Powstanie i przemiany organizacyjne wywiadu wojskowego PRL do 1965 roku

Genezy wywiadu wojskowego PRL należy upatrywać w czasie II wojny światowej. W większości przypadków badacze zajmujący się owym zagadnieniem wiążą jego powstanie z powołaniem w 1944 roku w Lublinie - Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Niezaprzeczalnym faktem jest to, że ówczesna armia polska nie była armią suwerennego państwa, bo i takiego państwa wówczas nie było. Powstała z woli Stalina wizji, dotyczącej ujarzmienia i zdominowania (…) Polski1. W składzie owej struktury funkcjonował Oddział Wywiadowczy Wojska Polskiego. Do jego zadań należały kwestie związane z szeroko pojętym wywiadem operacyjnym: określenie składu i rozmieszczenia sił nieprzyjaciela znajdującego się przed frontem, rozpoznania ugrupowania bojowego i sił pierwszego rzutu wojsk nieprzyjaciela, ustalenie rejonów ześrodkowania odwodów, a przede wszystkim jednostek pancernych i zmotoryzowanych, określenie kierunku czasu przesunięcia odwodów, określenie systemu ognia i rozmieszczenia stanowisk ogniowych artylerii i rejonów umocnionych, jak również punktów obrony oraz zapór inżynieryjnych ² .

W skład Oddziału Wywiadowczego Wojska Polskiego³ wchodziło 13 wydziałów – referatów, na których czele stał szef oddziału. Funkcję tę sprawował płk Nikinor Gołośnicki, któremu bezpośrednio podlegali zastępcy, płk Sergiusz Orżewski, płk Aleksiej Kukanow, pomocnik szefa oddziału inż. ppłk Wasyl Krasnow. Do Oddziału Wywiadowczego Wojska Polskiego należały referaty: I - Rozpoznania Ogólnowojskowego, II - Agenturalny, III - Działalności Dywersyjnej, IV – Informacyjny, V- Rozpoznania Lotniczego, VI - Wywiadu Radiowego, VII - Techniki Agenturalnej, VIII – Szyfrów, IX – Personalny, X - Śledczy, XI –

1 Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX w , tom I , pod red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2016, s. 481

2 Patrz. W. Tkaczew, Powstanie w działalność organów informacji Wojska Polskiego w latach 1943 -1948.

Kontrwywiad Wojskowy, Warszawa 1994, s. 143 – 245, A. Nogaj, Powstanie i organizacja Oddziału Wywiadowczego Sztabu Głównego Wojska Polskiego w latach 1944 -1945 [w:] Studia nad wywiadem

i kontrwywiadem Polski w XX w, tom I , pod red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2016, s. 550.

3 Dokładne informacje na temat struktury organizacyjnej Oddziału Wywiadowczego Wojska Polskiego w pozycji: A. Nogaj, op. cit., s. 553 - 563.

134 Administracyjno – Gospodarczy, XII – Finansowy, XIII – Tajny⁴. Etatowo oddział winien liczyć 87 pracowników tym generała, 67 oficerów, 15 podoficerów oraz 4 szeregowców5. Następnie na mocy rozkazu Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego dokonano przekształcenia Oddziału Wywiadowczego w Oddział II Sztabu Generalnego, który funkcjonował od sierpnia 1945 do listopada 1951 roku.

Inny pogląd w tej kwestii wyraża Sławomir Cenckiewicz, upatrując jego początku w 1943 roku, kiedy powołano do życia 1 Polską Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki z gen. Zygmuntem Berlingiem⁶ na czele. Badacz na poparcie swojej tezy wskazuje, iż w powstałej strukturze mającej charakter stricte wojskowy, od momentu jej funkcjonowania występowały komórki wywiadowcze. Bez względu na to, które ze stanowisk wydaje się bardziej przekonujące, niezaprzeczalny pozostaje fakt, iż struktury przyszłego Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego zaczęły krystalizować się w połowie lat 40 XX w.

