSP, Mysłowice-Katowice 2006, s. 31.

182 M. Single, J. Anderson, The transfer of cognitive skill. Harvard University Press, op.cit., s.63 i n.

człowieka na przyrodę, nauki ścisłe i przyrodnicze rozbudzają świadomość ekologiczną, niezbędną z punktu widzenia aktywnego obywatelstwa.¹⁸³

Nauczyciel borykając się z wieloma problemami w swojej pedagogicznej pracy staje przed pytaniem czy twórczość można u ucznia rozwijać. Według Guilforda i Lowenfelda możliwości twórcze podlegają treningowi, można je rozumieć i doskonalić przez kształtowanie odpowiednich nawyków w dziedzinie pracy umysłowej i przez kształtowanie odpowiedniej motywacji. Podejście tego rodzaju ma bardzo duże znacznie pedagogiczne. Wskazuje, bowiem czy nawet otwiera szanse wychowania twórczości rozumianej jako pewna właściwość czy zespół właściwości osoby. Aby kształtować tą umiejętność w swoich wychowankach, zwróćmy uwagę na kryteria postawy twórczej, które są następujące:

- wrażliwość na problemy;

- zdolność do pozostawania w stanie gotowości, wyrażającej otwartość i płynność myśli;

- mobilność czy możliwość szybkiego przystosowania się do nowych sytuacji, skutecznego reagowania na zmiany;

- oryginalność – ta właściwość zwykle traktowana podejrzliwie przez społeczeństwo, stanowi dla psychologów jeden z najważniejszych składników myślenia dyferencyjnego;

- zdolność do przeobrażania i nowych oznaczeń, czyli zdolność do zmiany funkcji przedmiotu po to by uczynić go użytecznym w innej formie;

- zdolność do abstrakcji, dzięki której przechodzimy od synestetycznej percepcji rzeczy do określenia ich szczegółów;

- synteza, uznana za związek wielu elementów, które tworzą nową całość, polegającą na gromadzeniu wielu przedmiotów lub części przedmiotów po to, by nadać im nowe znaczenie;

- organizacja koherentna, dzięki której człowiek jest zdolny do harmonizowania swoich myśli.¹⁸⁴

Dynamika twórczości kształtuje się prawdopodobnie pod wpływem bogatej stymulacji zewnętrznej tj. licznych doświadczeń i wymiany informacji.

Informacje, które zapowiadają jakąś wartość, cel, realizację pragnienia powodują zwykle wyższy poziom zdynamizowania, ożywienie i zainteresowanie, czyli wpływają na jednostkę motywująco.¹⁸⁵

183 Eurydyce – sieć informacji o edukacji w Europie, op.cit., s.18.

184 M. Malicka, op.cit., s.21 i n.

Twórczość jest fenomenem, jaki pojawia się dopiero wówczas, gdy korzystanie z dotychczasowych doświadczeń nie wystarczy czy okazuje się niemożliwe. Niestety, człowiek współczesny staje wobec takich sytuacji coraz częściej.¹⁸⁶

4.5. Wykorzystanie informacji i posługiwanie się technologią