Celem badań jest określenie związku pomiędzy kapitałem ludzkim a prze-wagą konkurencyjną przedsiębiorstw. W oparciu o sformułowany cel badań przyjęto następującą hipotezę badawczą: kapitał ludzki wywiera pozytywny wpływ na przewagę konkurencyjną wymiarowaną poprzez finansowe i rynkowe wyniki działalności przedsiębiorstwa.
Zakres podmiotowy badań obejmuje przedsiębiorstwa wchodzące w skład indeksu WIG Spożywczy, notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie20. Wybór zakresu podmiotowego badań wynikał z dwóch przesła-nek. Po pierwsze, wyniki badań bezpośrednich przeprowadzonych przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w Warszawie wskazują, że aktywa niematerialne mają decydujące znaczenie w kształtowaniu konkurencyj-ności przedsiębiorstw przemysłu spożywczego21. Po drugie, największą aktyw-ność inwestycyjną w zakresie zwiększania kapitału intelektualnego wśród pro-ducentów żywności wykazują podmioty duże o szerokiej skali działalności22. Zakres czasowy badań odnosi się do roku 2010.
W celu weryfikacji hipotezy badawczej wykorzystano modele regresji li-niowej. W modelach uwzględniono, iż poza kapitałem ludzkim – HC na prze-wagę konkurencyjną wymiarowaną poprzez wyniki działalności – P, tj.
17 A. Teixeira: On the Link Between Human Capital and Firm Performance. A Theoretical and Empirical Survey. „FEP Working Paper” 2002, No. 121, s. 16-24.
18 Z. Griliches, H. Regev: Firm Productivity in Israeli Industry 1979-1988. „Journal of Eco-nometrics” 1995, Vol. 65, s. 175-203.
19 S. Majmudar: The Impact of Human Capital Quality on the Boundaries of the Firm in the US Telecommunications Industry. „Industrial and Corporate Change” 1998, Vol. 7, No. 4, s. 663-677.
20 Biorąc pod uwagę dostępność i porównywalność danych, do badań zakwalifikowano 17 spółek, które posiadały siedziby na terytorium RP.
21 Wybrane aspekty konkurencyjności polskich producentów żywności. Red. I. Szczepaniak.
IERiGŻ, Warszawa 2008, s. 148.
22 A.P. Wiatrak: Wiedza i kapitał intelektualny jako źródła nierówności gospodarczych i spo-łecznych. W: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Kapitał ludzki i intelektualny. Red.
M.G. Woźniak. MITEL, Rzeszów 2005, s. 19.
ność sprzedaży – ROS oraz wskaźnik wartości rynkowej do wartości księgowej – MBV, oddziałują również kapitał strukturalny – SC i kapitał fizyczny – CE.
Zmienne objaśniające aproksymowano za pomocą wskaźników efektywności two-rzenia wartości dodanej obliczonych zgodnie z algorytmem metody VAIC (tabela 2).
Tabela 2 Algorytm metody VAIC
Etap Rodzaj informacji Opis
VA = OUT – IN wartość dodana
OUT – przychody ze sprzedaży przychody netto ze sprzedaży 1 IN – koszty oprócz kosztów
wynagro-dzeń i świadczeń na rzecz pracowników wartość kosztów operacyjnych bez wynagrodzeń i ubezpieczeń
CE – kapitał fizyczny wartość księgowa kapitałów własnych
2 CEE = VA/CE efektywność wykorzystania zaangażowanego kapitału własnego
HC – kapitał ludzki wartość wynagrodzeń wraz z ubezpieczeniami społecznymi i innymi świadczeniami 3
HCE = VA/HC efektywność wykorzystania kapitału ludzkiego SC = VA – HC kapitał strukturalny
4 SCE = SC/VA efektywność wykorzystania kapitału strukturalnego 5 VAIC = CEE + HCE + SCE współczynnik intelektualnej wartości dodanej
Źródło: S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska: Kapitał intelektualny. Spojrzenie z perspektywy interesariu-szy. Oficyna Wydawnicza, Kraków 2006, s. 270.