Od momentu powstania Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który został powołany rozkazem organizacyjnym nr 00177 naczelnego dowódcy Wojska Polskiego z dnia 18 lipca 1945 roku⁷ funkcję szefa sprawował płk Nikinor Gołośnicki pseudonim Ożoga. Już w 1945 roku na to stanowisko został wyznaczony płk Gieorgij Domaradzki. Warto nadmienić, że zarówno Gołośnicki jak i Domaradzki byli oficerami oddelegowanymi z ZSRR do pracy w strukturach wywiadowczych PRL. W Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego sowieccy instruktorzy stali się najważniejszymi pracownikami wywiadu. Według danych z 8 sierpnia 1945 roku w Oddziale II pełniło służbę 53 oficerów z czego 52 to byli wywiadowcy Armii Czerwonej⁸.

Obsada personalna jednoznacznie wskazywała, że to właśnie radzieccy doradcy zostali ulokowani na najistotniejszych szczeblach strukturalnych wywiadu wojskowego. Miało to zagwarantować odpowiednią kadrę w Oddziale II. Obsadzanie kierowniczych stanowisk oficerami radzieckimi pozwalało na kontrolowanie struktur wywiadowczych i ich ścisłe podporządkowanie woli płynącej z Kremla. Podobny pogląd przedstawili Ł. Roman i G.

4 Dane na podstawie: A. Nogaj, op. cit., s. 565 – 567. 5 Ibidem, s. 553 – 554.

6 S. Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943 – 1991, Warszawa 2011, s. 64. Berling został mianowany na wyraźny rozkaz Stalina. Należy znaczyć , iż nie był on jedyną kandydaturą wysuniętą na to stanowisko. Do politycznej walki stanęli jeszcze płk B. Kieniewicz oraz gen. K. Świerczewski, a także R. Satanowski. Zabiegi czynione przez Z. Berlinga oraz audiencje u Stalina doprowadziły do tego, iż uzyskał zgodę w 1943 roku na sformowanie: 1 Dywizji im .Tadeusza Kościuszki. Państwowy Komitet Obrony ZSRR, aby zalegalizować wcześniej podejmowane kroki, podjął uchwałę nr 3294, która sankcjonowała powstanie dywizji.

7 R. Leśkiewicz, R. Peterman, Wojskowe organy bezpieczeństwa państwa [w:] Historyczno – prawna analiza

struktur organów bezpieczeństwa państwa w Polsce Ludowej (1944 – 1990), zbiór studiów, pod red. A.

Jusupovicia i R. Leśkiewicza, Warszawa 2013, s. 171. 8 Ibidem, s. 64.

135 Winogrodzki, którzy stwierdzili, że powstały wywiad (…) funkcjonował w obszarze kreowanego przez komunistów Wojska Polskiego9.

W początkowym okresie funkcjonowania Oddziału II jego struktura wyglądała następująco: Szef Oddziału II Sztabu Generalnego, Zastępca Szefa Oddziału II do Spraw Wywiadu Agenturalnego, Pomocnik Szefa Oddziału II do Spraw Łączności Agenturalnej i Szef Węzła Radiowego, Wydział Rozpoznania Wojskowego, Wydział Wywiadu Agenturalnego, Wydział Wywiadu Agenturalnego i Dywersji, Wydział Informacyjny, Wydział Cenzury Wojskowej, Sekcja Rozpoznania Radiowego, Sekcja Techniki Operacyjnej, Sekcja Łączności Specjalnej (Szyfrowej), Sekcja Śledcza, Sekcja Personalna, Sekcja Administracyjno-Gospodarcza, Kancelaria Tajna, Węzeł Polowy¹⁰.

Przez cały okres istnienia Oddziału II kwestiami związanymi z (…) kierowaniem oficerów radzieckich do jednostek WP zajmował się Główny Zarząd Kadr Armii Czerwonej, a także częściowo zarządy kadr poszczególnych rodzajów wojsk (broni) i służb11. W związku z deficytem kadrowym, który uwidocznił się w drugiej połowie lat 40 (…) prowadzono intensywną rekrutację zarówno do Centrali jak i placówek dyplomatycznych12. Większą szansę na zasilenie kadry wywiadowczej miały jednostki, które wcześniej należały do Komunistycznej Partii Francji lub działały w Armii Czerwonej, przez co w oczach szefów poszczególnych komórek jawiły się jako poprawni politycznie.

