W celu lepszego uchwycenia związku pomiędzy poziomem wykształcenia pracowników a innowacyjnością przedsiębiorstwa wyróżniono trzy grupy po-ziomów wykształcenia pracowników szeregowych: pierwszą – z dominacją pra-cowników z wykształceniem zawodowym i niższym (do tej grupy zaliczono 181 podmiotów, co stanowi ok. 30% próby badawczej), drugą – z dominacją pra-cowników z wykształceniem średnim i wyższym (zaliczono do niej 352 podmio-ty, co stanowi ok. 58% próby) oraz trzecią – zrównoważoną, w której liczba pracowników zaliczanych do dwóch wyżej wymienionych kategorii okazała się równa (do tej grupy zaliczono 67 podmiotów, tj. ok. 11% badanej próby).
6 Uznając, że poziom wykształcenia jest skorelowany z poziomem kwalifikacji zawodo-wych, wyróżniono następujące poziomy wykształcenia: brak wykształcenia, wykształcenie pod-stawowe, gimnazjalne, zawodowe, średnie ogólnokształcące, średnie techniczne i/lub średnie zawodowe, policealne, wyższe (magisterskie lub/i licencjackie lub/i zawodowe lub/i podyplomo-we), tytuł doktora i wyższy.
7 Wśród profili wykształcenia wyróżniono: nauki techniczne (technika, elektronika, prze-mysł, budownictwo), nauki ścisłe (fizyka, matematyka, statystyka, informatyka), nauki przyrodni-cze (np. biologia, chemia), nauki społeczne (np. psychologia, socjologia, nauki polityczne), nauki ekonomiczne (np. ekonomia, zarządzanie i marketing, finanse i bankowość), nauki prawno- -administracyjne i inne.
8 Z tego punktu widzenia wyróżniono kadrę menedżerską oraz pracowników szeregowych.
9 Pełne wyniki badań zostały zawarte w publikacji: B. Plawgo, J. Kornecki: Wykształcenie pracowników a pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw. PARP, Warszawa 2010.
Analiza zależności pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstwa znajdującą swój wyraz we wdrażanych przez nie innowacjach (w okresie ostatnich trzech lat) a poziomem wykształcenia pracowników szeregowych nie wykazała istnie-nia istotnych statystycznie związków10 (rys. 1).
Rys. 1. Innowacyjność przedsiębiorstwa według dominującego poziomu wykształcenia pracowni-ków szeregowych
Źródło: Badania własne wśród kadry zarządzającej [n = 600].
W przedstawionym powyżej ujęciu według dominującego poziomu wy-kształcenia, zależności pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstwa a poziomem wykształcenia pracowników szeregowych nie są wyraźne. Stają się one jednakże dostrzegalne w ujęciu systematycznym, gdzie wyróżnione są różne poziomy wykształcenia osiągnięte przez pracowników szeregowych (rys. 2). Przy takim sposobie prezentacji zależności wyraźnie widać, że przedsiębiorstwa o więk-szym udziale pracowników szeregowych z wykształceniem wyżwięk-szym, policeal-nym i gimnazjalpoliceal-nym są bardziej skłonne do wdrażania innowacji. Z kolei mniej skłonne do wdrażania innowacji są przedsiębiorstwa z mniejszym udziałem pra-cowników szeregowych z wykształceniem średnim technicznym i/lub średnim zawodowym, zawodowym oraz podstawowym i bez wykształcenia. Wyniki te mogą sugerować, że wykształcenie pracowników ma jednak wpływ na innowa-cyjność przedsiębiorstwa. Wpływa na nie także typ wykształcenia – pracownicy szeregowi z wykształceniem ogólnym (policealnym, gimnazjalnym i też średnim ogólnokształcącym) tworzą lepszą bazę dla wprowadzania innowacji aniżeli pracownicy z wykształceniem sprofilowanym (zawodowym).
10 Zastosowano test niezależności chi-kwadrat.
Rys. 2. Innowacyjność przedsiębiorstwa według poziomu wykształcenia pracowników szeregowych*
* Istotność statystyczna p < 0,05.
