Ofensywa Wielkanocna 1972 roku

Sytuacja jaka wytworzyła się bezpośrednio po ofensywie komunistycznej przeprowadzonej w czasie nowego roku księżycowego w 1968 roku była daleka od stabilizacji. W tym okresie możemy mówić o skuteczności i osiągnięciu odpowiedniego poziomu profesjonalizacji przez wojska południowowietnamskie, czego przejaw stanowiło rozbicie komórek partyzanckich w tych rejonach. Do końca 1971 roku administracja Sajgonu działała na obszarach, zamieszkałych przez 95% populacji RW366. Sytuacja uległa zmianie w związku z działaniami w ramach operacji Lam Son 719 (akcje w Laosie) w ramach której

362 Dane za. P Benken, Ofensywa Tet…, s. 221. 363 IPN BU 2603/7540, Rozwój działań…, k. 13. 364 J. R Arnold, op. cit., s. 90

365 Ibidem, s. 91.

94 oddziały południowowietnamskie otrzymały silny ostrzał ze strony Wietnamskiej Armii Ludowej.

Nowy prezydent Stanów Zjednoczonych R. Nixon³⁶⁷ od samego początku swojej prezydentury obiecywał stopniowe wycofywanie sił amerykańskich z Wietnamu czego przejawem był program przeniesienia odpowiedzialności militarnej na żołnierzy Republiki Wietnamu (program wietnamizacji). W swoich dążeniach uzyskał wsparcie ówczesnego doradcy ds. Bezpieczeństwa Narodowego Henry’ego Kissingera368. Cele przedstawione przez prezydenta określano jako „doktrynę Nixona”, która miała być realizowana w trzech fazach: przekazania (…) odpowiedzialności w zakresie działań operacyjnych i ograniczenie roli wojskowej USA do zabezpieczenia własnych wojsk wsparcia, wietnamizacja wsparcia i logistyki, ograniczenie roli USA do tradycyjnej pomoc wojskowej i doradców369.

W tym samym czasie kiedy R. Nixon konkretyzował założenia polityki wietnamizacji, siły komunistyczne szykowały się do kolejnej ofensywy, która miała na celu pokonanie oddziałów sajgońskich. Przygotowania do ofensywy trwały nieprzerwanie prawie dwa lata (…)370. W trakcie tego okresu siły skupione wokół generała Vo Nguyen Giapa miały za zadanie odpowiednio przygotować się do tej operacji, czego przejawem było stworzenie sieci zaopatrzeniowej dla potrzeb sił regularnych. Ponadto rozbudowano rurociągi paliwa, aż do rejonu strefy zdemilitaryzowanej, co miało umożliwić efektowne wykorzystywanie transportu kołowego oraz wprowadzić do działań zaczepnych na większą niż dotąd skalę broni pancernej i artylerii ciężkiej we wszystkich przewidywanych rejonach walk w Wietnamie Południowym. Zatem ofensywa, której plan został skonkretyzowany przez generała Vo Nguyen Giapa, zakładała prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym w trzech frontach, kierunkach; północnym (tereny zlokalizowane na południe od strefy zdemilitaryzowanej), na południu (tereny zlokalizowane wokół Sajgonu i delty rzeki Mekongu) oraz centralnym (tereny znajdujące się na tzw. Płaskowyżu Centralnym i prowincjach nadmorskich.) W ramach frontu północnego działały trzy regularne dywizje piechoty ( 308, 304 i 324 B) (…)371. Miały one za zadanie prowadzenie akcji militarnych w rejonie strefy zdemilitaryzowanej oraz zlokalizowanie i zdobycie sajgońskich punktów strategicznych. Na froncie centralnym zaplanowano natarcie również z udziałem dwóch regularnych dywizji

367 Więcej na temat Richarda Nixona: M. Berezowski, Kariera Richarda Nixona, Warszawa 1975. 368 Patrz: H. Kissinger, Dyplomacja, Warszawa 2017.