Pod koniec lat 40¹³ KC PZPR dokonał kategoryzacji oficerów biorąc pod uwagę ich postawę ideologiczną, dzieląc ich na dobrych, obcych, wrogich. Na piedestale stawiano tzw. uświadomienie polityczne. 60% kadry Oddziału II14 pochodziła z rodzin robotniczych i chłopskich, natomiast 35% z drobnomieszczaństwa i inteligencji15. W strukturach Oddziału II przeważali ludzie młodzi, około 90% oficerów pochodziła z roczników 1922 – 193016. Należy podkreślić, że żołnierze bez wykształcenia nie stanowili znaczącego odsetku kadr wykonujących zadania wywiadowcze. Najbardziej restrykcyjne wymogi były konkretyzowane w stosunku do oficerów wyjeżdżających za granicę. Taka osoba według wywiadu wojskowego powinna mieć wykształcenie wyższe, znać języki obce, należeć do

9 Ł. Roman, G Winogrodzki, Służby Specjalne w bezpieczeństwie państwa, Józefów, 2016, s. 97.

10 A. Marcinkiewicz, Sposób archiwizowania i przechowywania dokumentacji w Zarządzie II Sztabie

Generalnym Wojska Polskiego, „Przegląd Archiwalny IPN” t. 3, Warszawa 2010, s. 10.

11 E. J. Nalepa, Oficerowie armii radzieckiej w Wojsku Polskim w latach 1943 – 1968, Warszawa 1995, s. 13. 12 A. Marcinkiewicz – Kaczmarczyk, Obsada Personalna Oddziału II Sztabu Generalnego WP w latach 1945 –

1956, „Przegląd Archiwalny IPN”, t. 7, Warszawa 2014, s. 76.

13 W latach 1946- 1947 - 40% osób było absolwentami szkół wyższych uczelni, 40% ukończyło szkoły średnie, 20% ukończyło szkoły podstawowe lub zawodowe.

14 Więcej na temat kadry Oddziału II Sztabu Generalnego w pozycji: A. Nogaj, op. cit., s. 487 – 510. 15 Dane na podstawie: A. Marcinkiewicz – Kaczmarczyk, op. cit., s. 80.

136 inteligencji, a także cechować się właściwą postawą polityczną. Zatem dokonując porównania polityki kadrowej w latach 40 i 50 należy zwrócić uwagę na jej radykalną zmianę, co było nierozerwalnie związane z poszerzaniem przez Związek Radziecki strefy wpływów, nie tylko w Polsce.

Koniec lat 40 dla Oddziału II nie był czasem łatwym, bowiem większość oficerów wchodzących w jego skład nie miała odpowiedniego przygotowania do wykonywania zadań wywiadowczych. Niekompetentny skład, braki kadrowe, które starano się sukcesywnie niwelować, wpływały negatywnie na jego możliwości wywiadowcze. Okres ten dla Oddziału II charakteryzował się intensyfikacją represji w łonie struktur sił specjalnych. Proces stopniowego odpływu kadry pochodzącej z ZSRR w odniesieniu do struktur wywiadu wojskowego został zapoczątkowany w 1946 roku. W 1947 roku gen. Wacław Komar, szef Oddziału II Sztabu Generalnego, podejmował w tym kierunku stosowne kroki. Zatrudnił kilkudziesięciu oficerów wcześniej służących w przedwojennej armii. Okres ten charakteryzował się tym, że (…) większość oficerów radzieckich została już odkomenderowana z WP, w obsadzie personalnej Oddziału II występowało więcej polskich nazwisk¹⁷. Kroki podejmowane przez gen. Komara miały na celu przyspieszenie procesu polonizacji Oddziału II. Kierunek reform wyznaczony przez szefa Oddziału II napotkał trudne do przezwyciężenia przeszkody.

