Ocena zgodności

Stosowanie rozwiązań normatywnych w organizacjach świadczących usługi w zakresie rekreacji wiąże się z procesem niezależnego i obiektywnego potwierdzania spełniania wytycznych i wymagań określonych w normach. Proces ten jest określany pojęciem oceny zgodności. Ocena zgodności oznacza proces wykazujący, czy zostały

13 Normy międzynarodowe publikuje Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna ISO (International Organization for Standardization). Oznaczenie nazwy normy: ISO. Wszystkie normy międzynarodowe z określeniem ich aktualnego statusu (obowiązująca, wycofana, w trakcie prac) można znaleźć w stronie http://www.iso.org.

14 Normy europejskie publikuje Europejski Komitet Normalizacyjny CEN (European Committee for Standardization). Oznaczenie nazwy normy: EN. Wszystkie normy europejskie z określeniem ich aktualnego statusu (obowiązująca, wycofana, w trakcie prac) można znaleźć w stronie http://www.cen.eu.

15 Normy krajowe publikuje Polski Komitet Normalizacyjny PKN. Oznaczenie nazwy normy: PN. Wszystkie normy polskie z określeniem ich aktualnego statusu (obowiązująca, wycofana, w trakcie prac) można znaleźć w stronie http://www.pkn.pl.

16 PN-EN 45020:2009, Normalizacja i terminy związane. Terminologia ogólna, PKN, Warszawa 2009, s. 11-12.

17 A. Hamrol, W. Mantura, Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, PWN Warszawa-Poznań 2005, s. 107-112;

T. Borys, P. Rogala, red., Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 35-36.

spełnione określone wymagania odnoszące się do produktu, procesu, usługi, systemu, osoby lub jednostki¹⁸.

W wąskim rozumieniu ocena zgodności jest utożsamiana z oceną wyrobów wprowadzanych do obrotu, jest przeprowadzona przez producenta w odniesieniu do regulacji prawnych, wymagań jakościowych oraz norm technicznych zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. oraz Ustawą z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku¹⁹.

W szerokim ujęciu zgodność jest definiowana jako spełnienie wymagania²⁰. Wymaganie jest definiowane jako potrzeba lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe²¹. Można wyróżnić następujące źródła wymagań formułowanych dla wyrobów, usług, procesów czy systemów zarządzania w organizacjach rekreacyjnych:

 wymagania prawne i regulacyjne,

 wymagania własne (wewnętrzne) organizacji, które mogą wynikać ze zwyczajów i praktyk stosowanych w organizacji oraz przez strony zainteresowane,

 wymagania klienta i innych stron zainteresowanych,

 wymagania normatywne mogą dotyczyć wyrobu, zarządzania jakością, klienta, mogą mieć one charakter wymagań prawnych oraz regulacyjnych.

W szerokim ujęciu istotę oceny zgodności można zdefiniować poprzez jej rodzaje (rysunek 3.2).

18 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 339/93. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 218/30.

19 Dz.U. 2016 poz. 542. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku.

20 Norma PN-EN ISO 9000:2015 Systemy zarządzania jakością -- Podstawy i terminologia, PKN Warszawa 2016, pkt. 3.6.11.

21 Norma PN-EN ISO 9000:2015 Systemy zarządzania jakością -- Podstawy i terminologia, PKN Warszawa 2016, pkt. 3.6.4.

Rys. 3.2. Rodzaje oceny zgodności

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Borys T., Rogala P., Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 35-36.

Ocena zgodności w organizacjach rekreacyjnych może mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny.

Zakres oceny obowiązkowej regulowany jest przede wszystkim poprzez wymagania prawne w zakresie bezpieczeństwa wyrobów oraz usług żywieniowych, noclegowych, kwalifikacji kadr itd. Jednym z ważniejszych aktów prawnych jest Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów, która określa, że producent jest zobowiązany wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne²². Istotą rozwiązań w zakresie odpowiedzialności producenta za bezpieczeństwo wyrobu jest działanie systemu oceny zgodności²³, którego celem jest dopuszczanie do obrotu na Jednolitym Rynku UE tylko wyrobów spełniających wymagania unijnych aktów prawnych w zakresie aspektów bezpieczeństwa użytkowania wyrobów.

Procedura oceny zgodności polega na kontroli spełnienia przez dany wyrób wymagań zawartych w przepisach prawa, a obowiązek przeprowadzenia oceny zgodności leży po stronie producenta²⁴. Widocznym dla zakupującego wyrób elementem tego systemu jest

22 Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów. Dz.U. 2003 Nr 229 poz. 2275 z dalszymi zmianami.

23 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku DZ.U. Warszawa, dnia 19 kwietnia 2016 r. Poz. 542.

