Ze strony szkolnictwa wyższego na koncepcję Long Life Learning i zwią-zaną z nią możliwość walidacji kompetencji zdobytych w sferze pozaformalnej
należy patrzeć przez pryzmat interesu dla uczelni10. W polskiej sytuacji demo-graficznej, kiedy liczba kandydatów na studia z roku na rok znacząco spada, pojawia się poważne zagrożenie dla systemu edukacji wyższej, który dysponuje dużym potencjałem kadrowym i infrastrukturalnym. W świetle prognoz demo-graficznych stworzenie możliwości uczenia się przez całe życie daje nowe szan-se dla uczelni wyższych. Z drugiej strony, studenci nietradycyjni stanowią wy-zwanie dla uczelni wyższych. Są to osoby, których nielinearna biografia edukacyjna sprawiła, że charakteryzują się dużą wiedzą, pewnymi szczególnymi umiejętnościami, a przez to mają sprecyzowane, wyraźne oczekiwania wobec oferty edukacyjnej uczelni. Pragną, by ich doświadczenie zawodowe, zdobywa-na zdobywa-na rynku pracy przez wiele lat wiedza i umiejętności zostały zaakceptowane, zweryfikowane przez uczelnie, gdzie zamierzają podjąć dalszą naukę, by konty-nuacja edukacji na poziomie szkoły wyższej nie wiązała się z dublowaniem po-siadanej wiedzy. Oczekują ulokowania na odpowiednim szczeblu ścieżki eduka-cji, odpowiadającym ich poziomowi wykształcenia, w szczególności tego zdobytego w sposób pozaformalny, zwolnienia z części wymagań programo-wych. Nie chcą uczyć się kwestii dobrze im znanych, związanych z pełnionymi funkcjami i zajmowanymi stanowiskami. Oczekują partnerskich relacji między studentami a uczelniami, możliwości dogodnego doboru programu kształcenia, a przede wszystkim walidacji posiadanych do tej pory kompetencji – możliwości pozyskania formalnego potwierdzenia posiadanej wiedzy i umiejętności, uzy-skania dyplomu, certyfikatu czy zaświadczenia, które będzie poświadczeniem ich nieformalnej edukacji. Jest to możliwe tylko przy założeniu, że mechanizm uznawania dotychczasowego kształcenia w celu zapewnienia dostępu do dalszej edukacji i przyznawania punktów zaliczeniowych dobrze funkcjonuje i wciąż się rozwija. Dlatego też częścią holistyczną podejścia do uczenia się przez całe ży-cie jest uznawanie wykształcenia i kompetencji, które stwarza ogromne możli-wości nie tylko dla samych zainteresowanych kontynuacją nauki na płaszczyźnie formalnej, ale także dla uczelni wyższych, które w ten sposób mają szansę cią-głego rozwoju oferty edukacyjnej i pozyskiwania nowych i wymagających stu-dentów. Mimo iż proces bilansowania kompetencji jest znacznie tańszy niż ty-powy pełny cykl edukacji formalnej, nie stanowi dla niego konkurencji. Wręcz przeciwnie, jest uzupełnieniem dla tradycyjnych sposobów uzyskiwania doku-mentów potwierdzających posiadane kwalifikacje zawodowe, a także sposobem na pozyskanie nowych studentów, co w następstwie otwiera nową możliwość dochodu uczelni.
10 Szkolnictwo wyższe a uczenie się przez całe życie. „Sprawy Nauki” 2010, nr 5, s. 38.
Realizacja idei kształcenia przez całe życie, będącej jednym z priorytetów Unii Europejskiej, wymaga od uczelni zwrócenia w swoich strategiach większej uwagi na rozwój oferty edukacyjnej, także studiów podyplomowych. Sugeruje się, że uczelnie wyższe powinny być jednym z podmiotów rynku wdrażających system walidacji kompetencji zdobytych na drodze doświadczenia zawodowego, gdyż bilansowanie oprócz wyzwania dla uczelni stanowi szansę rozwoju.
Aby koncepcja Long Life Learning, a przez to system walidacji kompeten-cji funkcjonował prawidłowo, w centrum zainteresowania uczelni wyższych powinna znaleźć się osoba chcąca podjąć dalszą naukę. Ważne też, by w pełni wykorzystać dotychczasowe efekty uczenia się osób w różnych miejscach, for-mach i okresach życia, bez względu na różnorodność form edukacji każdą osobę traktować na równi i umożliwić skorzystanie z procesu bilansowania wiedzy.
Należy dokonać przejścia z systemu edukacji skoncentrowanego na procesie nauczania do systemu opartego na efektach uczenia się, stworzyć praktyczne możliwości szybkiego reagowania uczelni wyższych na nowe potrzeby społe-czeństwa i rynku pracy11. Zatwierdzanie kompetencji powinno otwierać drogę do dalszej szeroko rozumianej edukacji.
Obserwujemy dziś na świecie zjawisko rosnącej elastyczności instytucji edukacyjnych. Wiele z nich adresuje swoje usługi do tradycyjnie nietypowych grup klientów, rozpoczynając proces kształcenia studentów od weryfikacji de-klarowanej przez nich wiedzy i umiejętności, zdobytej w najróżniejszych oko-licznościach i mieszczącej się w zakresie dyplomowania. Popyt na tego rodzaju usługi edukacyjne ciągle rośnie. Także w Polsce obserwujemy wyraźne symptomy tego trendu, np. ogromną popularność nowych inicjatyw krajowych uczelni12.