Uwzględniając wszystkie zmienne egzogeniczne i endogeniczne, przyjęto następujące postacie analityczne modeli regresji liniowej:
1) RSO = β0 + β1CEE + β2HCE + β3CEE + ε 2) MBV = β0 + β1CEE + β2HCE + β3CEE + ε.
Wyniki estymacji i weryfikacji parametrów powyższych równań wraz z błę-dami oszacowania przedstawia tabela 3.
Tabela 3 Wyniki estymacji i weryfikacji parametrów modeli regresji liniowej
Zmienna zależna:
standardowy wartość p Stała -0,104 0,024 0,001 -1,299 0,586 0,045
CEE -0,055 0,028 0,076 2,054 0,698 0,011
HCE 0,092 0,014 0 0,772 0,343 0,042
SCE 0,001 0,004 0,862 0,553 0,097 0
R2 0,852 0,737
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych i notowań badanych podmiotów.
Otrzymane wyniki estymacji i weryfikacji parametrów modeli regresji wskazują, że efektywność wykorzystania kapitału ludzkiego ma istotny i pozy-tywny wpływ na rentowność sprzedaży oraz wskaźnik wartości rynkowej do wartości księgowej w badanej próbie przedsiębiorstw, przy czym wpływ ten jest silniejszy przy uwzględnieniu jako efektów działalności miary rynku kapitało-wego. Uzyskane wyniki są zgodne z oczekiwaniami formułowanymi w oparciu o teorię kapitału ludzkiego oraz wynikami badań empirycznych przeprowadzo-nych przez inprzeprowadzo-nych autorów23. W przypadku pozostałych zmiennych objaśniają-cych kierunek, siła i istotność oddziaływania zależały od przyjętej zmiennej objaśnianej.
Podsumowanie
Przedstawione w opracowaniu rozważania teoretyczne i wyniki badań em-pirycznych pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków:
1. Kapitał ludzki stanowi kategorię ekonomiczną odgrywającą kluczową rolę w teorii przedsiębiorstwa i teorii wzrostu gospodarczego. Pomiar kapitału ludzkiego odnosi się najczęściej do jego podstawowych składowych, tj. wy-kształcenia, stanu zdrowia oraz doświadczenia zawodowego.
2. Zgodnie z podejściem zasobowym kapitał ludzki posiada wszystkie atrybuty strategiczne pozwalające uznać go za źródło przewagi konkurencyjnej przed-siębiorstwa, postrzeganej jako asymetria lub zróżnicowanie w zakresie jakie-gokolwiek porównywalnego wymiaru działalności podmiotów rynkowych.
3. Rezultaty przeprowadzonych badań empirycznych wskazują, że kapitał ludz-ki ma istotny i pozytywny wpływ na wyniludz-ki działalności przedsiębiorstw.
HUMAN CAPITAL AS A SOURCE OF FIRM’S COMPETITIVE ADVANTAGE Summary
The article aims to determine the relationship between human capital and firm’s competitive advantage. The starting point of the paper theoretical considerations is a de-scription of the concept and measurement methods of human capital treated as a part of intellectual capital of a company. Next part of the article presents the concept of compe-titive advantage, focusing on resource-based theory, in which a company is perceived as a unit of accumulated knowledge and capabilities implemented in practices and proces-ses in the organization. Based on the criteria of the strategic importance of resources, i.e.
value, uniqueness, imitability, substitution, an assessment of human capital as a source of competitive advantage was made.
23 M. Chen, S. Cheng, Y. Hwang: An Empirical Investigation of the Relationship Between Intellectual Capital and Firms’ Market Value and Financial Performance. „Journal of Intellectual Capital” 2005, Vol. 6, Issue 2, s. 159-176.
The last part of the paper contains the results of empirical research conducted on a sample of enterprises listed on the stock exchange within WIG – Food index. The linear regression models with finance and market performance as the endogenous variables and efficiency indicators of human capital, structural capital and physical capital as the exo-genous variables were used in the research. The study findings allowed the author to confirm a research hypothesis that assumed the positive impact of human capital on firm’s competitive advantage.
Janusz Kornecki