Pion Informacyjny Zarządu II Sztabu Generalnego

Pion Informacyjny stanowił jeden z trzech filarów na którym opierały się działania wywiadowcze Zarządu II Sztabu Generalnego. Owa struktura została powołana w 1967 roku i od tego momentu podlegała zastępcy do Spraw Informacyjnych, którą to funkcję sprawował wówczas płk W. Ostaszewicz. W jego skład wchodził Ośrodek Informacyjny z płk E. Jędrzejewskim, Oddział V na którego czele stał gen. Iwańciow. Ten ostatni składał się z Wydziału Studiów (płk Z. Modrzewski), Wydziału Technicznego (płk S. Staszewski), Wydziału Obrony Powietrzno – Terytorialnej (płk S. Frydrych). W skład Oddziału VI Europejskiego (płk M. Kowiejski) wchodził: Wydział Niemiecki (ppłk S. Kamiński), Wydział Nadmorski (ppłk J. Markowski), Wydział Południowy (ppłk. H Gradzik). Na czele kolejnej struktury – Oddziału VII Zamorskiego stał płk H. Ładori. Składał się z Wydziału Amerykańskiego (płk. M. Wiliński), Azjatyckiego (płk W. Frąk), Afrykańskiego (ppłk K. Compa). Dodatkowo w skład Pionu Informacyjnego funkcjonował także Ośrodek Informacji Bibliograficznej (płk S. Szotnicki), w ramach, którego działał Wydział Informacji Bibliograficznej (płk F. Dziedzic), Zespół Tłumaczy (ppłk. J. Skowron), Wydział Wydawniczy (ppłk. T. Cepak). Ten ostatni dzielił na Redakcje Wydawnictw Informacyjnych (płk J. Haraśny), Sekcję Poligraficzną (kpt J. Chmura), Sekcja Reprograficzną, Kreślarnie121.

Warto zaznaczyć, że początek lat 70 wiązał się z dalszą reorganizacją Pionu Informacyjnego, w skład którego wchodziły następujące oddziały: Europejski, Zamorski, Studiów i Oceny Sił NATO, Operacyjnego Przygotowania Terenu, Techniczny, Naukowej Informacji Wojskowej, Dyżurnej Służby Informacyjnej, Wydawniczy.

Do głównych zadań stawianych przed Pionem Informacyjnym należały przede wszystkim kwestie związane z pozyskiwaniem istotnych danych z zakresu sytuacji naukowo – wojskowej, strategii, taktyki prowadzenia działań militarnych, informacji dotyczących wykorzystywanego sprzętu, jego użyteczności i efektywności podczas prowadzenia misji stricte militarnych przez nieprzyjaciela. W tej optyce głównymi wrogami PRL okazywały się wszystkie państwa kapitalistyczne. Ponadto Pion Informacyjny kierował pracą attachatów wojskowych oraz zespołów wojskowych MKNiK w Indochinach i Korei, (…) czuwał nad przygotowaniem do pracy informacyjnej za granicą oficerów wyjeżdżających na placówki122. Pracował także nad doskonaleniem metod w zakresie pracy informacyjnej w szczególności

121 IPN BU 2602/10025 Rozkazy i zarządzenia…, Zarządzenie Sztabu Zarządu II Sztabu Generalnego nr 036

z dnia 22.111.1967 roku, k. 370 – 371.

171 poprzez opracowanie z własnej inicjatywy lub na żądanie przełożonych problemowych notatek, meldunków i opracowań dla kierownictwa MON i Instytucji Centralnych MON123

oraz prowadzenia informacji bieżących w postaci codziennych meldunków, informacji okresowych, tygodniowych komunikatów rozpoznawczych wykorzystywanych przez Ośrodek Informacyjny¹²⁴.

Pion Informacyjny dostarczał także z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych jednostek wojskowych materiałów źródłowych oraz danych odnoszących się do pozyskanego sprzętu i uzbrojenia zagranicą. Informacje, które płynęły do wyżej wymienionego pionu najczęściej były przesyłane przez odpowiednie komórki realizujące misje wywiadowcze za granicą, do których zaliczano attachaty wojskowe. Materiały przekazywane do wcześniej wymienionej struktury napływały w ramach kooperacji występującej pomiędzy państwami Układu Warszawskiego oraz były dostarczane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Wojskowe Służby Wewnętrzne. Cenne informacje wyłuskiwano z otrzymanych czasopism polityczno – wojskowych, oraz dzienników. Aby móc ukazać skalę przekazywanych materiałów najodpowiedniejsze będzie powołanie się na dane tabelaryczne, które ukazują owo zjawisko z perspektywy roku sprawozdawczego,

