Metody wykorzystywane w nauczaniu informatyki w klasach IV-VI

Czymże byłaby działalność nauczyciela bez stosowania różnorodności metod? Ta umiejętność, niezwykle ważna w procesie kształcenia, stwarza płaszczyzny, w której swoje miejsce odnajduje uczeń. Odpowiednio dobrane metody do odbiorcy i do nauczanych treści informatycznych powodują osiągnięcie zamierzonych celów dydaktyczno – wychowawczych i realizacje treści programu edukacji informatycznej. Bo przecież jak to mówi przysłowie chińskie „Od cudzego zdania lepsze jest własne doświadczenie; lepsze jest: „widziałem” niż „słyszałem”,²⁶⁷ tak dobieramy metody, aby stworzyć warunki doświadczania zjawisk i procesów tego świata, aby sytuacje te

„zostawiły trwały ślad” w pamięci uczącego się człowieka.

266 Tamże, s. 187.

Podobnie jak treści pochodnymi celów są metody. Wybór metod nauczania związany jest z celami, treściami i zadaniami dydaktycznymi oraz poziomem kształconej grupy, przy czym kryteria doboru mają charakter ukierunkowujący, ponieważ doboru może dokonać wyłącznie prowadzący zajęcia.²⁶⁸ Wychodząc od pojęcia metody w znaczeniu ogólnym, którym określamy świadomie stosowany sposób realizowania określonego zadania, ²⁶⁹ przejdźmy do określenia pojęcia metody w dydaktyce. Wincenty Okoń definiuje pojęcie metody kształcenia w następujący sposób: „Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.”²⁷⁰ Idąc dalej za tokiem myślowym Wincentego Okonia wyróżnia on następujące metody:

- metody asymilacji wiedzy oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym,

- metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów,

- metody waloryzacyjne, zwane też eksponującymi – o dominacji aktywności emocjonalno – artystycznej,

- metody praktyczne – cechujące się przewagą aktywności praktyczno – technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy.²⁷¹

Najważniejszą rzeczą we wstępnym okresie jest sposób prowadzenia lekcji informatyki, aby przekonać ogół uczniów, a szczególnie tych mniej zdolnych lub nie interesujących się specjalnie zagadnieniami informatyki, że są oni w stanie używać komputer i to nie tyko do gier czy przeglądania stron internetowych.²⁷²

W nauczaniu informatyki w szkole podstawowej zastosowanie mogą mieć następujące metody:

- metody słowne – takie jak: opis, pogadanka, dyskusja opowiadanie, dialog bez arbitra, praca z książką;

- nauczanie programowane (liniowe, rozgałęzione, mieszane);

- wybrane metody waloryzujące, takie jak: metoda impresyjna, metody oglądowe (pokaz, pomiar nauczycielski, instruktaż).

268 J. Szempruch, op. cit., s.42.

269 E. Fleming, op. cit., s. 115.

270 W. Okoń, op. cit., s.246.

271 W. Okoń, op. cit., s.254-255

272 L. Lewoc, L. Otręba, Z. Płoski, F. Sapiński, J. Zięba,op. cit. , s. 186.

Opis jest najprostszym sposobem prezentowania uczniom charakterystyk rzeczy, zjawisk przyrody, faktów i osób. Opis na lekcjach informatyki powinien być łączony z pokazem, gdzie materiały mogą mieć różną formę (model, diagram, rysunek, prezentacja multimedialna).

Pogadanka polega na komunikacji werbalnej nauczyciela z uczniami. Rozmową kieruje nauczyciel poprzez przygotowane, zgodnie z założonymi celami, pytania główne i naprowadzające.

Dyskusja zaliczana do metod dialogowych. W trakcie dyskusji występuje przechodzenie od rozbieżnych stanowisk poszczególnych uczestników do wspólnego stanowiska grupy dyskutującej. Przedmiotem dyskusji w zajęciach z informatyki może być wiele zagadnień związanych z: zastosowaniami komputerów, stabilnością systemów operacyjnych, metodami wyszukiwania informacji, bezpieczeństwa danych w sieciach komputerowych, itp.