369 AMSZ, Departament II, Wietnam Północny 1970, 46/75, D. II. 00 – 242-1-70, Sprawozdanie, konflikt

wietnamski ,k. 21.

370 IPN BU 2603/ 7540, Rozwój działań…, k. 67. 371 P. Benken, Ofensywa Wielkanocna…, s. 113.

95 piechoty WAL (2, 320) i jednej (3) dywizji VC na dwóch głównych kierunkach³⁷². Owe jednostki potrzymały rozkazy, które wyznaczały rejon działania w Górach Annamskich oraz terenach przybrzeżnych. Jeśli chodzi o front południowy, to w jego obrębie miały działać siły (…) trzech dywizji piechoty ( 5. VC, 9. VC I 7 WAL). Do celów jakie zostały wyznaczone poszczególnym jednostkom taktycznym należało rozbicie wojsk nieprzyjaciela i uderzenie na stolicę Wietnamu Południowego – Sajgon. W odniesieniu do delty rzeki Mekongu akcje rebelianckie prowadziła 1 dywizja piechoty WAL373. Najważniejszy, z punktu widzenia strategii sił komunistycznych, był front centralny, bowiem obejmował Sajgon oraz deltę Mekongu.

Należy zastanowić się nad tym, dlaczego generał zdecydował się na rozbudowę sił i prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym? Należy zgodzić się z J. H Willbanksem374, który w jednej ze swoich publikacji podkreśla, że wpływ na to miało trzy zasadnicze czynniki. Po pierwsze, nie wierzono, że wojska amerykańskie opuszczą Wietnam. Po drugie, nie dawano wiary w to, że Amerykanie są w stanie zaangażować dodatkowe siły, które stanowiłyby wsparcie dla żołnierzy Armii Republiki Wietnamu. Po trzecie, zdawano sonie sprawę z tego, iż sukces komunistów dotkliwie upokorzy prezydenta i udaremni jego reelekcję. Ostatecznie (…) kampania Giapa była nastawiona na zniszczenie tylu żołnierzy Armii Republiki Wietnamu ile to możliwe (…)375. Oprócz tego do głównych założeń ofensywy należało zahamowanie postępującego procesu wietnamizacji i pacyfikacji kraju, zadanie znacznych strat sajgońskim regularnym związkom taktycznym i w przypadku powodzenia do całkowitego rozbicia całości sił zbrojnych Wietnamu Południowego, zdezorganizowanie administracji sajgońskiej i stworzenie przesłanek do obalenia (….) Thieu, wyzwolenie znacznego obszaru Wietnamu Południowego i zorganizowanie tam własnej administracji cywilno – wojskowej i przygotowanie w ten sposób bazy do przyszłej decydującej walki polityczno – wojskowej z administracją sajgońską (….)376. Należy zdawać sobie sprawę, że wcześniejsze założenia ofensywy zakładały zsynchronizowanie ataku z wyborami głowy państwa w Stanach Zjednoczonych. Realia, jakie wykrystalizowały się kilka miesięcy wcześniej tj. polepszenie relacji na linii USA – ChRL377 zniweczyły plany,

372 Ibidem, s. 115.

373 Więcej na temat ogólnego przebiegu działań: IPN BU 2603/ 7540, Rozwój działań…, k. 73 – 91. 374 J. H. Willbanks, Thiet Giap !, The Battle of An Loc, April 1972, Kansas 1993, s. 3.