W 1949 roku Marszałkiem Polski i Ministrem Obrony Narodowej został Konstanty Rokossowski, który zastąpił na tym stanowisku Michała Rolę – Żymierskiego. Bezpośrednio po przejęciu funkcji, Minister Obrony Narodowej dążył do zwiększenia wydatków na siły zbrojne PRL, co stało się zarzewiem konfliktu (…) z otoczeniem Bieruta - Mincem, Bermanem i Zambrowskim¹⁸, a także z gen. W. Komarem. W tej optyce W. Komar był postrzegany przez Rokossowskiego jako jedna z osób, która posiadała wpływ na decyzje podejmowane przez Bieruta. Było więc kwestią czasu kiedy zmiany w MON objęły swym zasięgiem wywiad wojskowy i samego Komara (…)19.

W takim klimacie politycznym rozpoczęto czystkę w strukturach wywiadowczych, co przejawiało się w aresztowaniach ponad 100 oficerów. Podjęte działania śledcze w większości przypadków kończyły się aresztowaniami. W wyniku represji pozbawiono wolności w 1952 roku także szefa Oddziału II. Dwa lata wcześniej (…) z Oddziału II usunięto

17 A. Marcinkiewicz – Kaczmarczyk, op. cit., s. 75. 18 S. Cenckiewicz, op. cit., s. 75.

137 122 oficerów (…)²⁰. Aresztowania, pozorne procesy sądowe doprowadziły do tego, że (…) zapadło 40 wyroków śmierci, a wobec dziesiątek orzeczono wysokie kary więzienia21.

Szef Oddziału II przeżył zorganizowane czystki i w 1954 roku uzyskał zwolnienie z aresztu, po opuszczeniu którego nie mógł liczyć na odzyskanie wcześniej utraconych wpływów. Zarzuty konkretyzowane w stosunku do gen. W. Komara oscylowały wokół nieodpowiedniej polityki werbunkowej oficerów, tworzenia kumoterskich spółek nastawionych na wyciąganie z pacy wywiadowczej jak największych zysków materialnych22. Wszystko to wpłynęło na decyzję odsunięcia go od władzy i sowietyzacji struktur wywiadowczych.

Przejawem tego typu polityki było powołanie w 1951 roku na stanowisko szefa Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Konstantina Wsiljewicza Kasznikowa, który w latach 30 pełnił służbę w strukturach sowieckiego Głównego Zarządu Wywiadowczego (GRU - Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije). 15 listopada 1951 roku Oddział II został przekształcony w Zarząd II Sztabu Generalnego, wtedy też powołano zupełnie nową strukturę organizacyjną wywiadu wojskowego. Należało do niej szefostwo Zarządu II, Wydział Polityczny, Wydział Ogólny, Oddział I, który zajmował się rozpoznaniem wojskowym. Oddział II pełnił rolę Wywiadu Agenturalnego, Oddział III zajmował się działaniami informacyjnymi. W gestii Oddziału IV leżały zagadnienia zwiane z Techniką Operacyjną. W skład Zarządu II wchodził także Wydział Operacyjny, oraz Wydział Attachatów Wojskowych, Wydział Personalny, Wydział Łączności Specjalnej, Wydział Finansów, Sekcja Kontroli Finansowo – Gospodarczej, Wydział Administracyjno – Gospodarczy.

W lipcu 1952 roku władzę po Kasznikowie przejął płk Igor Jakowlewicz Suchacki, w 1953 roku płk Fiedor Tichonowicz Wiedmied, a w 1955 roku płk Tadeusz Jedynak. Ten ostatni miał opinię zaufanego Sowietów i bezwzględnego wykonawcę ich rozkazów, co miało się przejawiać ściągnięciem do Zarządu specjalistów do wyrywania paznokci z Informacji Wojskowej (…) 23.