Dialog bez arbitra jest formą współpracy nauczyciela z uczniami, która polega na komunikacji werbalnej zbliżonej do naturalnej rozmowy ludzi. Pokonywane trudności wynikających z rozwiązywanych problemów odbywa się dzięki logicznemu rozumowaniu i pomysłowości uczniów. Nie zakłada się ani treści prowadzonych rozmów, ani jej wyników.

Opowiadanie jest jednym z prostszych sposobów przekazywania wiedzy, którego wyniki są zależne od takich cech jak: barwność, plastyczność, zrozumienie języka, ekspresja użytych zwrotów zdaniowych, forma zdań i dobra dykcja.

Metoda praca z książką oparta jest na słowie pisanym, którego źródłem może być:

podręcznik, książka uzupełniająca, lektura, skrypt, czasopismo, mikrofilm, dokumenty w wersji elektronicznej. W szkolnej pracowni komputerowej zajęcia wygodniej prowadzić jest z materiałami pisanymi w formie elektronicznej, przez co doskonali się umiejętność wykorzystania komputera i oprogramowania, służącego przeglądaniu dokumentów elektronicznych w różnych formach.²⁷³

Metoda nauczania programowanego zapoczątkowana przez amerykańskiego psychologa B.F. Skinera polegała między innymi na wykorzystaniu maszyn dydaktycznych.²⁷⁴ Jego liniowy program charakteryzował się następującymi cechami:

1.Materiał nauczania jest podzielony na możliwie niewielkie dawki.

273 S. Juszczyk, J. Janczyk, D. Morańska, M. Musioł, Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej, Wyd.

Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 234-236.

2.W każdej dawce występuje jedna lub więcej luk, które uczeń wypełnia po kolei, wpisując w ich miejsce brakujące słowo lub słowa.

3.Natychmiast po wypełnieniu luki uczeń sprawdza czy odpowiedzi są poprawne.

4.Wszyscy uczniowie przechodzą przez wszystkie ramki programu, ale każdy z nich pracuje we właściwym dla siebie tempie.

5.Wskazówki, które naprowadzają ucznia na wybranie prawidłowej odpowiedzi są stopniowo ograniczane.

6.Każde uogólnienie jest powtarzane w kilku wariantach.

W opozycji do programu liniowego, opisanego powyżej, powstał program rozgałęziony, który zakłada dodatkowe zadania dla uczniów słabszych. Uczniowie bardziej zaawansowani kończą program wcześniej. Ich słabszych kolegów program często odsyła do ramek korektywnych, które pozwalają uzupełnić im luki w wiadomościach i umiejętnościach.

W celu przezwyciężenia trudności programu liniowego i rozgałęzionego powstał program mieszany. Tu materiał nauczania dzieli się na różne co do objętości dawki.

Decydującym kryterium podziału jest złożoność celu dydaktycznego uczeń odpowiada zarówno przez wybór jak i przez wypełnienie luk. Uczeń nie może przejść do studiowania następnej ramki bez opanowania poprzedniej. Treść jest tu zróżnicowana stosownie do wykazywanych przez uczniów zainteresowań i upodobań. Omówione zasady zastosowano przy budowie dwóch wersji programu mieszanego, sheffieldzkiej oraz blokowej.²⁷⁵

Metoda blokowa opracowana przez Cz. Kupisiewicza oparta została na założeniu, że program powinien być elastyczny i wszechstronny, uwzględniający wielorakość czynników składających się na proces uczenia się. Zasadniczym elementem tego programu jest blok problemowy, do którego uczniowie dochodzą w różnym czasie i różnymi drogami, jedni bezpośrednio, inni muszą zaś zrealizować materiał korektywny.

Autor programu blokowego może swobodnie manipulować blokami, budując programy o różnej strukturze.²⁷⁶

Metody waloryzacyjne, określane mianem metod eksponujących wartości, dotyczą uczenia się przez przeżywanie. Związane są z emocjonalną aktywnością uczniów i przez nią następuje poznawanie rzeczywistości. Z uwagi na korzyści płynące ze stosowania metod waloryzujących, nauczyciele informatyki powinni włączać je do swojej pracy

275 Cz. Kupisiewicz, op.cit., s.99-103.

276 S Juszczyk, red., op. cit., s.193.

dydaktycznej. Szczególne znaczenie ma tu metoda impresyjna, gdzie eksponowanie własnych wytworów wywołuje u uczniów głębsze przeżycia emocjonalne.