Źródło: Badania własne wśród kadry zarządzającej [n = 600].
Zależność pomiędzy innowacyjnością przedsiębiorstwa a poziomem wy-kształcenia pracowników na stanowiskach kierowniczych rysuje się znacznie wyraźniej aniżeli w relacji z wykształceniem pracowników szeregowych. Dane przedstawione na rys. 3 wyraźnie wskazują, że przedsiębiorstwa zatrudniające na stanowiskach kierowniczych osoby z wyższym wykształceniem wykazują większą skłonność do wprowadzania innowacji (znajdującą swój wyraz we wdrożeniach występujących w ostatnich trzech latach) w porównaniu z przed-siębiorstwami, w których na stanowiskach kierowniczych nie ma osób o takim poziomie wykształcenia.
Rys. 3. Innowacyjność przedsiębiorstwa według poziomu wykształcenia kadry zarządzającej Źródło: Badania własne wśród kadry zarządzającej [n = 600].
Wyraźnie zarysowane są także różnice pomiędzy obiema grupami przed-siębiorstw, jeśli chodzi o plany wprowadzenia innowacji w perspektywie naj-bliższego roku. Taką deklarację złożyło 31,9% przedsiębiorstw zatrudniających na stanowiskach kierowniczych osoby z wykształceniem wyższym i jedynie 17,5% niezatrudniających kierowników o takim poziomie wykształcenia.
Zależności pomiędzy poziomem wykształcenia a rodzajem wprowadzanych innowacji są doskonale widoczne na podstawie analizy danych przedstawionych na rys. 4. Przedsiębiorstwa zatrudniające na stanowiskach kierowniczych osoby z wyższym wykształceniem są zdecydowanie bardziej skłonne do wdrażania niemal wszystkich rodzajów innowacji aniżeli przedsiębiorstwa niezatrudniające kierowników z wyższym wykształceniem.
Rys. 4. Rodzaje wprowadzonych innowacji a poziom wykształcenia kadry zarządzającej11
* Tendencja statystyczna 0,05 < p < 0,10.
** Istotność statystyczna p < 0,05.
Źródło: Badania własne wśród kadry zarządzającej [n = 600].
Największe różnice pomiędzy obiema kategoriami przedsiębiorstw, w tym potwierdzone występowaniem istotności statystycznej12, zarysowują się w za-kresie wprowadzania oryginalnych, nowatorskich wyrobów i/lub usług, modyfi-kowania wyrobów/usług produkowanych/oferowanych dotychczas (58,4%
11 Uwaga: niskie liczebności.
12 Zastosowano dokładny test Fishera.
przedsiębiorstw zatrudniających kierowników z wyższym wykształceniem, które wdrożyły ten rodzaj innowacji, wobec 23,1% przedsiębiorstw niezatrudniają-cych na stanowiskach kierowniczych osób z wyższym wykształceniem), inwe-stowania w maszyny i urządzenia (odpowiednio 66,5% i 49,2%) oraz występo-wania tendencji statystycznej w przypadku wejścia na nowe rynki (36,3% vs 23,4%). Chociaż wystąpiły znaczące różnice w przypadku takich rodzajów in-nowacji, jak wdrożenie nowych rozwiązań w zakresie technologii informacyjno--telekomunikacyjnych oraz wprowadzanie nowych rozwiązań technologicznych, know-how, to nie są one istotne statystycznie.
Przedsiębiorstwa posiadające kierownictwo legitymujące się wyższym wy-kształceniem są bardziej otwarte nie tylko na nowe rozwiązania technologiczne, ale także na nowe rozwiązania organizacyjne i współpracę z innymi podmiotami w zakresie rozwoju produktów i usług.
Oba typy przedsiębiorstw nie różniły się w sposób znaczący również pod względem skłonności do wdrażania innowacji marketingowych, w tym stosowa-nia nowych form/kanałów dystrybucji wyrobów i/lub usług oraz stosowastosowa-nia nowych form promocji wyrobów i/lub usług.