Zarząd II24 Sztabu Generalnego²⁵ Wojska Polskiego podlegał Ministerstwu Obrony Narodowej. W wyniku przeobrażeń, które miały miejsce na początku lat 50, (…)26 otrzymał

20 Ibidem, s. 79. 21 Ibidem, s. 79. 22 Ibidem, k. 79 23 Ibidem, k. 87 – 88.

24 Dokładne dane związane z etatyzacją i otrzymywanymi gratyfikacjami pieniężnymi kadr Zarządu II Sztabu Generalnego w pozycjach: Instytut Pamięci Narodowej Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów (dalej- IPN BU) 2602/10239, Księga etatowa Zarządu II Sztabu Generalnego wraz z obsadą personalną

138 oznaczenie Jednostki Wojskowej 4452. W tym okresie (…) utworzono stanowisko zastępcy do sprawy politycznych.

2 czerwca 1952 r. rozkazem organizacyjnym MON Marszałka Polski Konstantego Rokossowskiego numer 0047 roku powołano do życia jednostkę wojskową, która miała stać się remedium na nieefektywność prowadzonych działań wywiadowczych. Jednostka Wojskowa nr 2000 miała na celu odpowiednie przygotowanie oficerów wyjeżdżających za granicę, na których barkach spoczywały działania mandatowe w Indochinach, podejmowane z ramienia Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli, a w późniejszym okresie z ramienia Międzynarodowej Komisji Kontroli i Nadzoru. Pomimo tego, iż obie organizacje zostały powołane w celach stricte dyplomatycznych, do których należało czuwanie nad przestrzeganiem postanowień konferencji genewskiej z 1954 roku i paryskiej z 1973 roku, owe struktury dla wywiadu wojskowego PRL (szczególnie dla pionu wojskowego) stanowiły źródło pozyskiwania informacji o armii amerykańskiej i jej sojusznikach27. Ówczesny stan osobowy jednostki wynosił 330 oficerów, podoficerów, żołnierzy służby zasadnicze. pracowników cywilnych, dyplomatycznych i tłumaczy28.

Jednostka Wojskowa nr 2000 wchodziła w skład struktury organizacyjnej Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Jednocześnie zarządzeniem nr 022 z dnia 28.12.1959 roku podlegała Szefowi Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Formalnie jej działalność regulowały dwa akty prawne. Pierwszy z nich stanowiła uchwała Prezydium rządu PRL nr 686/53 z dnia 12.09.1953 roku w sprawie utworzenia, wyposażenia i utrzymania przedstawicielstwa PRL w Komisji Państw Neutralnych w Korei. Natomiast druga uchwała Prezydium Rządu nr 722/54 z dnia 26.10.195429 w sprawie utworzenia,

poszczególnych stanowisk. Etat Zarządu II Sztabu Generalnego nr 01/22 na podstawie zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 05/ org. 1969 – 1974, IPN BU 2602/ 10237, Księga etatowa w 1965 roku, IPN BU 2602/10238, Etat nr 1/518 Zarządu II Sztabu Generalnego wraz z obsadą personalną poszczególnych stanowisk ważny za okres od 1.02.1963 do30.09.1966 roku, IPN BU 2602/10240, Księga etatowa, IPN BU 2602/10322, Teczka nr 179/69,Sprawozdania, plany zatrudnienia, dokumenty, podstawy do obliczenia uposażeń i wynagrodzeń oraz korespondencja w sprawach wydatków osobowych za rok 1971, IPN BU 2602/10002, Listy płac za V 1971 roku,

IPN BU 2602/10000, Listy płac za III 1971, IPN BU 2602/10004, Listy płac za VI 1971 rok, IPN BU 2602/10005, Listy płac za VII 1971 rok, IPN BU 2602/10006, Listy płac za IX 1971 rok.

25 Dokładane informacje na temat struktury, funkcjonowania i zakresu zadań poszczególnych pionów wchodzących w skład Sztabu Generalnego w pozycji: J. Babula, Ćwierć wieku w Sztabie Generalnym WP

w latach 1969 – 1995. Wspomnienia i refleksje, Warszawa 2004.