375 Ibidem, s. 3.

376 IPN BU 2603/ 7540, Rozwój działań…, k. 68.

377 W latach 70 XX w nastąpiła poprawa stosunków na linii ChRL, a USA. Przejawem ocieplenia stosunków pomiędzy dwoma państwami stanowiła wizyta Richarda Nixona w Chinach, która miała miejsce od 21 do 28 lutego 1972 roku. Rozmowy prowadzone przez prezydenta Richarda Nixona z Mao Tse Tungiem i Czu En-lajem zakończyły się opublikowaniem wspólnego komunikatu amerykańsko – chińskiego w Szanghaju w którym

96 jednocześnie przyspieszając ten proces. W związku z tym 30 marca 1972 r. siły komunistyczne rozpoczęły na szeroką skalę działania militarne w Wietnamie Południowym. Szansa odniesienia sukcesu w sytuacji zmniejszającej się liczebności sił amerykańskich i brakiem sukcesów armii sajgońskiej w Laosie stale się pomniejszała.

Określenie liczby sił biorących udział w ofensywie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody ze względu na brak wiarygodnych źródeł. Przytaczane przez poszczególnych badaczy dane znacząco się różnią i w żaden sposób się ze sobą nie pokrywają. M. Sienkiewicz w rozprawie doktorskiej przytacza liczbę 360,000 żołnierzy WAL i VC³⁷⁸. Natomiast w dokumencie Rozwój działań wojennych na Półwyspie Indochińskim w latach 1968 – 1975 wojska regularne szacowano na 105,000, wojska partyzanckie na 50,000, wojska terytorialne na 80, 000 co razem dawało liczbę 235,000 sił komunistycznych zaangażowanych w walkę379. Dwaj znani autorzy anglojęzyczni (S. Karnow i J. Pimlott) podali znacznie niższą liczbę zaangażowanych w ofensywę ludzi; 20,000380. Jeśli chodzi o siły południowowietnamskie takie rozbieżności nie występują. W momencie rozpoczęcia akcji militarnych. Siły lądowe szacowano na 414,000, powietrzne 39,000, morskie 40,000, piechotę morską 12,000 co łącznie dawało liczbę 505,000 żołnierzy armii południowowietnamskiej. Do tej liczby należy również dodać wojska obrony terytorialnej 658,000. Co razem wynosiło 1163, 0000 żołnierzy381. Podobne dane przytacza J. Collins w swojej publikacji, który oszacował, że siły Armii Południowego Wietnamu wynosiły 414,000, powietrzne 50,000, morskie na 42,000, piechotę morską na 14,000. 284 ,000 sił ludowych i 284,000 sił Regionalnych (łącznie 10048,000)382.

W trakcie ofensywy cały Wietnam Południowy był podzielony na cztery Regiony Wojskowe. Pierwszy okręg militarny znajdował się niedaleko strefy zdemilitaryzowanej obejmował prowincję Quang Tri i cesarskie miasto Hue. Drugi rozpościerał się na terenach Stany Zjednoczone opowiedziały się za zmniejszeniem napięć pomiędzy dwoma państwami, uznając jednocześnie prawo Indochin do samostanowienia, czego potwierdzeniem były zapewnienia o wycofaniu najbliższym czasie wojsk amerykańskich z Wietnamu. Z kolei ChRL przeciwstawiała się wszelkim działaniom związanym z wykorzystaniem siły oraz polityce hegemonicznej. Zarówno jedna jak i druga strona dążyła do polepszenia stosunków na linii Waszyngton – Pekin. W 1973 roku w jednym i drugim państwie ustanowiono misje łącznikowe, które miały na celu rozszerzenie spektrum działań dyplomatycznych. Pomimo prób normalizacji stosunków pomiędzy USA a ChRL w 1972 roku, już dwa lata później na skutek nie realizowania przez USA warunku w sprawie Tajwanu doprowadziły do znacznego ochłodzenia relacji. Patrz: J. Kukułka,

Historia współczesna stosunków międzynarodowych, Warszawa 1997, s. 242 – 243.

378 IPN BU 2603/3003, S. Sienkiewicz, Rozprawa doktorska nt. polityczno – wojskowe aspekty wojny

wietnamskiej 1954 – 1975, Warszawa 1980, k. 236.

