osiąganie rezultatów (ta część programu poświęcona jest na opis i dokumenta- dokumenta-cję własnych przedsięwzięć realizowanych w trakcie trwania programu)

- interaktywny (zakłada działanie uczniów na każdym etapie programu, materiały skonstruowane są w taki sposób, że wiele z nich wymaga własnej pracy uczniów).

- otwarty (program skonstruowany jest w taki sposób, że może być modyfikowany w zależności od rodzaju szkoły, środowiska lokalnego, możliwości i predyspozycji uczniów i nauczyciela).

Biorąc pod uwagę stronę metodyczną programu należy wskazać na jej trzy filary, które stanowią:

- praca grupowa (praktycznie wszystkie ćwiczenia zawarte w programie opierają się na pracy grupowej, program dość szczegółowo uczy umiejętności pracy w grupie - m.in.

zasad pracy grupowej, praw uczestników, technik pracy, sposobów doboru grup, podej-mowania decyzji grupowych, odgrywania różnych ról grupowych)

- aktywizujące metody nauczania (w programie operuje się metodami nauczania zakładającymi aktywizację i działanie uczniów, szczególnie często wykorzystuje się sy-mulację, burzę mózgów, granie ról, gry dydaktyczne, metody podejmowania decyzji, de-batę szkolną, studia przypadków)

- przedsięwzięcie uczniowskie (przedsięwzięcie uczniowskie jest centralnym elemen-tem programu, gdyż podstawowym założeniem programu jest zachęcenie młodzieży do działania; przedsięwzięcia powinny być wymyślone, zaplanowane, zrealizowane i zdo-kumentowane przez młodzież przy udziale nauczyciela prowadzącego. Przedsięwzięcia

uczniowskie możemy podzielić według kilku kryteriów, biorąc pod uwagę zasięg przed-sięwzięcia:

- wprowadzamy wiedzę ekonomiczną

- tok lekcji charakteryzuje się trzyczęściową procedurą (briefing - część realizacyjna - debriefing)

- szczególne znacznie w procesie nauczania przypisujemy debriefingowi

- ćwiczenia przyporządkowujemy poszczególnym modułom programu „Przedsię-biorczość"

- zmieniamy rolę nauczyciela (metoda współpracy zamiast hierarchicznej)

- własną ocenę ćwiczenia uzupełniamy o samoocenę ucznia, ocenę grupy lub ocenę zewnętrzną

- ćwiczenie wkomponowujemy we własne programy nauczania.

W przypadku przedsięwzięć uczniowskich również możemy wskazać na zalecane pro-cedury realizacji i dokumentowania przedsięwzięcia. Podstawowymi etapami przed-sięwzięcia uczniowskiego są:

- wyszukiwanie pomysłów - weryfikacja pomysłów - wybór projektu, autoanaliza - prezentacja projektu - planowanie pracy - wykonanie pracy

- dokumentacja przedsięwzięcia - prezentacja rezultatów.

W 1996 r. mija czwarty rok realizacji programu w polskich szkołach. Jego efekty są widoczne, szczególnie w setkach zrealizowanych przez uczniów przedsięwzięć, w dzie-siątkach napisanych przez nauczycieli scenariuszy lekcji i materiałów pomocniczych. Oto niektóre z przedsięwzięć zrealizowanych w ramach programu.

Znakomitą okazją do przeglądu przedsięwzięć uczniowskich zrealizowanych w ramach Programu „Przedsiębiorczość" był Festiwal Przedsięwzięć Uczniowskich „IDEA! 96".