Ogromne wyzwanie, a zarazem szansę dla podmiotów chcących wprowa-dzić system walidacji kompetencji, w tym dla uczelni wyższych, stanowi stwo-rzenie warunków umożliwiających uznawanie kwalifikacji nadawanych w Pol-sce w innych krajach, zwłaszcza w państwach członkowskich Unii Europejskiej, przy jednoczesnej realizacji zobowiązań, które wynikają z uzgodnionych w ra-mach UE uregulowań dotyczących tego obszaru. W tym miejscu należy wspo-mnieć o ustanowionych przez Komisję Europejską Europejskich Ramach Kwali-fikacji, tj. wspólnych zasadach umożliwiających państwom członkowskim, pracodawcom i jednostkom porównywanie ze sobą umiejętności i kompetencji zdobywanych w różnorodnych systemach kształcenia. Europejskie Ramy Kwali-fikacji nie mają charakteru obligatoryjnego, stanowią jedynie zalecenia dla od-powiednich instytucji krajów członkowskich, mają stanowić wsparcie
11 W. Woźniak: Dowód na wiedzę. Walidacja i uznawalność kompetencji na rynku pracy.
Konferencja „Edukacja pozaformalna a rynek pracy”, Warszawa, 10 grudnia 2009 r.
12 Witryna internetowa Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: www.nauka.gov.pl
ce zapewnienie przejrzystości oraz promowanie mobilności pracowników i kształcenia się przez całe życie. ERK przyczyniają się do budowania mostów między uczeniem formalnym, pozaformalnym i nieformalnym13.
Podsumowanie
Korzyści płynące z opracowania systemu walidacji kwalifikacji to przede wszystkim możliwość uzyskania przez pracowników formalnego potwierdzenia kwalifikacji zdobytych przez długoletnie doświadczenie na rynku pracy, a w na-stępstwie ograniczenie kosztów szkoleń pracowniczych, co przyczynia się do oszczędności finansowych przedsiębiorstw. System ten korzystnie wpływa na wzrost mobilności pracowników, a także ułatwia odnalezienie właściwego miej-sca na rynku pracy osobom pozostającym bez zatrudnienia.
Rozwój i promowanie systemu kształcenia ustawicznego, możliwość wali-dacji kompetencji zdobywanych na drodze pozaformalnej mobilizuje do podję-cia nauki osoby odznaczające się wysokimi umiejętnośpodję-ciami, a nieposiadające ich formalnego potwierdzenia.
Bilansowanie doświadczeń rozumiane jako sposób uzyskania dyplomu po-siada wartość tylko wtedy, gdy wszyscy wiedzą o jego istnieniu i rozumieją zasadę jego funkcjonowania, a uzyskane w ten sposób dyplomy znajdują akcep-tację pracodawców. Dlatego tak ważne jest, by rozpowszechniać ideę, że do-świadczenie ma taką samą (niekiedy nawet wyższą) wagę niż formalne kursy, szkolenia i pozostałe formy kształcenia, których uwieńczeniem jest otrzymanie dyplomu, certyfikatu czy zaświadczenia, oraz upowszechniać stosowanie języka kwalifikacji w obszarach edukacji i rynku pracy. Formalne uznanie posiadanej wiedzy i umiejętności stanowi formę pomocy dojrzałym studentom i grupom społecznie defaworyzowanym oraz emigrantom w dostępie do uczelni, umożli-wia także powrót na uczelnię osobom, które z różnych powodów musiały prze-rwać swoją edukację. Ułatwia także zmianę ścieżki kariery zawodowej i pod-wyższenie kwalifikacji. Tak więc koncepcja LLL i wiążący się z nią system walidacji kompetencji sprawiają, że uczenie staje się bardziej atrakcyjne, ponie-waż zdobywa się wiedzę zgodną z oczekiwaniami, a przez to dla każdego stu-denta bardziej znaczącą. Uwidacznia się pełen zakres wiedzy, umiejętności i kompetencji każdego człowieka, pozytywnie wpływa na zwiększenie zatrud-nialności, ułatwia progresję i otwiera ścieżki kariery zawodowej każdego oby-watela.
13 A. Kraśniewski: Proces Boloński, to już 10 lat. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2009.
Nakłady, które trzeba ponieść w celu budowy systemu walidacji kwalifika-cji zdobywanych przez lata doświadczeń w nieformalny sposób, to przede wszystkim koszty związane z wprowadzeniem metodologii, narzędzi i procedur, jak również te związane z samym procesem egzaminacyjnym, który mimo wszystko jest o wiele tańszy od procesu szkoleniowego.
VALIDATION OF THE COMPETENCE OF A HOLISTIC APPROACH TO LONG LIF LEARNING PROGRAMME
Summary
Validation of an extensive system of qualifications is an element of the Long Life Learning, a concept consisting of learning throughout life. It is the realization of the records of the Lisbon Strategy, related to building knowledge-based economy, where statute learning plays a key role. It’s essence is manifested in the verification of knowledge, skills and professional responsibility and recognition of those reference by awarding certificates and diplomas. Construction of system solutions to confirm the professional skills of persons who acquired them in an informal way entails benefits for all transactor of the market economy. The concept of LLL and a corresponding system of validation of competences makes learning more attractive, because the knowledge gained in line with expectations, not coinciding with the gained in non-formal way. It is important to spread the idea that experience is the same weight as formal forms of edu-cation because the balance of experience understood as a way of obtaining the diploma has value only if everyone knows about its existence and understand the principle of its operation, and diplomas obtained in this way are accepted by employers.
Dionizy Niezgoda