Współczesną rzeczywistość cechuje konkurencyjność i globalizacja zjawisk oraz szybkie tempo zmian. Przemiany zachodzące od kilku lat w Polsce spowodowały, że rzeczywi-stość społeczno-gospodarcza naszego kraju także nabiera tych cech. Sprostanie wyzwa-niom jakie niesie nowa rzeczywistos'ć zależy od poziomu świadomości ekonomicznej społeczeństwa oraz umiejętności bycia przedsiębiorczym i innowacyjnym, bez względu na to jaki reprezentuje się zawód.
Konkurencja, będąc podstawową cechą gospodarki rynkowej jest przyczyną i skutkiem postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych. Z jednej strony bowiem wyzwala te postawy w społeczeństwie, z drugiej zaś bez tych postaw, nie może mieć miejsca. W Polsce, kraju, w którym stosunki rynkowe w gospodarce dopiero torują sobie drogę, budowanie postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych jest warunkiem koniecznym powodzenia przemian.
Szczególnie dotyczy to ludzi młodych, którzy za kilka lat rozpoczną aktywne życie za-wodowe. Od ich postaw zależeć będzie rezultat procesu transformacji polskiej gospodar-ki, a więc przyszłość naszego kraju.
Głównym przesłaniem organizowanego od 5 lat przez Fundację Edukacyjną Przed-siębiorczości konkursu pod hasłem: „Moja Szkoła - Szkołą PrzedPrzed-siębiorczości, jest po-moc młodzieży w sprostaniu tym wyzwaniom. Podstawowym celem tego konkursu jest bowiem kreowanie postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych oraz budzenie świadomo-ści ekonomicznej wśród młodych ludzi. W intencji organizatorów, udział w konkursie ma w szczególności zainteresować uczniów dostosowaniem programów nauczania i spo-sobów ich realizacji do wymagań zmieniającego się otoczenia i wyzwań ze strony go-spodarki rynkowej, umożliwić praktyczną działalność dającą wymierne korzyści szkole, wyrobić w uczniach samodzielność przy równoczesnym rozwinięciu umiejętności pracy zespołowej i wreszcie pomóc uczniom w świadomym wyborze zawodu.
Do udziału w konkursie zapraszane są każdego roku zespoły szkół ponadpodstawowych, a ich zadaniem jest przygotowanie projektu rozwijania przedsiębiorczości w szkole. Pro-jekt ten może dotyczyć zmian (uzupełnień) odnoszących się do zajęć szkolnych lub pre-zentować pomysł na realne funkcjonowanie biznesu, dającego wymierne korzyści szkole.
Zmiany dotyczące zajęć szkolnych powinny wskazać formy i zakres wiedzy z dziedziny ekonomii i zarządzania jaką, zdaniem uczniów, należy przekazywać w szkole średniej; formy i rodzaj zajęć przyczyniających się do rozbudzania przedsiębiorczości, umiejętności podej-mowania samodzielnych decyzji i ryzyka; rozwijających te cechy osobowości, które będą szcze-gólnie istotne w przyszłym życiu zawodowym. Projekt zmian w tym zakresie powinien przedstawiać sposób i przebieg realizacji przedsięwzięcia, niezbędne środki i analizę kosztów.
Projekt praktycznej działalności w biznesie powinien wskazać sposób i warunki reali-zacji przedsięwzięcia, perspektywy jego rozwoju, niezbędne środki, spodziewane efekty oraz rachunek efektywności. Projekt będący przedmiotem konkursu może zawierać po-mysły na oba rodzaje działań lub tylko jedno z nich.
Konkurs przebiega w dwóch fazach. Pierwsza, to ocena nadesłanych projektów przez ekspertów. W wyniku tej oceny wyłonione zostaje 20-25 najlepszych prac, których za-wartość i poziom są dyskutowane wspólnie przez ekspertów i jury konkursu. Faza ta koń-czy się wyłonieniem około 20 projektów zakwalifikowanych do finału (drugiej fazy).
W finale zespołu uczniów bronią nadesłanych projektów przed jury konkursu, odpowia-dając na pytania, uzasadniając przedstawione w pracy rozwiązania.
W konkursie przyznawane są 4 rodzaje nagród: nagrody pieniężne na realizację pro-jektów będących przedmiotem konkursu, nagrody rzeczowe dla wyróżniających się lau-reatów konkursu, wydawnictwa książkowe dla nauczycieli - opiekunów nagrodzonych i wyróżniających zespołów oraz udział w treningu menażerskim dla uczniów - autorów nagrodzonych prac.
Na początku września każdego roku (począwszy od 1992) Fundacja Edukacyjna Przed-siębiorczości wysyła do wszystkich szkół ponadpodstawowych, w tym szkół ekonomicz-nych' i liceów technicznych materiały promocyjne, zawierające regulamin konkursu, zapraszając do wzięcia w nim udziału. Materiały te docierają do ponad 5000 szkół.