Metody oglądowe nazywane są metodami opartymi na obserwacji. Szczególne zastosowanie tej metody odnajdujemy w pracowniach komputerowych, które wyposażone są w sprzęt multimedialny.

Pokaz to demonstrowanie uczniom przedmiotów, procesów, zjawisk lub wydarzeń wraz z ich objaśnieniem. W informatyce jest najczęściej wykorzystywaną metodą.

Pomiar nauczycielski jest wykonywany przez nauczyciela i może być zaliczany jako jedna z form pokazu. W informatyce dokonuje się pomiarów w obrębie stanowiska komputerowego (np. testy wydolności systemu operacyjnego, skaner antywirusowy) i w obrębie pracowni (np. ruch w sieci lokalnej).

Instruktaż zaliczany jest do metod dydaktyki nauczania praktycznego, a właściwie jest przygotowaniem uczniów do działania. Nauczyciel udziela ustnych informacji, często popartych przykładami. W informatyce instruktaż najczęściej przeprowadza się przed stosowaniem metody ćwiczeń lub zajęć praktycznych.²⁷⁷

W dzisiejszej sytuacji szkolnej, jak to podkreśla Cz. Kupisiewicz, rozwiązania monometodyczne tracą bezpowrotnie racje bytu, a ich miejsce zajmują coraz wyraźniej wielowymiarowe modele dydaktyczne. Wyróżnia tu model badawczy, którego podstawę stanowi uczenie się oparte na bezpośrednim poznawaniu rzeczywistości. Model praktyczny, nawiązujący do znanego hasła Deweya „uczyć się przez działanie”. Model multimedialny, dzięki któremu uczniowie mogą się posługiwać nowoczesnymi środkami dydaktycznymi. Model kształcenia na odległość otwierający dostęp do nauki na jej wszystkich poziomach ludziom mieszkającym poza ośrodkami np. akademickimi. Model nauki przemiennej, którego uczestnicy mogą uczyć się i pracować w zmieniających się co pewien czas okresach.²⁷⁸

W szkole podstawowej w drugim etapie kształcenia ze względu na specyfikę okresu rozwojowego, w jakim znajdują się dzieci zaleca się, aby stosować formy przemienne, również na takim przedmiocie, jak informatyka. Wykorzystanie wielości metod, w kombinacji ze zróżnicowanymi formami zespołową, grupową i jednostkowa powoduje, że lekcja staje się ciekawsza dla ucznia.

277 S. Juszczyk, J. Janczyk, D. Morańska, M. Musioł, Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej, Wyd.

Adam Marszałek, Toruń 2003, s. 238-240.

Metoda WebQuest²⁷⁹ jest wynikiem korelacji, opisanych metod nauczania, wykorzystanych podczas kształtowania umiejętności kluczowych. Pojęcie WebQuestu zostało wprowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych przez B. Dodge’a dla określenia angażującego uczniów działania nastawionego na dociekanie, badanie, w którym wykorzystywane są narzędzia internetowe i gdzie większość lub wszystkie wykorzystywane informacje pochodzą z Internetu. Metoda ta, oparta na teorii konstruktywistycznej, uczy nie tylko ukierunkowanego poszukiwania informacji, ale również ich przetwarzania, pozwala na doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole. Wspomaga proces myślowy ucznia na poziomie analizy, syntezy i ewaluacji. WebQuest ma na celu rozwinięcie u uczniów umiejętności myślenia problemowego, a u nauczycieli promowanie nauczania metodą rozwiązywania problemów.

WebQuest z reguły jest ćwiczeniem grupowym (uczy, więc umiejętności pracy w zespole), ale może być także realizowany jako zadanie indywidualne. Poprzez opracowywanie ciekawych scenariuszy i przypisywanie członkom zespołów określonych ról pełni rolę motywującą - pobudza zainteresowanie uczniów danym zagadnieniem.

WebQuest może być zaprojektowany dla jednej dyscypliny, ale może być także projektem interdyscyplinarnym. Czas realizacji zadania zbudowanego w oparciu o tę metodę waha się od jednej godziny lekcyjnej, do ćwiczeń, których realizacja trwa około miesiąca.²⁸⁰