źródło pochodzenia danych przekazywanych do Pionu Informacyjnego Zarządu II Sztabu

Generalnego

Liczba materiałów/ egzemplarzy

Attachaty Wojskowe 1755 materiałów

Materiały pochodzące z Pionu Operacyjnego materiały oficjalne i agenturalne

1053 materiałów

Materiały pochodzące z wymiany w ramach współpracy Zarządów Wywiadowczych

państw Układu Warszawskiego

1200 meldunków codziennych

Materiały pochodzące z innych źródeł 146 materiałów

Czasopisma polityczno – wojskowe i wojskowe w językach obcych

5 564 egzemplarzy

Dzienniki w językach obcych 9.882 egzemplarzy

123 Ibidem, k. 39.

172

Materiały pochodzące z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych, Wojskowej Służby Wewnętrznej

147 materiałów

Materiały przekazywane do Pionu Informacyjnego Zarządu II Sztabu Generalnego WP w okresie sprawozdawczym tj. za rok 1969 rok

Źródło: Opracowanie własne na podstawie IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z

pracy Zarządu II Sztabu Generalnego w latach 1970 -1972 roku, k. 43

Powołując się na dane zamieszczone w tabeli należy zaznaczyć, iż liczba materiałów napływających od bratnich narodów wygląda imponująco na co wpływ miało utrzymywanie przyjaźni (przynajmniej pozoracyjnej) pomiędzy zarządami wywiadowczymi państw Układu Warszawskiego.

Do głównych źródeł pozyskiwania informacji wywiadowczych należały attachaty wojskowe, które pod przykryciem realizowały funkcje wywiadowcze, tak jak to miało miejsce m.in. w DRW, gdzie formalnie wykonywano zadania o charakterze dyplomatyczno – wojskowym, a faktycznie gromadzono dane na temat wojsk amerykańskich i współpracujących z nimi sił południowowietnamskich na wietnamskim teatrze działań 125.

W przedstawionym roku sprawozdawczym Pion Informacyjny otrzymał pokaźną liczbę materiałów wywiadowczych. prawdopodobnie nie zawsze ilość danych z określonych źródeł implikowała ich jakość. Należałoby ocenić poziom wartości pozyskanych informacji, ale analizowane dokumenty nie mają żadnych danych na ten temat¹²⁶. Problemem mogło być wykorzystanie przesłanych informacji wywiadowczych w związku z nieodpowiednią znajomością języków obcych szczególnie w języku rumuńskim oraz węgierskim.

źródło pochodzenia danych przekazywanych do Pionu Informacyjnego Zarządu II Sztabu

Generalnego

Liczba materiałów/ egzemplarzy

Attachaty Wojskowe 2.702 materiałów

Materiały pochodzące z Pionu Operacyjnego materiały oficjalne i agenturalne

1.332 materiałów

125 Szerzej na ten temat w kolejnym rozdziale.

126 Więcej w kwestii wartości pozyskanych informacji wywiadowczych w kolejnym rozdziale traktującym o działalności wywiadowczej oficerów PRL podczas wojny w Wietnamie.

173

Materiały pochodzące z wymiany w ramach współpracy Zarządów Wywiadowczych

państw Układu Warszawskiego

1.572 meldunków codziennych

Materiały pochodzące z innych źródeł 200 materiałów

Czasopisma polityczno – wojskowe i wojskowe w językach obcych

5.981 egzemplarzy

Dzienniki w językach obcych 9.300 egzemplarzy

Materiały pochodzące z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw

Wewnętrzny, Wojskowej Służby Wewnętrznej

45

Materiały przekazywane do Pionu Informacyjnego Zarządu II Sztabu Generalnego WP w okresie sprawozdawczym tj. za rok 1970.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z

pracy Zarządu II Sztabu Generalnego w latach 1970 -1972 roku, k. 312.

Źródło Ilość materiałów

Materiały pochodzące z Pionu Operacyjnego materiały oficjalne i

agenturalne

1.304

Attachaty Wojskowe 528

Materiały pochodzące z pionu rozpoznawczego

557

Inne źródła 346

Razem 2.735

Materiały przekazywane do Pionu Informacyjnego Zarządu II Sztabu Generalnego WP w okresie sprawozdawczym tj. za rok 1971.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z

pracy Zarządu II Sztabu Generalnego w latach 1970 - 1972 roku, k. 417

Łącznie w roku sprawozdawczym tj. 1970 przekazano 21.132. materiałów o charakterze informacyjnym. W tym okresie pomimo intensyfikacji w zakresie pozyskiwania informacji wywiadowczych zauważono spadek wartości materiałów informacyjnych nadsyłanych przez attachaty zwłaszcza attachaty w Londynie, Kopenhadze i Hadze gdzie

174 oficerowie nie byli właściwie przygotowani do pracy informacyjnej¹²⁷. Pion Informacyjny upatrywał problemów przede wszystkim w deficycie materiałów poruszających zagadnienia lokalizacji obiektów takich jak magazyny broni jądrowej, składowania rakiet, wyrzutni. Kierownictw zwracało uwagę iż, znaczna część nadesłanych materiałów o obiektach nie zawierała zdjęć i szkiców, co utrudniało dokładne ich rozpracowanie (…)128.