24 System oceny zgodności obejmuje w Polsce: organy nadzorujące (Polskie Centrum Akredytacji i ministerstwa), jednostki akredytowane (jednostki certyfikujące, laboratoria, jednostki kontrolujące), jednostki przystępujące do oceny zgodności (producenci, importerzy, sprzedawcy), nadzór rynku (organy nadzoru rynku

•ocena dobrowolna

•ocena zgodności z wymaganiami wewnętrznymi (organizacji)^. Ocena ze względu na rodzaj

wymagań

znaczek „CE” umieszczany na produktach²⁵. Do obligatoryjnych dyrektyw, które mogą być wykorzystane przez producentów wyrobów mających zastosowanie w rekreacji, można zaliczyć m.in:

 Dyrektywę 2009/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 r.

w sprawie bezpieczeństwa zabawek.

 Dyrektywę 94/25/WE Rekreacyjne jednostki pływające (RCD).

 Dyrektywę 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Do pozostałych wymagań obligatoryjnych w zakresie świadczenia usług rekreacyjnych można zaliczyć wymagania: w zakresie kwalifikacji instruktorów sportów²⁶, dotyczące bezpieczeństwa żywności²⁷, w zakresie kategoryzacji obiektów noclegowych²⁸, organizacji wypoczynku dzieci i młodzieży²⁹ itd.

W obszarze rekreacji stosowanych jest również szereg norm nieobligatoryjnych. Mają one charakter techniczny i zawierają wymagania w zakresie bezpieczeństwa wyrobów oraz usług³⁰. Działalność normalizacyjna w tym zakresie mieści się w obszarze usług turystycznych³¹. Normy techniczne dla wyrobów rekreacyjnych dotyczą³²:

 urządzeń sportowo-rekreacyjnych i obiektów (np. baseny, zjeżdżalnie wodne, place zabaw, obiekty widowiskowe, urządzenia i konstrukcje wesołych miasteczek oraz parków rozrywki, nawierzchnia obiektów i terenów sportowych, wyposażenie siłowni plenerowych zainstalowane na stałe),

 wyposażenia osobistego (np. kaski, wiązania do nart, obuwie, namioty, narty, sprzęt alpinistyczny, sprzęt paralotniowy, sprzęt do nurkowania, sprzęt wypornościowy do oraz organy celne). Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku DZ.U.

Warszawa, dnia 19 kwietnia 2016 r. Poz. 542.

25 Wzór znaku znajduje się w: Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 339/93. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 218/30, s. 47.

26 Dz.U. 2010 Nr 127 poz. 857. U S TAWA z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie.

27 System HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point), który wymagany jest zapisami Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia Dz.U. 2006 nr 171 poz. 1225.

28 Rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 29 września 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie

29 Np. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży.

30 Stosowanie Polskich Norm (PN) jest dobrowolne. Szerzej: https://wiedza.pkn.pl (dostęp: 28.10.2016).

31 Normami usługowymi w zakresie turystyki zajmuje się na poziomie europejskim komitet techniczny CEN CEN/TC 329, na poziomie międzynarodowym komitet techniczny ISO ISO/TC 228, w Polsce komitet techniczny PKN KT 2, Sportu i Rekreacji.

32 Pełna lista norm polskich znajduje się na stronie PKN: http://sklep.pkn.pl, w katalogu Organ Techniczny KT2 Sportu i Rekreacji. Normy międzynarodowe wydane przez ISO można znaleźć na stronie: http://www.iso.org/ w katalogu Komitet Techniczny TC 228.

nauki pływania, śpiwory, deskorolki, łyżworolki, hulajnogi, nadmuchiwany sprzęt do zabawy, łyżwy, sprzęt ochrony indywidualnej zapobiegający upadkom z wysokości, indywidualne urządzenia wypornościowe),

 wyposażenia obiektów (np. sprzęt gimnastyczny, maty i materace, sztuczne ściany wspinaczkowe, sprzęt boiskowy, wyposażenie do tenisa stołowego, przedmioty rekreacyjne pływające stosowane na wodzie i w wodzie, stacjonarny sprzęt treningowy).

Ogólne przesłanki w zakresie normalizacji usług, w tym rekreacyjnych, zawarte są w Dyrektywie 2006/123/We Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r.

dotyczącej usług na rynku wewnętrznym³³. Dyrektywa zachęca do opracowywania Norm Europejskich w celu ustalenia zgodności między usługami, informowania odbiorcy i określenia jakości dostarczanych usług³⁴.

Ocena zgodności może przybierać różne formy, mając na uwadze jej obligatoryjność, zakres, podmiot przeprowadzających ocenę oraz cele. Ze względu na formę można rozróżnić następujące rodzaje oceny zgodności:

1. Akredytacja – jest to „atestacja przez stronę trzecią, dotycząca jednostki oceniającej zgodność, służąca formalnemu wykazaniu jej kompetencji do wykonywania określonych zadań w zakresie oceny zgodności”³⁵. Akredytacja ma celu przede wszystkim budowanie zaufania do systemu oceny zgodności oraz wyników jego działania w postaci certyfikowanych produktów, usług, systemów zarządzania oraz osób i organizacji. Zgodnie z Rozporządzeniem WE³⁶ krajowa jednostka akredytująca, w przypadku Polski Polskie Centrum Akredytacji PCA, na wniosek jednostki oceniającej zgodność (np. jednostki certyfikującej, laboratorium), sprawdza, czy posiada ona kompetencje do wykonywania określonych czynności z zakresu oceny zgodności. W przypadku, gdy zostanie stwierdzone, że posiada ona takie kompetencje, krajowa jednostka akredytująca wydaje certyfikat akredytacji poświadczający te kompetencje (lista jednostek akredytowanych przez PCA znajduje się na jej stronie internetowej)³⁷. Oznacza to, że jednostka posiada stosowne uprawnienia do

33 DYREKTYWA 2006/123/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 12 grudnia 2006 r.

dotycząca usług na rynku wewnętrznym. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 376/36.