Festiwal odbył się w XXVI LO w Łodzi w dniach 24-26 kwietnia 1996 r. i został przygo-towany przez uczniów tej szkoły. Na festiwalu swoje osiągnięcia mogło zaprezentować tylko 19 szkół, na tyle pozwalały warunki wystawiennicze. Przedsięwzięcia te stanowią jednak rep-rezentatywny przegląd tego co dzieje się również w innych szkołach. Festiwal przygotowany był zgodnie z wymogami imprez wystawienniczych, co było dodatkową okazją dla młodzie-ży do pozyskania kolejnych umiejętności przydatnych w młodzie-życiu. Każdy z zespołów zagos-podarowywał tej samej powierzchni „boks", przedstawiał przedsięwzięcie gościom imprezy oraz komisji konkursowej. Oto krótki przegląd prezentowanych na festiwalu przedsięwzięć:

„Z algebrą do banku" (LO im. Marii Magdaleny w Poznaniu)

Celem przedsięwzięcia było stworzenie zbioru zadań z matematyki teorii bankowej.

Uczniowie zbierali dane ze wszystkich lokalnych banków i wykorzystali je później w zadaniach, do których sami ułożyli treść.

„Papierowe drzewka" (SP nr 159 im. K. Jagiełły w Warszawie)

Uczniowie klasy ósmej wykonali papierowe drzewka, które stały się efektywnym ele-mentem wystroju szkoły oraz służą jako dekoracja szkolnych uroczystości.

„Ogródek zabawek" (SP nr 1 im. Wl. Reymonta w Sieradzu)

Uczniowie klasy siódmej wykonali zabawki dla dzieci z Domów Dziecka. Zabawki wykonano w kształcie warzyw i owoców.

„Iwona Księżniczka Burgunda" (XXVII LO im. T. Czackiego w Warszawie) Spektakl Witolda Gombrowicza zosta! w calos'ci wyreżyserowany przez uczniów kla-sy pierwszej. Uczniowie napisali scenariusz i przygotowali dekorację. Spektakl odniósł sukcesy na VII Szkolnym Festiwalu Teatralnym.

„Kłub Dreptaków" (Zespół Szkół Ogólnokształcących w Zgierzu)

Uczniowie klasy pierwszej zorganizowali pieszy rajd turystyczny dla młodzieży zgier-skich szkół. W czasie rajdu zorganizowano szereg atrakcji.

„Patchworkowe cudeńka" (Zespół Szkół Odzieżowych nr 1 w Łodzi)

Przedsięwzięcie uczniów klasy drugiej, którzy ogłosili konkurs na „prace ze szmatek", na konkurs wpłynęło 230 prac, niektóre znalazły się na wystawie w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.

„Całkiem nowa bajka" (XVII LO im. A. Frycza Modrzewskiego w Warszawie).

Uczniowie przygotowali przedstawienie dla grupy przedszkolnej z Domu Dziecka.

Scenariusz oparty na motywach różnych bajek napisali sami, sami wykonali też dekoracje.

„Nasze zawody" (Zespół Szkół Zawodowych w Sokołowie Podlaskim)

Uczniowie przygotowali informator o kierunkach kształcenia w ZSZ, nauczanych przedmiotach zawodowych, miejscach praktyk, zakładach, w których można podjąć pra-cę po ukończeniu szkoły.

„Agencja Artystyczna TMO" (I LO im. M. Kopernika w Będzinie)

Głównym zadaniem Agencji jest upowszechnianie kultury, promowanie młodych wy-konawców i dostarczanie rozrywki uczniom szkoły. Twórcy Agencji zorganizowali m.in.

spektakl „Wieczór z teatrem" oraz „Akademię z okazji Dnia Zapowietrzonego".

„Klub Europejski" (SP nr 19 w Łodzi)

Uczniowie klasy siódmej zorganizowali w szkole Klub Europejski mający na celu przybliżenie młodzieży kultury europejskiej. Klub zorganizował m.in. Dni Szwajcarskie oraz Konkurs Plastyczny.

„Centrum Malej Poligrafii" (LO im. M. Skłodowskiej-Curie w Pile)

Uczniowie wykonują różnego rodzaju usługi poligraficzne na rzecz młodzieży. Skomp-letowali niezbędny sprzęt i z powodzeniem prowadzą działalność na terenie szkoły.

