Wydział Polityczny / Komitet Partyjny

Zarówno Wydział Polityczny jak i Komitet Partyjny (od 1960 r.) były organami partyjno – politycznymi Zarządu II Sztabu Generalnego. Do ich głównych zadań należała popularyzacja kwestii, które były poruszane w postaci uchwał na poszczególnych plenach KC PZPR. W ich gestii leżało szkolenie polityczne i partyjne, a także organizacja konferencji mających na celu propagowanie marksizmu - leninizmu wśród żołnierzy służących w łonie wywiadu wojskowego. Podoficerowie zawodowi i nadterminowi Zarządu i jednostek podległych stacjonujących w Warszawie szkolili się w jednej grupie w myśl programu Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego47.

GZP WP konkretyzował bardzo istotne wytyczne, które musiały być wdrażane przez Komitet Polityczny. Wszystko to miało na celu propagowanie ideologii marksizmu – leninizmu, a także odpowiednie wychowanie personelu służącego w jednostkach wywiadowczych. (…) Komitet Polityczny Zarządu poświęcał dużo uwagi utrzymaniu na co dzień kontaktów z Komitetami POP oraz współpracy poszczególnych ogniw partyjnych z właściwymi ogniwami służbowymi48. Dla przykładu poziom upartyjnienia w 1969 roku

46 F. Puchała, op. cit., s. 37.

47 IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania…, k. 30. 48 Ibidem, k. 34.

145 wyglądał następująco. Wśród oficerów wskaźnik wyniósł 92%, chorążych 86%, podoficerów zawodowych i nadterminowych 50%, szeregowców 5,8 %, pracowników cywilnych 18,9%.49. W 1971 roku poziom upartyjnienia zwiększył się wśród oficerów do 100%, czyli w porównaniu z poprzednimi okresami wzrósł o 8 punktów procentowych. Analogiczna zależność ujawniła się także w przypadku chorążych, w 1970 owy wskaźnik wzrósł z 86 % do 99,2 %, aby w 1971 uzyskać 100% upartyjnienia. Jeśli chodzi o podoficerów to wskaźnik co do zasady nie uległ diametralnym zmianom. Utrzymywał się na poziomie około 50 %. Przytoczone dane jednoznacznie wskazują na to, że upartyjnienie wśród żołnierzy znajdujących się wyżej w hierarchii wojskowej było większe niż wśród jednostek uplasowanych na niższym szczeblu drabiny wojskowej.

1971 1970

Oficerowie 100% 99,2%

Chorążowie 100% 100%

Podoficerowie zawodowi 51,4% 56%

Pracownicy cywilni 21,1% 30%

Stan upartyjnienia w Zarządzie II Sztabu Generalnego (nie obejmuje jednostek podległych) w 1970 i 1971 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z pracy

Zarządu II Sztabu Generalnego, Sprawozdanie z pracy Zarządu II Sztabu Generalnego Wywiadowczego za 1971, k. 414. 1971 1970 Oficerowie 93,5% 95,2% Chorążowie 75% 71% Podoficerowie zawodowi 54,5% 50,5% Żołnierze służby zasadniczej 5,0 % 8,7% Żołnierze cywilni 18% 15,6%

Stan upartyjnienia w jednostkach podległych Zarządowi II Sztabu Generalnego w 1970 i 1971 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z pracy

Zarządu II Sztabu Generalnego, Sprawozdanie z pracy Zarządu II Sztabu Generalnego Wywiadowczego za 1971, k. 415.