Konkurs cieszył się największym zainteresowaniem w I edycji. W kolejnych edycjach zainteresowanie nieco spadło i ustabilizowało się na poziomie ok. 2 % dopuszczonych do udziału w konkursie szkół co, jak należy sądzić, odzwierciedla skalę zainteresowania za-gadnieniami związanymi z rozwijaniem przedsiębiorczości w środowisku szkół średnich.
Skalę zainteresowania konkursem i inne dane dotyczące jego przebiegu można odczy-tać z poniższej tabeli.
Edycja 1 - 1992/1993 t l - 1993/1994 111-1994/1995 I V - 1995/1996
Liczba uczestników 957 40B 472 540
Ilość szkól 165 73 72 86
Ilość prac 187 86 100 115
Ilość nagród 11 6 10 10
Ilość wyróżnień 11 10 9 6
Najwyższa nagroda 45.000 zl 30.000 zl2 40.000 zl3 40.000 zl
Suma nagród 231.300 zl 150.000 zl 305.500 zl 299.000 zl
Nagrody indywidyalne4 65 52 77 67
Największe zainteresowanie konkursem wykazują szkoły zawodowe i ekonomiczne (72 do 85 % w różnych edycjach). Wynika to zapewne z faktu, że programy nauczania w tych szkołach uwzględniają elementy wiedzy ekonomicznej, istnieją tam także możliwo-ści podjęcia działalnomożliwo-ści biznesowej wspierającej profil szkoły lub powiązanej z warsztata-mi. W ostatnich dwóch edycjach wyraźnie wzrósł profesjonalizm i samodzielność prac.
Uczniowie wykazywali się wiedzą z zakresu zarządzania strategicznego, marketingu i
fi-nansów. Wiele prac miało charakter biznes-planu określonego przedsięwzięcia, uwzglę-dniającego wszystkie jego aspekty. Większość prac przygotowana była przez zespoły uczniów. Prace indywidualne stanowiły wyjątki. Przeważnie zespoły uczniów rekrutowały się ze starszych klas (udział zespołów mieszanych, z klas starszych i młodszych, utrzymy-wał się średnio na poziomie ok. 20 %). Nie jest to zjawisko korzystne z punktu widzenia możliwości kontynuacji realizacji projektu. Systematycznie spadało zainteresowanie uczniów zmianami w programach nauczania na rzecz projektowania realnej działalności w bizne-sie (w ostatniej edycji aż 88 % prac przedstawiało projekty prowadzenia działalności go-spodarczej przez uczniów, w I edycji zaś ok. 50 %). W każdej edycji obserwowano szczególnie zainteresowanie uczniów określonym typem działalności gospodarczej, i były to: giełda papierów wartościowych, wydawnictwa, agencje turystyczne. Co będzie w tym roku - zobaczymy. Obok „modnych" w danym roku typów działalności, uczniowie naj-częściej byli zainteresowani uruchomieniem sklepiku, małej gastronomii czy spółdzielni uczniowskiej, organizacją kursów komputerowych, agencjami reklamowymi itp.
Refleksje te są rezultatem śledzenia przebiegu czterech edycji konkursu, przez organi-zatorów, ekspertów i jurorów. W kwietniu 1997 roku rozstrzygnięta zostanie V edycja konkursu. Pięć lat trwania konkursu wydaje się dobrą okazją do dokonania pierwszej pełnej oceny jego efektów. Aby tego dokonać Fundacja zamierza rozszerzyć i pogłębić swoje oceny o opinie uczestników i laureatów konkursu. W tym celu zorganizowane zo-stanie seminarium, a do dyskusji na temat przeszłości i przyszłości konkursu zaproszeni zostali wszyscy laureaci i przedstawiciele nagrodzonych szkół. Wraz z zaproszeniem do wzięcia udziału w seminarium przesłano do wszystkich zainteresowanych ankietę, która pomoże w dokonaniu wstępnych ocen konkursu i efektywnego przygotowania semina-rium. Uczestników seminarium poproszono także o przygotowanie swoich ocen konkur-su z punktu widzenia indywidualnych karier i efektów dla szkoły. Zaproszenia wysłano do 163 laureatów i 30 szkół nagrodzonych w konkursie. Chęć udziału w spotkaniu zgło-siło 80 finalistów i tylko 12 szkół. Termin nadsyłania zgłoszeń wprawdzie minął, Fu-ndacja jednak nadal oczekuje na zgłoszenia szkół bowiem ich małe zainteresowanie udziałem w spotkaniu jest dość niepokojące. Do 1.01.1997 roku odesłano do FEP 41 ankiet indywidualnych . Ponieważ materiał nie jest jeszcze kompletny, nie można przedstawić ostatecznych wniosków płynących z analizy nadesłanych opinii. Można natomiast przy-toczyć najczęściej pojawiające się sformułowania oceniające organizowany przez FEP konkurs.