„Młodzieżowy Przewodnik Humorystyczny po Siedlcach" (II LO w Siedlcach) Przewodnik przygotowany przez uczniów klasy pierwszej zawiera mapę, gdzie młodzież z Siedlec może mile spędzić czas. Są tam informacje o ciekawych dla młodych ludzi miejscach.

„Zwierzyniec Spowiedników" (IV LO im. St. Staszica w Sosnowcu)

Uczniowie klasy drugiej wykonali folder reklamujący szkołę. Jest to uczniowska kom-pozycja życiorysu Stanisława Staszica ilustrowana zdjęciami i humoreskami.

„Klątwa" (II LO w Będzinach)

Sztukę Klątwa wystawiono kilkakrotnie w Teatrze Dzieci Zagłębia dla miejscowym szkół. Celem przedsięwzięcia było programowanie twórczości Stanisława Wyspiańskiego.

„Eko Puławy" (I Społeczne LO w Puławach)

Uczniowie klasy drugiej zdobyli informacje dotyczące stanu zanieczyszczenia wód, gleb i powietrza w Puławach. Opracowali raport, który przedstawili kolegom i społeczeństwu Puław.

„Obóz archeologiczny" (LO im. Ziemii Podlaskiej w Komarówce Podlaskiej) Przy współpracy archeologów uczniowie zorganizowali obóz archeologiczny w Horo-dyszczu. Wydobyty materiał został przebadany przez specjalistów, uczniowie opracowali zas' wydawnictwo prezentujące wykopaliska.

„Ekol-95" (XVIII LO im. J. Śniadeckiego w Łodzi)

Uczniowie szkoły zorganizowali dla lokalnego środowiska mityng ekologiczny. Na czternastu stanowiskach pokazali najważniejsze zagadnienia związane z ekologią, czę-ścią imprezy była wystawa zwierząt morskich.

„Polska Piętnastolatków" (SP nr 94 im. F. Chopina w Lodzi)

Wystawę „Teraz Polska Piętnastolatków" zorganizowali uczniowie klasy siódmej. Na wystawie eksponowano polskie produkty codziennego użytku uznane przez młodzież w an-kiecie za najbardziej ciekawe.

„Szkolne Dni Brytyjskie" (XXVI LO w Łodzi)

Klasa druga w listopadzie 1995 r. zorganizowała tematyczne przedsięwzięcie poświę-cone kulturze brytyjskiej. Częścią imprezy były debaty w języku angielskim, konkursy, wystawy, wykłady, galerie, pokazy filmowe. Funkcjonowała również kuchnia angielska.

Komisja konkursowa, której przewodniczył poseł Zbigniew Janas, miała trudne zadanie.

Ostatecznie pierwszą nagrodę zdobyło przedsięwzięcie „Obóz archeologiczny" (LO w Ko-marówce Podlaskiej), drugie miejsce przyznano przedsięwzięciu „Iwona Księżniczka Burgunda" (XXVII LO w Warszawie), a trzecie miejsce — przedsięwzięciu „Szkolne Dni Brytyjskie" (XXVI LO w Łodzi).

Z roku na rok liczba przedsięwzięć uczniowskich w ramach Programu „Przedsiębior-czość" rośnie, tworząc swoistą bazę danych. W wielu systemach edukacyjnych Europy Zachodniej praca metodami projektów jest już immanentną częścią systemu (np. w Da-nii); w Polsce wchodzimy dopiero na tę drogę. Program „Przedsiębiorczość" odgrywa w tym procesie ważną rolę.

Perspektywa i warunki wejścia do Unii Europejskiej dostarczają dodatko-wych bodźców do robienia tego, co i tak jest niezbędne.

Szybszy rozwój gospodarki ma istotniejsze znaczenie dla ludzi uboższych niż dla osób bogatych.

Leszek Balcerowicz