W ramach wspólnoty socjalistycznej materiały informacyjne były przekazywane do zarządów wywiadowczych państw Układu Warszawskiego. Owe działania miały charakter zwrotny, co oznacza, że państwa bloku wschodniego również przesyłały Zarządowi II Sztabu Generalnemu wyselekcjonowane dokumenty, aczkolwiek odbywało się to w mniejszym zakresie. Mogło to wynikać przede wszystkim z chęci wyłącznego dysponowania niektórymi informacjami przekładającymi się w sposób bezpośredni na bezpieczeństwo państwowe. Warto nadmienić, że w1971 roku materiały pozyskiwane przez wywiadowców cechowały się w stosunku do poprzedniego okresu lepszą jakością. Oznaczało to, pozyskane informacje miały o wiele istotniejsze znaczenie dla struktur wywiadowczych. Kolejne lata funkcjonowania Pionu Informacyjnego związane były z permanentnym udoskonaleniem obiegu informacji pozyskanych przede wszystkim na terenach państw należących do Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Państwo Wysłane z PRL Otrzymano do PRL

ZSRR 345 148 NRD 95 33 CSRS 112 33 WRL 142 25 LRB 133 7 SRR 2 2 Razem 829 248

Materiały wysłane z PRL do poszczególnych państw socjalistycznych i materiały, które zostały wysłane do PRL przez poszczególne państwa socjalistyczne w 1970 roku

Źródło: IPN BU 2602/10107, Roczne sprawozdania z pracy Zarządu II Sztabu Generalnego w

latach 1970 -1972 roku, k. 314.

127 Ibidem, k. 312.

175 Dla realizacji celów informacyjnych, w strukturach Pionu Informacyjnego powstawały wyspecjalizowane komórki. Miały one za zadanie usprawniać cały proces związany z wartościowaniem i opracowywaniem materiałów pod względem tzw. zagadnień problemowych, przede wszystkim w zakresie koncepcji doktrynalnych, a także strategii, taktyki prowadzenia operacji militarnych państw należących do NATO. Oficerowie działający z ramienia Pionu Informacyjnego sporządzali dzienne meldunki informacyjne, oraz komunikaty prasowe, komunikaty wywiadowcze, notatki informacji specjalnych, przeglądy bibliograficzne dla potrzeb kierownictwa instytucji centralnych MON. Ponadto w ramach wytycznych płynących z MON dokonywali parafraz notatek, które wysyłali z własnej inicjatywy lub na zapotrzebowanie poszczególnych dowództw, instytucji wojskowych materiały źródłowe i zdobyte za granicą wzorce sprzętu i uzbrojenia w danych instytucjach będących przedmiotem zainteresowania i badań naukowych129.

Pion Informacyjny współpracował przede wszystkim z attachatami wojskowymi, które w ramach zleconych zadań przesyłały pozyskanie informacje, które następnie były przez nich opracowywane i przekazywane do odpowiednich komórek MON. Zatem Pion Informacyjny prowadził działalność w trzech zasadniczych aspektach. Po pierwsze, w pozyskiwaniu informacji o siłach zbrojnych NATO: po drugie, w ocenie polityczno – wojskowej i ekonomicznej państw obozu kapitalistycznego; po trzecie, w zakresie aktywności politycznej i wojskowej USA w różnych częściach świata, co przejawiało się w śledzeniu, analizowaniu wniosków z przebiegu działań w Wietnamie, Kambodży i innych regionach zapalnych¹³⁰, śledzeniu, studiowaniu, analizowaniu przedsięwzięć penetracji politycznej i ekonomicznej USA w państwach Europy Zachodniej, Ameryki Południowej, Azji, Afryki, śledzenia stopnia zaangażowania amerykańskich sił regularnych, rezerw, lotnictwa, sił morskich poza granicami USA ze zwróceniem szczególnej uwagi na możliwości i gotowość wojskową ich sił zbrojnych na poszczególnych teatrach działań131.