146 Według kierownictwa działania o charakterze wywiadowczym miały być realizowane przez wyselekcjonowanych pod względem politycznym oficerów. Duży nacisk w tym względzie kładziono na poziom upartyjnienia kadr wchodzących w skład poszczególnych komórek wywiadowczych. Warto podkreślić, że swoją rolę w tym zakresie odgrywały Komitet Polityczny i POP. Aby zapewnić wysoki poziom upartyjnienia dokonywano rozmieszczenia członków partii w takich ogniwach jak: dowódcy kompanii, oficerowie służb kwatermistrzowskich i technicznych, wykładowców, dowódców plutonów oraz niektórych specjalistów wojskowych50. Proces zmierzający do zagwarantowania odpowiedniego zaplecza ideologicznego miał wpływać wieloaspektowo na wszystkie dziedziny życia wojskowych. Im większy bowiem był stan upartyjnienia i przynależności do Socjalistycznego Związku Młodzieży, tym realizowanie zadań stojących przed pododdziałem było sprawniejsze, a uczynione efekty były lepsze51.

Niezwykle pożądaną cechą każdego oficera stanowiła jego przynależność do określonych struktur PZPR, m.in. POP. Każdorazowo był on weryfikowany poprzez komisję, która dokonywała przyjęć do wojskowych komórek wywiadowczych PRL. Zadania w zakresie przygotowania ideologicznego oficerów sił zbrojnych PRL polegały przede wszystkim na szkoleniu ideowym żołnierzy, organizacji różnego rodzaju spotkań z działaczami frontu ideologicznego oraz kursów o charakterze (…) instruktorsko – metodycznym dla uregulowania szkolenia ideowo – politycznego jednostek podległych⁵² mających na celu (…) analizę opanowania przez kadrę zwłaszcza oficerów wiedzy marksistowsko – leninowskiej, indywidualne studiowanie dzieł marksistowsko – leninowskich, uczestnictwo w Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu – Leninizmu⁵³.

Niezwykle ważne z punktu kształtowania odpowiedniej postawy ideologicznej były działania mające na celu wykorzenienie jakichkolwiek przejawów religijności, tym samym szerzenie obyczajności świeckiej. Dla realizacji tego celu miały przyczyniać się spotkania z przedstawicielami Armii Radzieckiej i Milicją Obywatelską. Przynależność do PZPR była gwarantem pięcia się po szczeblach wojskowej kariery zawodowej, ale sprawa komplikowała się w momencie, kiedy osobę służącą w strukturach wywiadowczych wydalono z partii. Przyczyną takiego stanu rzeczy mógł być brak zainteresowania życiem partii, wystąpienie na mocy własnej decyzji, wyjazd z kraju, nieodpowiednim zachowaniem np. w postaci

50 IPN BU 2602/11122, Teczka nr 19/74, Sprawy Wydziału Politycznego, Warszawa 1975, k. 43-44. 51 Ibidem, k. 46

52 IPN BU 2602/11122, Teczka nr 19/74, …, Kwartalne sprawozdanie statystyczne o stanie o ruchu członków

i kandydatów PZPR w Jednostce Wojskowej 4552, k. 49.

147 pijaństwa, złamanie dyscypliny służbowej, wystąpienia klerykalne, różnego rodzaju wykroczenia, popełnione przestępstwa takie jak: kradzieże, oszustwa, wykorzystanie stanowiska służbowego do realizacji własnych interesów, knucie różnego rodzaju intryg, kumoterstwo, dwulicowość, oszukiwanie partii. Wydalenie z łona PZPR w wielu przypadkach stało się narzędziem politycznym w sytuacji, kiedy chciano dokonywać swoistej degradacji jej członka. W tym zakresie gremium polityczne posiadało dość szeroki wachlarz instrumentów, których wykorzystanie skutkowało wydaleniem z partii.

Komitet Partyjny czuwał również nad utrzymaniem odpowiedniego poziomu dyscypliny panującej w strukturach wywiadowczych. Według szefa Zarządu II Sztabu Generalnego oficerowie powinni cechować się ofiarnością, zdyscyplinowaniem, oraz zaangażowaniem w realizacji powierzonych misji specjalnych. Różnego rodzaju przewinienia, które licowały wgodność żołnierza stanowiły podstawę do dalszego postępowania dyscyplinarnego, które mogło skutkować wydaleniem ze struktur wywiadu. Warto wspomnieć, że w 1972 roku przestępczość wśród podoficerów zawodowych plasowała się na dość niskim poziomie wynosząc zaledwie 3 przypadki. W kolejnym roku uległa zmniejszeniu do 2 przypadków. Z kolei wśród szeregowców w tym samym okresie nastąpił wzrost z 2 do 5 przypadków. W przytoczonym okresie zdarzały się także wypadki nadzwyczajne oraz przewinienia dyscyplinarne, które zostały odzwierciedlone w poniższych tabelach.

