do edukacji i kształcenia otwartego
Władze Unii Europejskiej rok 1996 ogłosiły Europejskim Rokiem Edukacji Usta-wicznej. Była to okazja do podsumowań, badań, analiz i wzmocnienia działań in-nowacyjnych. Pierwsze działania w zakresie promowania edukacji ustawicznej116 zostały zapoczątkowane w 1970 roku przez Paula Lengranda, który na konferencji UNESCO przedstawił raport Wprowadzenie do koncepcji uczenia się przez całe życie. Dwa lata później Komisja UNESCO wydała dokument Uczyć się, aby być.
Świat edukacji dziś i jutro (Learning to Be. The World of Education Today and To
morrow). W 1973 roku OECD opublikowała raport Kształcenie powrotne: strategia uczenia się przez całe życie (Recurrent Education: A Strategy for Lifelong Learning), którego założeniem było zwrócenie uwagi na powiązanie kształcenia dorosłych z przemianami gospodarczymi, konkurencyjnością firm i promocją zatrudnienia.
W Lizbonie Rada Europejska za jedną z najważniejszych dziedzin polity-ki edukacyjnej uznała kształcenie ustawiczne (lifelong learning) oraz edukację
116 Uczenie się przez cale życie: Rola systemów edukacji w państwach członkowskich UE. Przegląd sytu
acji w poszczególnych krajach, Eurydice, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Warszawa 2002.
na odległość (eLearning). Skutkiem tego było opublikowanie przez Komisję Europejską w listo padzie 2001 roku komunikatu Ku Europie urzeczywistniającej kształcenie ustawiczne (Making a European Area of Lifelong Learning Reality117), w którym zawarto propozycje szczegółowych działań zmierzających do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Z kolei w czerwcu 2002 roku Rada przyjęła dwie uchwały: w sprawie kształcenia ustawicznego118 oraz w sprawie umiejętno-ści i mobilnoumiejętno-ści119. Komisja Europejska opublikowała również kilka dokumen-tów120, w których podkreśliła wagę kształcenia permanentnego i zwróciła uwagę na szczególną rolę kształcenia otwartego i kształcenia na odległość, zwiększanie szans zatrudnienia obywateli poprzez doskonalenie ich umiejętności, poszerza-nie wiedzy i zdobywaposzerza-nie nowych kompetencji, rozwój i modernizację kształcenia ustawicznego, ułatwienie dostępu do edukacji, zwiększanie drożności systemów edukacyjnych, podnoszenie jakości w edukacji i rozwijanie oferty szkoleniowej dla dorosłych, współpracy międzynarodowej i wspieranie działań towarzyszą-cych umożliwiajątowarzyszą-cych dorosłym łączenie edukacji, pracy zawodowej i obowiąz-ków rodzinnych.
Dania i Portugalia położyły szczególny nacisk na opracowywanie specyficz-nych metod nauczania. Austria, Dania, Niemcy i Szwecja rozpoczęły wdraża-nie elastycznej formy kształcenia i stosowawdraża-nie metody wsparcia w postaci ur-lopów szkoleniowych i pomocy materialnej. Anglia, Walia, Irlandia Północna i Dania oferowały kursy doskonalące, wykorzystujące nowoczesne technologie.
Dania i Szwecja wprowadziły specjalne kursy dla osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, w tym również, tak jak w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, kur-sy czytania, pisania i liczenia. We Włoszech w roku 1996 została wprowadzona polityka uczenia się przez całe życie oparta na formalnych przepisach i włączona do działalności instytucji edukacyjnych. Celami strategicznymi polityki kształce-nia dorosłych było rozszerzenie oferty edukacyjnej dla wszystkich grup społecz-nych i wiekowych, wspieranie integracji i mobilności społecznej na rynku pracy, zwiększenie autonomii i lepsza koordynacja działań obecnych na włoskim rynku instytucji edukacyjnych. Realizację tych założeń ułatwiło wprowadzenie specjal-nych świadczeń pieniężspecjal-nych (buoni studio), stypendiów i dotacji na kształcenie (assegni di studio), jak również gwarantowanych pożyczek (prestiti d’onore), urlo-pów szkoleniowych (permessi di studio) oraz likwidacja barier w dostępie do wy-kształcenia – na przykład ograniczeń czasowych.
117 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2001:0678:FIN:EN:PDF (dostęp:
1.01.2005).