379 IPN BU 2603/7540, Rozwój działań..., s. 69.

380 P. Benken, Ofensywa Wielkanocna …, s. 120. Podobne rozbieżności występowały w przypadku artylerii, oraz broni pancernej którymi dysponowały siły komunistyczne w momencie rozpoczęcia działań pod kryptonimem Nguyen Hue. Więcej o Nguyen Hue we wcześniejszym podrozdziale.

381 IPN BU 2603/ 7540, Rozwój działań…, k.70.

97 Kontum i Pleiku. Na trzecim obszarze militarnym znajdowały się takie centra jak Loc Ninh, An Loc, Chon Thanh oraz Sajgon. Czwarty natomiast obejmował 16 prowincji. Podział Wietnamu Południowego dokonany jeszcze w czasie sprawowania kontroli przez Francję nad terenami Indochin miał usprawnić system dowodzenia oraz zapewnić protekcję na poszczególnych obszarach militarnych przed krokami nieprzyjaciela.

Rozpoczęcie ofensywy Wielkanocnej doprowadziło do sytuacji, w której musiano radzić sobie jednocześnie na kilku frontach, co stanowiło bardzo duże wyzwanie dla sił sajgońskich. Ponadto nie należy zapominać, że w trakcie działań komuniści postawili na diametralnie odmienną od dotychczasowej taktykę, opartą na działaniach o charakterze konwencjonalnym, co było zaskoczeniem dla przeciwnika. Celem Hanoi było zwycięstwo na polu walki i wykorzystanie go do politycznego impasu383. W pierwszym regionie wojskowym (…) więcej niż 40,000 żołnierzy północnowietnamskich przekroczyło strefę zdemilitaryzowaną (…)384. W trakcie działań siłom komunistycznym udało się zając wszystkie bazy ogniowe, co stało się preludium poprzedzającym atak na Quang Tri, która stanowiła stolicę prowincji. Siłom znajdującym się pod rozkazami generała Vo Nguyen Giapa udało się przełamać linie obrony wzdłuż strefy zdemilitaryzowanej385. Ostatecznie włączenie się w akcje lotnictwa strategicznego Stanów Zjednoczonych w szczególności bombowców B-52 spowolniło dalszy pochód żołnierzy z północy, których kolejnym celem, bezpośrednio po przegrupowaniu, miało być miasto Hue. W II regionie militarnym (…) 20,000 komunistycznych żołnierzy napływało z kambodżańskich i laotańskich sanktuariów, aby zaatakować główne miasta Kontum i Pleiku³⁸⁶. Warto nadmienić, że we wstępnej fazie działań siły komunistyczne zaatakowały i zdobyły dwa kompleksy Tan Canh i Dak To Il387 po czym skierowali swoje wysiłki w kierunku bardzo ważnego centrum jakim było Pleiku. Kolejnym celem miało być Kontum³⁸⁸, które zostało otoczone i odizolowane przez żołnierzy północnowietnamskich. W czasie dwóch tygodni maja 1972 roku Kontum było sceną przemocy pomiędzy ekwiwalentem trzech dywizji północnowietnamskich, które zaatakowały miasto i pokonały

383W. Head, Linebacker Operation And U.S Strategic Bombing At The End Of The Second Indochina War, Virginia 2006, k .1.

384 J. Boyne, The Ester Halt , „Air Force Magazine”, September 1998, s. 62.

385 Szczegółowa analiza działań sił komunistycznych w odniesieniu do przełamywania frontu na głównych kierunkach ataku jednostek komunistycznych : P. Benken, Ofensywa Wielkanocna…, s. 136 – 138.

386 J. Boyne, op. cit., s. 62.

387 Więcej na temat ataku na Tan Canh i Dak To Il . Patrz: MACV Commanmd History, Annex K, 1972 – 1973, 1975, s. 5 – 12. P. Benken, Ofensywa Wielkanocna 1972, kulminacyjny punkt wojny wietnamskiej, op. cit., s. 169 – 179.