Rodzaj wypadku nadzwyczajnego

1972 1973

Dezercje bez broni 1 -

Czynna napaść na starszego stopniem - 1 Zamachy samobójcze - 1 Awantury i bójki 1 - Wypadki wojskowe mechaniczne 2 1 Wypadki prywatnych misji 1 -

148 Źródło: IPN BU 2602/1122, Teczka nr 19/74. Sprawozdanie Wydziału Politycznego, Stan

dyscypliny w Jednostce Wojskowej 4552, k. 85.

Rodzaj przewinienia 1972 1973 Samowolne oddalenie 86 62 Spóźnienia z przepustek, urlopów itp. 120 82 Niedbałe i nienależyte wykonywanie rozkazów 179 145 Naruszenie przepisów zzułby wewnętrznej i wartowniczej 84 82 Zaniedbywanie i niedopełnianie obowiązków służbowych 344 196 Naruszanie zasad poszanowania przełożonych i starszych stopniem 124 52 Przewinienia związane z eksploatacją pojazdów mechanicznych 18 16 Niedbały stosunek do powierzonego sprzętu i mienia wojskowego 102 79 Kradzieże mienia wojskowego 1 - Nieszczęśliwe wypadki podczas ćwiczeń - 3 Nieszczęśliwe wypadki podczas pracy 1 - Napady rabunkowe - -

149

Przewinienia o charakterze chuligańskim

27 15

Naruszenie przepisów i reguł zachowania się

148 81 Wykroczenia karno – dyscyplinarne 6 6 Inne przewinienia – pijaństwo - - Razem 1238 816

Źródło: IPN BU 2602/1122, Teczka nr 19/74. Sprawozdanie Wydziału Politycznego, Stan

dyscypliny w Jednostce Wojskowej 4552, k. 87.

W przypadku przewinień dyscyplinarnych najpowszechniejsze były: zaniedbywanie i niedopełnienie obowiązku oraz nienależyte wykonywanie obowiązków, naruszenie przepisów i reguł zachowania się54. Wszystkie wymienione czyny dyscyplinarne niosły ze sobą dotkliwe sankcje w postaci wydalenia ze służby, dlatego też powołując się na zaprezentowane dane ich skala w 1973 roku, w porównaniu do poprzedzającego. okresu uległa zmniejszeniu. Pomimo przytoczonych statystyk w IV kwartale 1974 roku wydalono i skreślono z partii zaledwie 5 członków w tym jedną kobietę, 1 mężczyznę oraz 4 kandydatów chcących zasilić szeregi partii55, co pokazuje na skalę karania za naruszenie obowiązujących w kręgach polityczno – wojskowych norm prawno – etycznych.

Zatem Komitet Partyjny stał na straży krzewienia odpowiednich postaw żołnierzy służby zasadniczej. Wykorzystując do tego celu szeroko rozumianą propagandę partyjną realizował zadania w zakresie operacyjnym oraz szkoleniowym. Czynnikiem niezwykle istotnym w zakresie kształtowania pozytywnej postawy oficerów wywiadu stanowiła m.in. perspektywa ich wyjazdu na wietnamski teatr działań, możliwość rozwoju zawodowego poprzez uczestnictwo w organizowanych szkoleniach.

54 Patrz: IPN BU 2602/11122, Teczka nr 19/74 …, Zestawienia liczbowe przewinień za które wymierzono kary

dyscyplinarne za okres od 1.01.-31.12.1973, k. 102 – 103.

55 Dane na podstawie: IPN BU 2602/11122, Teczka nr 19/74…., Kwartalna ankieta o wydalonych i skreślonych z

150