34 http://www.cen.eu/ (dostęp: 28.10.2016).

35 https://www.pca.gov.pl/ (dostęp: 14.02.2017).

36 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 339/93. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 218/30.

37 Norma PN-EN ISO/IEC 17000:2006, Ocena zgodności -- Terminologia i zasady ogólne, https://www.pca.gov.pl (dostęp:14.02.2017).

przeprowadzania ocen i wydawania certyfikatów lub innych dokumentów potwierdzających zgodność.

2. Certyfikacja – to działanie jednostki oceniającej zgodność, wykazujące, że należycie zidentyfikowany wyrób, projekt wyrobu lub proces jego wytwarzania są zgodne z wymaganiami³⁸. Certyfikat to dokument wydany przez jednostkę oceniającą zgodność, posiadającą akredytację PCA (tzw. III stronę), potwierdzający, że wyrób, projekt wyrobu lub proces jego wytwarzania są zgodne z wymaganiami.

3. Autoryzacja to potwierdzenie przez ministra albo kierownika urzędu centralnego właściwych ze względu na przedmiot oceny zgodności, że jednostka oceniająca zgodność spełnia warunki określone Ustawie o ocenie zgodności (w art. 28), i zakwalifikowanie tej jednostki do procesu notyfikacji.

4. Notyfikacja to zgłoszenie Komisji Europejskiej i państwom członkowskim Unii Europejskiej autoryzowanych jednostek, oceniających zgodność właściwych do wykonywania czynności określonych w procedurach oceny zgodności³⁹.

5. Deklaracja zgodności to oświadczenie producenta, instalatora lub ich upoważnionego przedstawiciela albo prywatnego importera, na ich wyłączną odpowiedzialność, że wyrób jest zgodny z wymaganiami⁴⁰.

6. Audit jest definiowany jako systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodów z auditu (dokumentów, informacji, zapisów itp.) oraz jego obiektywnej oceny w celu określenia stopnia spełnienia kryteriów auditu (założonych kryteriów oceny tj. zestaw polityk, procedur lub wymagań)⁴¹. Audit może mieć charakter auditu wewnętrznego (audit I strony) lub auditu zewnętrznego (II lub III strony). Audit wewnętrzny jest przeprowadzany przez samą organizację lub w jej imieniu na potrzeby przeglądu zarządzania oraz do innych celów wewnętrznych.

Audity wewnętrzne mogą stanowić podstawę do zadeklarowania zgodności. Audity zewnętrzne obejmują audity II strony przeprowadzane przez strony zainteresowane organizacją, takie jak klienci lub inne osoby występujące w ich imieniu. Audity III strony przeprowadzane są przez niezależne organizacje auditujące tj. jednostki regulacyjne lub certyfikujące.

38 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku DZ.U. Warszawa, dnia 19 kwietnia 2016 r. Poz. 542.

39 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku DZ.U. Warszawa, dnia 19 kwietnia 2016 r. Poz. 542.

40 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku DZ.U. Warszawa, dnia 19 kwietnia 2016 r. Poz. 542.

41 PN-EN ISO 19001:2012 Wytyczne dotyczące auditowania systemów zarządzania, PKN Warszawa, 2012, s. 6.

7. Samoocena jest wszechstronnym i systematycznym przeglądem działań i wyników organizacji w odniesieniu do wybranych wymagań⁴² (norm, modeli doskonałości np.

European Foundation for Quality Management EFQM czy Polskiej Nagrody Jakości PNJ, Common Assessment Framework CAF).

8. Przegląd jest to określanie przydatności, adekwatności lub skuteczności obiektu (proces, system, wyrób, usługa itd.) w celu osiągnięcia ustalonych celów⁴³. Przegląd jest dokonywany przez kierownictwo organizacji w celu uzyskania informacji niezbędnych do podejmowania decyzji i działań pozwalających na: doskonalenie skuteczności i efektywności systemu zarządzania jakością oraz jego procesów oraz odpowiednie gospodarowanie potrzebnymi zasobami organizacji.

Przeglądy i audity są podstawowymi metodami oceny stosowanymi w znormalizowanych systemach zarządzania jakością, które zostaną omówione w dalszej części rozdziału. Ze względu na podmiot, przeprowadzający ocenę zgodności, może przyjmować formę oceny I strony, II strony oraz III strony. Ocena I strony jest oceną zgodności przeprowadzaną przez samą organizację lub w jej imieniu. Może ona przybierać formy auditu wewnętrznego, przeglądu lub samooceny. Ocena II i III strony mają charakter oceny zewnętrznej.