26 A. Marcinkiewicz, op. cit., s. 12.

27Więcej na temat działalności wywiadowczej poszczególnych komisji w Wietnamie i utworzonej przy tej komisji rezydentury w rozdziałach traktujących o Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli i Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli.

28 IPN BU 2602/23810, Historia powstania Jednostki Wojskowej 2000, Udział Polski w Misjach Pokojowych

w Korei, Wietnamie, Laosie , Kambodży, Nigerii, Biskim Wschodzie. Sprawa prowadzona przez biuro attachatów wojskowych. Jednostka Wojskowa 2000 Warszawa, k. 4.

139 wyposażenia i utrzymania przedstawicielstw PRL w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli nad wykonaniem rozejmu w Indochinach.

Ogółem w okresie od 1953 roku do lipca 1965 do pracy w międzynarodowych komisjach oddelegowano poprzez Jednostkę Wojskową ogółem 1172 oficerów Wojska Polskiego oraz oficerów30 Wojskowej³¹ Służby Wewnętrznej³².

Od momentu powstania Jednostki Wojskowej nr 2000 do 1961 roku w jej łonie funkcjonowała Grupa Rezerwowa, która zajmowała się szkoleniem żołnierzy do prowadzenia misji na wietnamskim teatrze działań. Do jej prerogatyw należało czuwanie nad ośmiomiesięcznymi rotacjami oficerów w Wietnamie. Dodatkowo przygotowywała raporty o charakterze moralno – politycznym w odniesieniu do poziomu upartyjnienia oficerów wysyłanych do pracy w międzynarodowej misji dyplomatycznej. Grupa Rezerwowa 33 utrzymywała odpowiedni poziom dyscypliny wśród żołnierzy. Na jej barkach spoczywały kwestie związane z badaniami lekarskimi, wyposażeniem i umundurowaniem oficerów, a także zapewnienia diet na wyżywienie żołnierzy. W 1961 roku owa formacja liczyła 4 oficerów stałych, 5 szeregowych, 83 stanowisk zmiennych w tym 36 stacjonujących

31 Wojskową Służbę Wewnętrzną regulowały dwa akty prawne: rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej nr 01/ MON z dnia 10 stycznia 1957 roku oraz zarządzenie organizacyjne nr 0013 szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z dnia 21 stycznia 1957 roku o rozformowaniu Głównego Zarządu Informacji. Wcześniej wymienione regulacje prawne powoływały Szefostwo WSW, Zarząd WSW Warszawskiego Okręgu Wojskowego, Zarząd WSW Pomorskiego Okręgu Wojskowego, Zarząd WSW Śląskiego Okręgu Wojskowego, i Oddział WSW Marynarki Wojennej. Następnie na mocy rozkazu z dnia 19 maja 1958 roku w dniu 1 czerwca 1958 roku powołano do życia Zarząd WSW Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju, który w późniejszym okresie tj. 1968 roku podzielono na Zarząd WSW Wojsk Lotniczych i Zarząd WSW Wojsk Ochrony Powietrznej Kraju. Jeśli chodzi o strukturę organizacyjną we początkowym okresie funkcjonowania struktur WSW wyglądała ona następująco: Zarząd I zajmował się organizacją pracy kontrwywiadowczej w poszczególnych strukturach WSW, Zarząd II w swych prerogatywach mieścił prace dochodzeniowo – porządkową . Z kolei Oddział III zajmował się szeroko pojętą techniką operacyjną, obserwacją. W zakresie Oddziału Ogólnego/ IV znajdowały się sprawy powiązane z ewidencją operacyjną, archiwum, łącznością kodową i szyfrową. Wydział V podejmował czynności śledcze. Wydział VI miał za zadanie ochraniać komórki wywiadowcze Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Wcześniej zarysowana struktura funkcjonowała do lat 60 XX w, następnie uległa modernizacji. Wydział Polityczny zajmował się szeroko pojętą pracą ideologiczno – partyjną. Zarząd I miał za zadanie prowadzić osłonę kontrwywiadowczą Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a także wszelkich Instytucji Centralnych MON. Zarząd II sprawował nadzór nad sprawami mającymi charakter szpiegowski, prowadził działania ochraniające przez radioelektronicznym rozpoznaniem. Oddziałowi II zlecano pracę związaną z obserwacją zewnętrzną. Oddział IV - zajmował się ewidencją operacyjną i prowadzeniem archiwum, w zakresie jego zadań leżała łączność szyfrowa. Oddział V prowadził nadzór nad pracą charakterze dochodzeniowo – śledczym. Oddział VI kontrolował pracę porządkową. Oddział Szkolenia i Analiz opracowywał programy, materiały niezbędne dla rozwoju kontrwywiadowczego. Ponadto w skład jej struktur wchodził Oddział Kadr, Wydział Finansów, Ośrodek Techniki Operacyjnej Szefostwa WSW, Węzeł Łączności Szefostwa WSW, Kompania Samochodowa Szefostwa WSW. Dane na podstawie: R. Leśkiewicz, R. Peterman, op. cit., s. 169 – 170.