Prawie wszyscy laureaci stwierdzili, że udział w konkursie nie był obojętny dla ich dalszych losów. Wśród największej grupy osób wzbudził on zainteresowanie ekonomią i zarządzaniem, pomógł w wyborze zawodu, lub potwierdził dokonany już wybór, po-mógł w konkretyzacji zainteresowań, pozwolił odkryć własne zdolności, a przede wszy-stkim pomógł uwierzyć we własne siły.
Największe znaczenie dla uczestników konkursu miała faza pracy nad przygotowa-niem projektu i trening menedżerski. Warto podkreślić, że znaczna grupa osób wskazy-wała na znaczenie obrony, jako możliwości zaprezentowania się i „zmierzenia się"
z autorytetami w tej dziedzinie. W tym miejscu należy także odnotować, że były opinie przeciwne, wskazujące, że przebieg obrony był bardzo stresujący i postulowano wpro-wadzenie swobodniejszej formy kontaktu uczestników z jurorami.
Wśród największych korzyści, jakie w opinii laureatów, przyniósł im udział w kon-kursie wymieniano: możliwość sprawdzenia się w realnej działalności biznesowej, po-znanie w praktyce praw rynku, popo-znanie ciekawych ludzi i kontakt z rówieśnikami 0 podobnych zainteresowaniach, a także możliwość udziału w treningu menedżerskim (ze względów merytorycznych i ze względu na kontakt z innymi młodymi ludźmi).
Laureaci najbardziej cenili sobie konkurs za to, że stworzył im możliwości samoreali-zacji, pracy w zespole, dał szansę sprawdzenia się w trudnej sytuacji, mobilizował do twórczego myślenia, zaktywizował środowisko uczniów na terenie szkoły. Tu także pod-kreślano rolę kontaktów ze znanymi ludźmi i rówieśnikami z innych środowisk.
Na pytanie o wady i postulaty zmian, uczestnicy konkursu pisali o treningu menedżer-skim (zbyt krótki czas trwania, zbyt ogólne zagadnienia omawiane w trakcie jego itp.) oraz o braku ścisłej kontroli nad realizacją projektu ze strony Fundacji. Postulowano prze-kazanie zarządzania pieniędzmi w ręce uczniów, którzy dysponowaliby nimi pod nadzo-rem FEP. Częstość występowania tego postulatu w ankietach, a także wnioski płynące z analizy sprawozdań, które szkoły mają obowiązek przesłać do FEP, po wykorzystaniu nagrodym wydają się niepokojące. Zdarzają się szkoły, które nie przestrzegają zasady, iż przyznana nagroda może być wykorzystana tylko zgodnie z określonym przez jury przeznaczeniem. Naturalnie te niekorzystne zajwiska, nie są powszechne i nie umniej-szają walorów konkursu, ale są sygnałem o konieczności wprowadzenia pewnych zmian w zasadach jego prowadzenia.
Przedstawione, wstępne oceny efektów realizacji konkursu, wyrażone przez laureatów czterech edycji, zawartość nadsyłanych prac, zaangażowanie uczniów w ich opracowa-nie, a także entuzjazm z jakim bronili oni swoich pomysłów dowodzi, że problemy przed-siębiorczości i innowacyjności były przedmiotem przemyśleń i wielu dyskusji wśród uczniów i nauczycieli - a to był właśnie cel organizowanego przez nas konkursu. Fakt, że są szkoły, które brały udział w konkursie kilkakrotnie dowodzi, że zainteresowanie przedsiębiorczością na stałe zagościło w świadomości uczniów i w działaniu tych szkół.
Idea konkursu jaką jest pobudzanie przedsiębiorczości wśród młodych ludzi została więc naszym zdaniem zrealizowana, choć skala zainteresowania konkursem nie jest zbyt duża.
Mamy nadzieję, że seminarium potwierdzi tę ogólną opinię, a także zaowocuje postulata-mi zpostulata-mian, których celem będzie udoskonalenie zasad i formuły konkursu, aby efekty na-stępnego 5-lecia jego realizacji okazały się znacznie lepsze.
Przedstawione oceny i opinie są, jak się wydaje, wystarczającą zachętą do zaintereso-wania się udziałem w organizowanym przez Fundację Edukacyjną Przedsiębiorczości w Łodzi konkursie. Może już nie w tym roku, bowiem termin nadsyłania projektów w V edycji upływa 31 stycznia 1997 roku, ale w przyszłości, tym bardziej, że znaczna grupa laureatów określała udział w konkursie jako niezwykłą przygodą.
Przypisy:
1 szkoły ekonomiczne mogty brać udział w konkursie dopiero od II edycji
2 pierwszej nagrody nie przyznano
3 pierwszej nagrody nie przyznano
4 nagrody rzeczowe od różnych sponsorów
5 termin przesyłania ankiet upływa 15.01.1997 roku