388 Dokładna analiza szturmu i oblężenia miasta Kontum: P. Benken, Ofensywa Wielkanocna..., s. 179 - 193. MACV Commanmd History, Annex K, 1972 – 1973, 1975, s. 12 – 26.

98 jedną dywizję południowowietnamską389. Ważną rolę w tym procesie odegrało użycie przez komunistów na masową skalę artylerii, rakiet, moździerzy, które stanowiło potężną oręż wymierzoną w przeciwnika. W trakcie ataku siły komunistyczne utrzymywały kontrolę nad połową miasta. (….) Ich żołnierze i czołgi dokonywały ataków w dzień i nocy (…)390. Reakcją na tego typu działania były bombardowania przeprowadzane przez siły Stanów Zjednoczonych z maszyn B – 52 (…) przez 25 dni, B-52 zrzuciły około 60 milionów funtów bomb koło Kontum 391. Oblężenie miasta i wykonanie na nie dwóch szturmów przez siły Wietnamskiej Armii Ludowej nie doprowadziły do ostatecznego rozstrzygnięcia. Zarówno jedna jak i druga strona poniosły duże straty. Pozytywnym aspektem bitwy, który napawał optymizmem było to, że widmo klęski i przecięcia kraju na pół przez siły Frontu B-3 zostały przynajmniej na chwilę zażegnane 392.

Trzecim kierunkiem ataku w ramach Ofensywy Wielkanocnej był kierunek południowy, gdzie jedna regularna dywizja Wietnamskiej Armii Ludowej i dwie dywizje Viet Congu (około 30,000 żołnierzy) zaatakowały miasta An Loc393 i Loc Ninh394. To ostatnie stanowiło niezwykle ważny strategiczny punkt oporu, bowiem było ono rozlokowane na drodze nr 13, która w bezpośredni sposób uniemożliwiała siłom generała Vo Nguyen Giapa rozwinięcie ataku na An Loc. Pomimo tego, że armia południowowietnamska odparła pierwszy atak ostatecznie nie udało się obronić istotnego pod względem militarnym centrum. Ostateczny szturm w którym wzięło udział 65000 żołnierzy 5 dywizji VC miał miejsce nad ranem dnia 7 kwietnia³⁹⁵. Ostatecznie doprowadził on do przejęcia kontroli nad Loc Ninh. W wyniku działań śmierć miało ponieść 9,000 żołnierzy Viet Congu. Strona południowowietnamska owe straty wyliczyła na 2150 zabitych396.

Początkowe sukcesy komunistów nie zaprzepaściły jednak szansy sił południowowietnamskich, aby odzyskać kontrolę nad terenami zajętymi przez nieprzyjaciela. Nie zamierzano kapitulować pomimo dużych strat personalnych oraz niekompetencji dowódczej sił armii południowowietnamskiej. Zdawano sobie jednak sprawę z faktu, iż jedyną drogą prowadzącą do odzyskania sfery utraconych wpływów będzie użycie lotnictwa.

389 P. Mc Kenna, Kontum the Battle to Save South Vietnam, Kentucky 2011, s. 1.

390 R. L. Montgomery, N. M. Hieu, Kontum Connection. Experiences During The 1972 Easter O ffensive in the

Central Highlands of Viet Nam, 2013, s. 1.

391 Ibidem, s. 1.

392 P. Benken, Ofensywa Wielkanocna 1972…, s. 193.

393 Dokładna analiza bitwy o An Loc: J. H. Willbanks, op. cit., s. 1 – 79, P. Benken, Ofensywa Wielkanocna…,

s. 193 – 216.

394 P. Benken, Ofensywa Wielkanocna…, s. 193. 395 Ibidem, s. 200.

99 W związku z tym 8 maja 1972 roku rozpoczęto bombardowania w ramach operacji Linebacker I³⁹⁷. Siły południowowietnamskie przeszły do kontrofensywy, która zakończyła się stopniowym odzyskiwaniem wcześniej utraconych wpływów. Prezydent R. Nixon wypowiadał się jednoznacznie na temat ofensywy konstatując, że odebrałem północnowietnamską ofensywę jako wyraz desperacji. Hanoi było zupełnie przekonane, że proces wietnamizacji zakończył się pełnym sukcesem. Jeśli byliby odmiennego zdania, mogliby po prostu, zaczekać, aż wycofamy się całkowicie i wtedy bez większych problemów zająć Wietnam Południowy398.

