Umiejętność dbania o zdrowie fizyczne w Portugalii i francuskojęzycznej wspól-nocie Belgii była traktowana jako jedna z kompetencji kluczowych. W Belgii kształtowano ją na lekcjach WF-u. W Portugalii była rozumiana jako podnoszenie jakości i promowanie prozdrowotnego stylu życia102. W całej UE można było za-uważyć tendencję do zwiększania liczby godzin zajęć wychowania fizycznego, or-ganizowania wyjazdów na „zielone szkoły” oraz promowania higienicznego trybu życia. Największym problemem w Europie, podobnie jak i w ówczesnej w Polsce, było jednak nasilające się zjawisko zagrożenia uzależnieniami (lekomania, palenie
102 Kompetencje kluczowe…, s. 37.
papierosów, używanie środków odurzających i spożywanie alkoholu przez dzie-ci i młodzież), tworzenie się subkultur młodzieżowych, w których występowało zjawisko przestępczości nieletnich, oraz zjawisko narastającej agresji i frustracji.
Jak pisze D. Dziewulak, zjawiska te zostały dostrzeżone po raz pierwszy u schyłku lat siedemdziesiątych i zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia, Wspólnotę Europejską i Radę Europy za kluczowy problem związany ze zdrowiem psychicznym i fizycznym młodego pokolenia. Rozpoczęto więc sy-stematyczny monitoring tego zjawiska, a na szczeblu zarówno europejskim, jak i poszczególnych krajów członkowskich prowadzone były działania profilaktyczne i naprawcze.
W 2001 roku kraje OECD (do których należy również Polska) wydały rekordowe kwoty na ochronę zdrowia – średnio 8,4% wartości ich produktu krajowego brutto, o ponad 0,3 punktu procentowego więcej niż w roku 2000. Są to dane pochodzące z raportu OECD Health Data 2003, analizującego sytuację w 30 krajach członkowskich. (...) Zmieniają się również czynniki ryzyka w ochronie zdrowia. W wielu krajach OECD udało się w ostatnich latach zmniejszyć spożycie wyrobów tytoniowych, choć jest to wciąż główna przyczyna przedwczesnych zgonów. W roku 2000 odsetek osób palą-cych codziennie w krajach, takich jak Australia, Kanada, Szwecja i USA, spadł do 20 z 32% w 1980 roku. Negatywnie wyróżnia się jedynie Grecja, w której w 2000 roku paliło 35% dorosłych103.
Oprócz tego w ramach ochrony zdrowia i życia uczniów w całej UE położono szczególny nacisk na wychowanie komunikacyjne, uczenie prawidłowego zacho-wania się na drodze, zapobiegania wypadkom. Promowanie zdrowego stylu życia oraz edukacja ekologiczna wspierały realizację tego priorytetu. Powstał Program eZdrowie, którego celem była ponadgraniczna, lepsza i bardziej efektywna ochro-na zdrowia Europejczyków oraz wymiaochro-na doświadczeń w tym zakresie.
Polska szkoła podejmowała liczne działania mające na celu zapobieganie i przeciwdziałanie patologiom oraz ochronę życia i zdrowia uczniów. Instytucje odpowiedzialne za edukację i wychowanie dostrzegały, że „wśród różnorodnych przejawów demoralizacji za najbardziej niepokojące i zagrażające zdrowiu dzieci i młodzieży uznaje się narkomanię, alkoholizm i prostytucję. (...) Picie alkoho-lu czy odurzanie się narkotykami współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi, wczesną inicjacją seksualną. Wszystkie te czynniki mogą być przy-czyną nawiązywania kontaktów z grupami przestępczymi, a w dalszej kolejności popełniania przestępstw”104.
103 W. Żółcińska, Kosztowne zdrowie, http://www.cxo.pl/news/56766.html (dostęp: 1.01.2017).
104 Procedury postępowania nauczycieli i metody współpracy szkół z policją w sytuacjach zagrożenia dzieci oraz młodzieży przestępczością i demoralizacją w szczególności narkomanią, alkoholizmem i pro-stytucją. Jeden z modułów Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Prze-stępczości wśród Dzieci i Młodzieży został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 stycznia 2004 r.