118 Council Resolution of 27 June 2002 on lifelong learning, 2002/C 162/01.
119 Council Resolution of 3 June 2002 on skills and mobility, 2002/C 163/01.
120 Memorandum w sprawie szkolnictwa wyższego we Wspólnocie Europejskiej (Memorandum on Higher Education in the European Community), Memorandum w sprawie kształcenia otwartego i na odległość we Wspólnocie Europejskiej (Memorandum on Open Distance Learning in the Euro-pean Community), Biała Księga. Nauczanie i uczenie się – ku uczącemu się społeczeństwu (Teaching and Learning – Towards the Learning Society).
Realizacja tego priorytetu w polskich warunkach była wyznaczana przez czyn-niki demograficzne – zmniejszająca się liczba urodzeń, wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym; zdrowotne – wydłużanie czasu życia ludzi, wspomaganie ich dobrej kondycji psychicznej i fizycznej; gospodarcze – rosnąca liczba bezrobot-nych, słabo rozwinięty rynek usługowy, ale i postęp naukowo-techniczny oraz zmiana struktury zatrudnienia; edukacyjne – wzrastające zagrożenie wyklucze-nia społecznego osób relatywnie gorzej wykształconych i zróżnicowanie w dostę-pie do wykształcenia, jak również wzrost aspiracji edukacyjnych społeczeństwa.
W roku 2003 polskie Ministerstwo Edukacji opublikowało broszurę, w której możemy przeczytać, że „celem strategicznym rozwoju procesu kształcenia usta-wicznego i uczenia się w ciągu całego życia jest wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju osobowości, stymulowanie innowacyjności i kreatywności człowieka.
Sprzyjać to będzie wzrostowi konkurencyjności, poprawie organizacji pracy i two-rzeniu podstaw rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy”121. Koncepcja uczenia się przez całe życie bazująca na wcześniejszej idei kształcenia ustawicznego w kon-tekście budowania społeczeństwa opartego na wiedzy w realiach gospodarki glo-balnej podkreślała konieczność zapewnienia możliwości kształcenia „wszystkim – osobom dorosłym, pracującym i bezrobotnym, które muszą przekwalifikować się lub podnieść swoje kwalifikacje”122.
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu na rok 2004 zaplanowało diagnozę stanu formalnej i nieformalnej edukacji ustawicznej. Rozpoczęto opracowywa-nie podstaw prawnych zapewniających przepływ między kształceopracowywa-niem szkolnym a pozaszkolnym i wdrażanie programów lokalnych do usuwania barier w dostępie do edukacji. Odbyły się liczne konferencje poświęcone tej tematyce123.
Zwrócono szczególną uwagę na inwestowanie w zasoby ludzkie, dzięki czemu można było oczekiwać wzrostu kompetencji, podniesienia poziomu wykształce-nia i wzbogacewykształce-nia umiejętności pracowników. Popularyzacja edukacji ustawicz-nej odbywała się poprzez promowanie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego opartego na podbudowie edukacji szkolnej. „Już obecnie szkoła nie jest jedynym miejscem zdobywania wiedzy, a staje się coraz bardziej instytucją uczącą, jak się uczyć. (...) Szeroko rozumiane rozwijanie kultury kształcenia, oparte na ety-ce i kulturze ogólnej, sprzyjać będzie wzrostowi wartości motywacji uczenia się, wszechstronnemu rozwojowi osobowości oraz kształtowaniu aktywnych postaw obywatelskich i spójności społecznej”124.
W zakresie wdrażania technologii informacyjno-komunikacyjnych do eduka-cji, w tym także edukacji permanentnej i kształcenia otwartego w ramach strate-gii informatyzacji RP, utworzono program ePolska125. Jako cele główne przyjęto:
121 Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010, MENiS, Warszawa 2003, s. 10.
122 Ibid., s. 3.
123 8 grudnia 2004 r. w Warszawie odbyła się konferencja „Doświadczać uczenia”, http://www.
animacja.kulturalna.us.edu.pl/biblioteka/edukacja-nieformalna.pdf (dostęp: 1.01.2006).
124 Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego…, s. 23.
125 http://www.ekonomiaspoleczna.gov.pl/files/pozytek/e_Polska_2004_06.pdf (dostęp: 1.01.2007).
kształtowanie od najwcześniejszych lat umiejętności posługiwania się kompute-rem i doprowadzenie do stanu, gdy absolwent szkoły średniej będzie mógł czerpać korzyści z posługiwania się Internetem; zapobieganie wykluczeniu informacyjne-mu; wspieranie programów szkoleń komputerowych dla dorosłych, w tym szkoleń dla bezrobotnych.