Relacje gospodarcze. Formy polskiej pomocy

W latach 60. i w 1973 roku DRW i PRL podpisały szereg umów o charakterze gospodarczym⁴⁶. Ich realizacja miała jednostronny charakter przybierając ze strony polskiej formę różnorakiej pomocy, z finansową włącznie. W 1968 r. w ramach oferowanej pomocy dla DRW (…) dostarczono i udzielono: 1.000 ton sucharów, 1.000 ton mleka w proszku, 100 tysięcy metrów tkanin bawełnianych, kredytów inwestycyjnych w wysokości 11 mln rubli, kredytów finansowych w wysokości 12,4 mln rubli47. W kolejnym roku nastąpiło rozszerzenie spektrum pomocy poprzez udzielenie licznych kredytów w postaci: kredytu długoterminowego na budowę kompletnych zakładów przemysłowych na lata 1965 – 1971 w wysokości 8,5 mln rubli, kredytu finansowego na pokrycie zobowiązań finansowych DRW w latach 1969 roku w wysokości 14 mln rubli, bezzwrotnej pomocy oszacowanej na 17,5 mln rubli oraz kredytów nieprocentowanych48.

Strona polska ponadto zobowiązała się z tytułu udzielonych pożyczek rozłożyć dług na dogodne raty, których spłata miała nastąpić na przestrzeni kilku lat (od 1978 do 1987 roku). Wszystkie ustępstwa poczynione przez PRL miały przyczynić się do odbudowy gospodarczej państwa Ho Chi Minha. W latach 1961-1973 pomoc i kredyty PRL dla DRW49 wyniosły ogółem około 11 mln zł50.

W 1969 roku powołano do życia Wietnamską Komisję Współpracy Gospodarczej i Naukowo – Technicznej⁵¹. Komisja miała za zadanie koordynować i nadzorować współpracę zarówno na niwie gospodarczej jak i naukowej pomiędzy rządami obu państw. Dyplomaci PRL, którzy byli delegowani na wietnamski teatr działań zdawali sobie sprawę

46 Do najważniejszych należały: porozumienie z 12 czerwca 1965 r. o współpracy gospodarczej między PRL, a DRW, 25 października 1969 roku umowę o współpracy gospodarczej i naukowo – technicznej, 19 stycznia `1973 roku w Warszawie podpisano umowę w sprawie udzielenia DRW kredytu finansowego, 2 lipca 1973 w Warszawie zawarto umowę w sprawie udzielenia DRW kredytu na dostawę towarów w 1973 roku, 25 lipca 1973 roku zawarto umowę w sprawie udzielenia przez PRL kredytu finansowego, 4 grudnia 1973 roku zawarto umowę w sprawie udzielenia przez Polskę pomocy gospodarczej w latach 1973- 1974 roku .

47 AMSZ w Warszawie, Departament II, Wietnam, 55/78 wiązka 5, D. II. Wiet. 0-23-1-72, O pomocy dla DRW, k. 3.

48 Ibidem, k. 3.

49 Patrz: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1972, (dalej – PDD) Warszawa 2005, Umowa w sprawie udzielenia

przez rząd PRL kredytu finansowego dla DRW, s.737.

50AMSZ, Departament II, Wietnam 1974, 21/77, D. II. Wietn-2412-8-74, Notatka informacyjna na temat DRW, k. 6.

51 Więcej na temat owej komisji: AMSZ, Departament II, Wietnam 1974, 22/77, D. II. – Wietn.0-23-4-74,

Notatka przygotowana dla potrzeb Przewodniczącego i członka Polskiej Delegacji na IV sesję Polsko – Wietnamskiej Komisji Współpracy Gospodarczej i Naukowo – Technicznej, k. 168 -186, AMSZ, Departament II,

Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, Skład oficjalnej delegacji polskiej na IV sesję Polsko – Wietnamskiej Komisji

Współpracy Gospodarczej i Naukowo – Technicznej w Hanoi w lutym 1974 roku, k. 1-2, AMSZ, Departament II,

Wietnam 1974, 22/77, Pilna notatka w sprawie przygotowania IV sesji Polsko – Wietnamskiej Komisji

123 z tego, że udzielana pomoc gospodarcza nie powinna mieć charakteru bezwarunkowego i winna być realizowana w sposób ostrożny. Inny pogląd w tej kwestii wyrażał wicepremier Le Thanh Ngai, który taką formę współpracy gospodarczej między państwami postrzegał jak najbardziej pozytywnie. W październiku 1969 roku w rozmowie z I Sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką podziękował za zwiększone dostawy gospodarcze i sprzęt wojskowy w tym roku⁵². Według strony wietnamskiej (…) Polacy byli pierwszymi uczciwymi Europejczykami, którzy przybyli do Wietnamu i okazali (…) pomoc53. Wsparcie gospodarczo – ekonomiczne udzielone DRW (…) stawiało Polskę na trzecim miejscu wśród europejskich krajów socjalistycznych54 po ZSRR i NRD⁵⁵ co pokazuje, iż owa pomoc nie miała charakteru doraźnego.

Delegacje rządowe zarówno DRW jak i TRRRWP niejednokrotnie zwracały się do rządu PRL o wsparcie gospodarcze. Strona wietnamska musiała zdawać sobie sprawę z faktu, iż (….) nie mogła domagać się od takiego biednego kraju jakim była Polska większej pomocy (…)56. W rozmowach przeprowadzonych w Moskwie w 1973 roku przez ambasadora PRL Zenona Nowaka skonkretyzowano postulat o zintensyfikowaniu pomocy ze strony państw usytuowanych na samym szczycie hierarchii zamożności. Rząd PRL w jednej z notatek odnoszących się do pomocy realizowanej dla przyjaciół podkreślał, iż problem nie stanowiło zbyt małe spektrum wsparcia, ale swoista niechęć co do konieczności jej udzielania. Zwracano również uwagę na nieefektywność polsko – wietnamskiej komisji57.

52 AMSZ, Departament II, Wietnam 1973, 51/75 wiązka 3, Protokół rozmowy I Sekretarza KC PZPR tow.

Władysława Gomułki z członkiem Biura Politycznego KC Partii Pracujących Wietnamu wicepremierem Le Thanh Ngai – Warszawa 25 października 1969 roku, k. 1 – 2.

53 PDD 1972 rok, pod red. P. Długołęcki, szyfrogram nr 1050 z Hanoi nadany 28.I.72 roku, 28 stycznia,

szyfrogram wicepremiera Wincentego Kraśki do premiera o wizycie w Demokratycznej Republice Wietnamu,

s. 38, Warszawa 2005.

54 Więcej na temat współpracy gospodarczej w ramach krajów socjalistycznych: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, D.II. Wiet 0-23-5-75, Notatka w sprawie pomocy PRL dla Wietnamu i całość jej

koordynowania ramach krajów socjalistycznych, k. 22. Informacje na temat powiązań gospodarczych z krajami

kapitalistycznymi: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, Powiązania gospodarcze DRW

z krajami kapitalistycznymi, k. 1-16, Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej – AAN) Wydział Zagraniczny

KC PZPR, LXXVI-529, Informacje o uzgodnieniach dotyczących zakresu pomocy udzielonej Wietnamowi przez

kraje RWPG w 1975 roku, k.1-8.

55 AMSZ, Departament II, 17/74 wiązka 8, Organizacja MSZ i placówek dyplomatycznych, k.4. Jeśli chodzi o wsparcie obozu socjalistycznego to według danych Ministerstwa Handlu Zagranicznego w latach 1966 – 1970 Wietnam uzyskał wsparcie w postaci inwestycji i kredytów finansowych w następujących sumach: ZSRR – 614 mln rubli, CSRS – 24,7 mln rubli, NRD – 84, 6 mln rubli, WRL – 58, 6 mln rubli, LR – 26,2 mln rubli, SRR – 12,9 mln rubli, PRL – 93,4 mln rubli (dane na podstawie PDD 1973, pod red. P. M. Majewski, Notatka 9.03.1973 rok, 9 marca szyfrogram w Hanoi o pomocy wojskowej państw socjalistycznych dla DRW, s. 118, Warszawa 2006).

56 PDD 1972 rok, pod red. P. Długołęcki, szyfrogram nr 6376 z Moskwy nadany 9.6.1972, 9 czerwca szyfrogram

ambasadora w Moskwie o rozmowie z dyplomatami wietnamskimi, s. 330 – 331, Warszawa 2005.

57 Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej –AAN), Wydział Zagraniczny KC PZPR, LXXVI-529,

Informacje o uzgodnieniach dotyczących zakresu pomocy udzielonej Wietnamowi przez kraje RWPG w 1975 roku, k. 1-8.

124 Podczas wspomnianej wyżej wizyty w Warszawie delegacji wietnamskiej z Przewodniczącym Prezydium KC NFWWP Nguyen Huu Tho w grudniu 1973 roku 58 zabiegano u E. Gierka o kolejną pomoc gospodarczą ⁵⁹. Wietnamczykom zależało na dostarczeniu sprzętu potrzebnego do odbudowania państwa pod względem infrastrukturalnym tj. pługów, traktorów, spychaczy, koparek. E. Gierek podkreślił, że PRL udzieliło pomocy gospodarczej w takim zakresie jakim to było możliwe, przywołując problemy transportowe jakie napotykały władze PRL na terenie ChRL (strona polska niejednokrotnie zwracała uwagę na problemy w realizacji importu z DRW)⁶⁰.

Ponadto w dniach 17-23.X. 1973 roku do PRL przybyła delegacja gospodarcza z wicepremierem Duong Thanh Longiem⁶¹. W ramach pertraktacji pomiędzy przedstawicielami dyplomatycznymi doszło do swoistego konsensusu. W ich wyniku strona polska zobowiązała się dostarczyć drogą morską (port Hajfong) pomoc w terminie do 31 marca 1974 roku w formie: 200 ton smalcu, 10 ton konserw rybnych, 30 ton koncentratów zup, farmaceutyki (mln zł), 5 sztuk mikrobusów Nysa, 10 sztuk samochodów – Fiat 125 p62

PRL udzielała NFWWP pomocy w postaci artykułów żywnościowych, medykamentów. Rozdysponowała także kredytami inwestycyjnymi i finansowymi, które nie zawsze były efektywnie wykorzystywane przez stronę wietnamską.

58 Patrz: AMSZ, Departament II, Wietnam Komunistyczny 1973, 7/77 wiązka 4, Program organizacji wizyty

oficjalnej w Polce delegacji Republiki Wietnamu Południowego pod kierownictwem Jego Ekscelencji Pana Nguyen Huu Tho Przewodniczącego Prezydium KC NFWWP Przewodniczącego Rady Nadzorczej TRR RWP, 3-6 grudnia 1973 roku, k. 1-23-6, Wizytacja w Polsce delegacji DRW przewodniczącego KC NFW i Rady Doradczej TRR 3-6XII.1973, k. 1-2, Skład delegacji TRR RWP, która przybędzie do PRL z oficjalną wizytą przyjaźni od 3 do 6. XII. 1973 roku, k. 1-2, Program wizyty oficjalnej w Polsce delegacji RWP pod kierownictwem Przewodniczącego Rady Doradczej TRR RWP Przewodniczącego KC NFWWP Towarzysza Nguyen Huu Tho 3-6 grudnia 1973, k. 1-7, Materiały do wizyty Przewodniczącego Prezydium KC NFWWP Nguyen Huu Tho w Polsce w dniach 3-6 grudnia 1973 roku, k. 1, Pilna notatka w sprawie oficjalnej wizyty w Polsce delegacji RWP z Przewodniczącym Prezydium KC NFWWP Nguyen Huu Tho na czele w dniach 3-6 grudnia 1973 roku, k. 1-13, D.II.WP 0-220-2-73,Wizyta w Polsce Delegacji Republiki Wietnamu Południowego z Przewodniczącym Prezydium KC NFW i Rady Doradczej TRR Nguyen Huu, k. 1- 4. Podczas tego okresu wizytę złożyła także

Minister Spraw Zagranicznych Nguyen Thi Binh. Więcej na temat owej wizyty: AMSZ w Warszawie, Departament II, Wietnam Komunistyczny 1973, 7/77 wiązka 4, Wizyta pani Nguyen Thi Binh MSZ TRR w

Polsce rozmowy 6-10. XII.1973 roku, k. 1-12.

59 Patrz: AMSZ w Warszawie, Departament II, Wietnam Komunistyczny 1973, 7/77 wiązka 4, Zapis rozmowy I

Sekretarza KC PZPR E. Gierka z Przewodniczącym Nguyen Huu Tho w dniu 5. XII. 1973r, k. 1-3.

60 Ibidem, k. 49.

61 Patrz: AMSZ, Departament II, Wietnam Komunistyczny 1973, 7/77 wiązka 4, Wizyta delegacji gospodarczej

TRR RWP z wiceministrem Duong Thanh Longiem na czele w dniach 1- 23. X.1973, k.1-2.

62 AMSZ, Departament II, Wietnam Komunistyczny 1973, 7/77 wiązka 4, D. II.WP-320-2-73, Notatka

125 Kontyngenty po wprowadzonych zmianach Stan zawartych kontraktów Realizacja dostaw 1.III.1961 5,800 5,744 4,940 17.X.1966 8,795 5,302 4,208 12.X.1967 11,900 11,750 9,859 7.VI.1968 7,133 5,600 4,936 25.X.1969 8,672 5,116 1,218 2.VII.1973 1,500 - - Razem: 43,800 33,823 26,170

Źródło: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, D.II. Wiet.- 0-23-10-75, Kredyty

inwestycyjne udzielane przez PRL dla DRW , k. 76.

Umowa na rok Wysokość kredytu

1966 7,000 1967 9,000 1968 12,400 1969 14,000 1970 14,500 1971 2,800 1972 10,400 1973 3,600 Razem 73,300

Źródło: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, Kredyty finansowe udzielane przez

PRL dla DRW w latach 1966 – 1973, k. 75 (dane w mln rubli).

Dokonując analizy danych zawartych w tabelach należy wysnuć wniosek, że największa wysokość kredytów finansowych udzielanych dla strony wietnamskiej została przyznana w latach 1968 – 1970 roku, a więc w czasie intensyfikacji działań militarnych w Indochinach. Według danych zaprezentowanych przez ambasadę PRL w Hanoi w ciągu 20

126 lat udzielono pomocy (nie włączając w to pomocy wojskowej) około 7,5 miliarda zł co w przeliczeniu stanowiło kwotę 170 mln rubli63. W ramach zapewnionego wsparcia strona polska zaoferowała bezzwrotną pomoc w kwocie 1,816 mln zł, kredyty płatnicze z tytułu osiągniętych ujemnych sald wymiany clearingowej w kwocie 3.300 mln zł, długoterminowych kredytów inwestycyjnych 1,760 mln zł, finansowanie strat polskich przedsiębiorstw żeglugowych 308 mln zł, dofinansowanie działalności polskiego personelu 220 mln zł64.

W 1973 roku Rada Ministrów PRL uchwałą z dnia 2.3.1973 nr 42/73 ⁶⁵ roku sprecyzowała program pomocy dla DRW. Owy akt prawny regulował: doraźną pomoc bezzwrotną w postaci leków, żywności i odzieży na kwotę 124 mln zł (…), odbudowę i wyposażenie szpitala na 500 łóżek w miejscowości Vinh (150 – 180 mln zł)66, odbudowe ze zniszczeń zbombardowanej przez Amerykanów szkoły im . Przyjaźni Polsko – Wietnamskiej w Thanh Tri koło Hanoi. Orientacyjny koszt 14,6 mln zł. pomoc w zakresie zawodowej rehabilitacji inwalidów wojennych na ogólną wartość 21 mln zł (…), prace projektowe w zakresie odbudowy i przebudowy miasta Hajfong. Orientacyjny koszt 10 mln zł, zawodowe przeszkolenie 1,000 robotników, techników i inżynierów w Polsce (…)67. Dodatkowo w 1975 roku rząd DRW zwrócił się do władz PRL o następujące przedmioty: maszynki, koparki, obrabiarki, wodomierze, materiały wybuchowe, pompy do błota, tkaniny, podnośniki hydrauliczne, odbiorniki telewizyjne itp.⁶⁸

Należy podkreślić, iż w latach 50 pomiędzy PRL a Wietnamem istniała równowaga w zakresie bilansu handlowego. W wyniku eskalacji konfliktu uległa zachwianiu

63 Dane na podstawie: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, D.II. Wietn-0-23-10-75,

Informacje o całokształcie pomocy ekonomicznej i społecznej udzielonej przez naród polski narodowi Wietnamu w latach 1955 – 1975, k. 1.

64 Ibidem, k. 1.

65 Więcej na temat pomocy rządowej udzielanej dla Wietnamu w latach 1973 – 1980: PDD 1973 rok, pod red. P. M. Majewski, Warszawa 29 stycznia 1973 roku, 29 stycznia, pilna notatka na temat zakończenia wojny

w Wietnamie, s. 37, Warszawa 2006.

66 Patrz: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, 14 sierpnia notatka Komisji Planowania

stosunków gospodarczych z Wietnamem. Do Wietnamu w tym celu miała udać się grupa specjalistów

z wiceministrem. Pacho. Więcej na ten temat: PDD 1959 rok, pod red. P. Długołęcki Notatka 28.04.1959 roku,

28 kwietnia notatka wicedyrektora Departamentu V w sprawie pomocy dla Demokratycznej Republiki Wietnamu, s. 306, Warszawa 2011. Wsparcie w postaci budowy szpitala zostało uregulowane uchwałą Komitetu

Ekonomicznego Rady Ministrów nr 217/60 z dnia 30. VI.1960 roku.

67AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, Notatka uzupełniająca do informacji o całokształcie

pomocy ekonomicznej i społecznej PRL dla DRW w latach 1955 – 1975, k. 1-2, Materiały w sprawie pomocy gospodarczej dla DRW k. 76. W związku z kredytami udzielanymi przez PRL po roku 1960 budowane były

następujące obiekty: zakład naprawy taboru kolejowego Gian Lam, płuczka węgla w Campha, stocznia remontowa budowana w Gieng - Day, cukrownia w Van Diem, wytwórnia cegły silikonowej w Chen – Hanoi, zakład produkcji elementów prefabrykowanych z betonu –Hanoi, cegielnia w Co – Dam i Gieng-day, fabryka okuć w Hanoi (itp.). Patrz: PPD 1975 rok, pod red. P. Długołęcki, 14 sierpnia 1975 roku notatka Komisji

Planowania stosunków gospodarczych Wietnamem, s. 539 – 542, Warszawa 2010.

68 Informacje na podstawie: AMSZ, Departament II, Wietnam 1975, 55/78 wiązka 5, D. II. Wiet – 0- 233-74,

127 doprowadzając do sytuacji kiedy po stronie PRL powstał dodatni bilans handlowy. Owa zależność wybrzmiewa w notatce sporządzonej na podstawie relacji zastępcy ambasadora w Hanoi S. Miedzińskiego, który skonstatował, iż polski eksport obejmował 76 pozycji gdy import w Wietnamu obejmuje 18 pozycji⁶⁹. Jednocześnie podkreślał, iż w tym zakresie eksport do krajów socjalistycznych w 1969 roku został zniwelowany o 50% co pokazuje zahamowanie dalszej wymiany handlowej przynajmniej jednostronnie. Analogiczna pomoc była zapewnienia rządowi TRR RWP70. Strona polska była w szczególności zainteresowana zwiększeniem dostaw cyny, dywanów wełnianych, juty, herbaty71.

W omawianym okresie stosunki gospodarcze PRL z Wietnamem w większości przypadków miały charakter jednostronny. Niezwykle trudna sytuacja, w jakiej znajdował się rząd Północnego Wietnamu z powodu intensyfikacji działań wojennych, wpłynęła w sposób zasadniczy na nieefektywność wywiązania się z obowiązków wynikających z umów zawartych z PRL.