32 Ibidem, k. 146.

33Patrz: IPN BU 2602/7881, Materiały dotyczące…, Program Szkolenia Ideologicznego, k. 129 -132, Plan

tematyczny ideologiczno – teoretyczny, k. 134, Plan tematyczny szkolenia politycznego podoficerów zawodowych i nadterminowych, k. 135 – 137.

140 w Wietnamie³⁴. Dodatkowo w obszarze jej działań znajdowały się zabiegi związane z wyrabianiem paszportów dyplomatycznych oraz przyjmowaniem oficerów po powrocie z misji tj. dokonywanie badań lekarskich przybyłych do kraju oficerów, wydawanie legitymacji służbowych, odbiór paszportów, przedstawienie powracających oficerów przez Szefa Wydziału Kadr Zarządowi II Sztabu Generalnego zainteresowanym Szefom Oddziałów, udzielanie urlopu za pobyt w tropikach oraz rozliczanie z Grupą Rezerwową i skierowanie oficerów do Departamentu Kadr MON35.

W 1965 roku przeobrażeń strukturalnych wywiadu dokonał ówczesny szef Zarządu II Sztabu Generalnego gen. Grzegorz Korczyński. Struktura wywiadu opierała się na dziewięciu oddziałach: Pionu Operacyjnego i Pionu Informacyjnego: Agenturalnym Europejskim (Wydziały Niemiecko – Skandynawski i Romański), Informacyjnym Europejskim (Wydziały Niemiecko – Skandynawski i Romański), Agenturalnym Pozaeuropejskim (Wydziały Angielsko – Bliskowschodni i Amerykański), Informacyjnym Pozaeuropejskim (Wydziały Angielsko – Bliskowschodni i Amerykański), Operacyjnym (Wydziały w Sopocie, Szczecinie i na Śląsku, Techniki Operacyjnej (Wydział Operacyjny i Techniczny), Studiów i Oceny Sił Zbrojnych NATO ( dwa Wydziały Polityki i Strategii i Przygotowania Europejskiego Teatru Wojny i oraz Sił Zbrojnych NATO i Techniki) oraz Rozpoznania Wojskowego. Ośrodku Informacyjnym, Wydziału Wydawniczego, Wydział Kadrowo – Mobilizacyjnym, Wydziału Łączności Specjalnej, Wydziału Finansów i Rewizji Finansowo – Materiałowej, Wydziału Administracyjno - Gospodarczego, Ośrodku Szkolenia, Ośrodku Rozpoznania Radioelektronicznego, Radiowęzła, Kompanii Samochodowej36.

Zatem Oddział II Sztabu Generalnego należy postrzegać jako poprzednika Zarządu II Sztabu Generalnego, który po okresie wdrażania reform na szerszą skalę prowadził działania wywiadowcze nie tylko w Europie, ale także na terenach, m.in. w Azji Południowo – Wschodniej.