Opierając się na Ustawie z dnia 26 października 1982 roku O postępowaniu w sprawach nieletnich oraz na Zarządzeniu nr 590 Komendanta Głównego Policji z dn. 24 października 2003 r., policja mogła w sprawach osób nieletnich podej-mować działania interwencyjne. Także szkoły mogły prowadzić takie działania na mocy Rozporządzenia MENiS z dnia 31 stycznia 2003 roku w sprawie szcze-gółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i mło-dzieży zagrożonych uzależnieniem. Rozporządzenie to zobowiązywało szkoły i placówki edukacyjne do opracowania strategii działań wychowawczych, zapobie-gawczych i interwencyjnych oraz opracowania metod ich wdrażania. Zapobiega-nie patologiom, uzależZapobiega-nieniom i działania profilaktyczne znajdowały swój wyraz w treściach lekcji wychowawczych, „zielonych szkołach”, projektach współpracy, odczytach, kampaniach informacyjnych, specjalistycznych publikacjach, szkole-niach dla nauczycieli, pracowników oświatowych i rodziców. W Krakowie dużą popularnością cieszył się projekt Bezpieczny Kraków prowadzony przez policję we współpracy z psychologami, służbą zdrowia etc.
W zawiązku z zagrożeniem dystrybucją narkotyków na terenie szkół więk-szość placówek edukacyjnych korzystała z profesjonalnych firm ochroniarskich lub elektronicznego monitoringu.
Rządowy program „Profilaktyczna opieka nad dziećmi i młodzieżą w środowis-ku nauczania i wychowania” sygnowany w 2004 rośrodowis-ku miał na celu zapewnienie wszystkim uczniom szkół podstawowych (także 6-latkom), gimnazjalnych i po-nadgimnazjalnych wszelkiego typu (publicznych i niepublicznych) dostępności do profilaktycznej opieki zdrowotnej105.
W wyniku współpracy między administracją rządową, organizacjami poza-rządowymi oraz Polskim Komitetem UNICEF i Biurem Rzecznika Praw Dziec ka powstał długofalowy Narodowy Plan Działań106 na Rzecz Dzieci 2004–2012 pod tytułem Polska dla Dzieci.
Jednym z obszarów działania tego programu było promowanie zdrowego trybu życia: „aby wszystkie dzieci żyły w zdrowym środowisku, zapewniającym im naj-wyższy poziom ochrony zdrowia, obejmujący w szczególności profilaktykę oraz ochronę przed chorobami epidemiologicznymi”107, kształtowanie właściwych po-staw i zachowań wobec zagrożeń i chorób cywilizacyjnych, w tym uzależnień oraz HIV/AIDS. W programach szkolnych znajdowały się treści związane z wycho-waniem do życia w rodzinie, międzyprzedmiotowa ścieżka edukacyjna związana z edukacją prozdrowotną etc. Zwiększona do trzech godzin tygodniowo liczba lekcji wychowania fizycznego pozwalała wzmocnić organizm i przyzwyczaić ucz-niów do systematycznych ćwiczeń, jak również promować higieniczny tryb życia,
105 http://www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m15&ms=737&ml=pl&mi=737&mx=0&mt=&m y=737&ma=013506 (dostęp: 1.01.2008).
106 http://old.ko.poznan.pl/pub/ftp/Edukacja_zdrowotna/NARODOWY_PLAN_DZIALAN_
NA_RZECZ_DZIECI_2004-2012.pdf (dostęp: 1.01.2008).
107 http://old.ko.poznan.pl/pub/ftp/Edukacja_zdrowotna/NARODOWY_PLAN_DZIALAN_
NA_RZECZ_DZIECI_2004-2012.pdf (dostęp: 1.01.2008).
aktywność fizyczną i różne dyscypliny sportu. W nauczaniu wczesnoszkolnym działania te przyjmowały wymiar promowania zdrowego trybu życia, rozwijania zainteresowań (szczególnie sportowych), dbania o bezpieczeństwo podczas zabaw i korzystania z urządzeń technicznych, poruszania się po ulicach, zapoznawania uczniów z zasadami ruchu drogowego etc.
W każdym programie nauczania i w każdym zestawie podręczników dla klas I–III te treści były obecne. Nauczyciele organizowali zajęcia praktyczne w terenie, zapraszali na lekcje policjantów, pielęgniarki i inne osoby, które mogły wesprzeć ich działania.
Problematyka edukacji ekologicznej była w polskich szkołach szeroko uwzględ-niana. Szczególnie w klasach nauczania początkowego nauczyciele poświęcali jej wiele czasu. W podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawo-wych i gimnazjów znajdujemy przedmiot „edukacja ekologiczna”, którego głów-nym celem było rozwijanie wrażliwości uczniów na problemy środowiska oraz ukazywanie im wpływu ludzkiej działalności na zmiany w przyrodzie, mechaniz-mów i skutków niepożądanych tych zmian.
Nauczyciele chętnie tworzyli autorskie programy nauczania, które promowały tę problematykę. Powstała seria podręczników przeznaczonych dla edukacji na pozio-mie wczesnoszkolnym. Popularne „zielone szkoły”, szczególnie w klasach młodszych, służyły nie tylko wypoczynkowi dzieci na świeżym powietrzu, ale i edukacji ekolo-gicznej oraz rozwijaniu wrażliwości uczniów na problemy lokalnego środowiska.