Ocena skuteczności Ofensywy Wielkanocnej w zależności od przyjętego kryterium podmiotowego będzie krystalizowała się w odmienny sposób. Z pozycji Wietnamu Północnego, ofensywa nie osiągnęła pokładanych w niej rezultatów, szczególnie w odniesieniu do terytorium przez niego kontrolowanego o czym świadczy fakt, iż pod kontrolą WAL pozostało jedynie 10 stolic dystryktów, lecz ani jedna ze stolic prowincji, których zajęcie było głównym celem ofensywy ze względu na ich potężne oddziaływanie propagandowe na ludność RW³⁹⁹. Ponadto siły komunistyczne okupiły działania wielkimi stratami, których wartości znacznie się różnią, co ma nierozerwalny związek z brakiem wiarygodnych źródeł odnoszących się do tego zagadnienia. W związku z tym należy odnosić się jedynie do źródeł amerykańskich i południowowietnamskich, które oszacowały liczbę poległych na 40,000 – 48,000 tysięcy400. Owa liczba budzi jednak pewne kontrowersje, o czym również wspomina w swojej publikacji P. Benken, uważając ją za niedostatecznie oszacowaną. W czasie ofensywy siły komunistyczne oprócz strat personalnych, utraciły także pokaźną liczbę sprzętu artyleryjskiego, broni pancernej. Ponadto związki taktyczne będące pod dowództwem generała Vo Nguyen Giapa zaprzepaściły wiarę w sukces, co było nierozerwalnie powiązane z niskimi morale. Przyczyny niepowodzenia upatrywano także w nieodpowiednim wykorzystaniu broni pancernej, działaniu na trzech frontach jednocześnie. Niepowodzenie Ofensywy Wielkanocnej oznaczało szybkie załamanie się kariery generała Giapa, który nie docenił skali oporu, jakim jego wojskom stawiła ARW, a także szybkości przerzutu do Indochin oraz siły uderzenia amerykańskiego lotnictwa⁴⁰¹. Inaczej wyglądała

397 Dokładna analiza operacji Linebacker I w kolejnym podrozdziale. 398 R. Nixon, op. cit., s. 136.

399 P. Benken, Ofensywa Wielkanocna …, s. 317 – 318. 400 Ibidem, s. 318.

100 sytuacja po stronie sił południowowietnamskich, którym udało się odepchnąć atak nieprzyjaciela jednocześnie ponosząc wielkie straty szacowane na 8.000 - 13.000 zabitych402. Stany Zjednoczone nie odegrały w ofensywie decydującej roli o czym świadczy fakt, że w czasie ataku sił komunistycznych na wietnamskim teatrze działań znajdowało się zaledwie kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. Pomimo tego w odpieraniu komunistycznego uderzenia byli jednak zaangażowani głównie doradcy, piloci samolotów i helikopterów, oraz marynarze na lotniskowcach, a także okrętach artyleryjskich udzielających wsparcia ogniowego oddziałom APW403.

Ofensywa Wielkanocna była punktem kulminacyjnym wojny na Półwyspie Indochińskim. Pomimo tego, że głównodowodzący sił komunistycznych (…) stworzył nową armię zbudowaną na wzór sowiecki z dobrze wyposażonymi czołgami, artylerią, systemami przeciwlotniczymi, który mógł wykorzystać na polu walki404 nie zrealizował wytycznych ujętych w planach inwazji. W związku z czym Ofensywę Wielkanocną należy rozpatrywać w kontekście porażki Wietnamskiej Armii Ludowej i Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego.