Podejście humanistyczne

W tym podejściu relacja terapeutyczna również odgrywa istotną rolę. W ujęciu C.R. Rogersa terapeuta/ prowadzący, aby umożliwić uczestnikowi zauważenie korzyści własnej indywidualności, powinien „okazywać mu bezwarunkową pozytywną akceptację, odczuwać wobec niego empatię, być z nim w relacjach autentycznie otwartym, dzieląc się własnymi odczuciami” (K. Waszyńska i in., 2015, s.98).

Charakterystycznym jest niedyrektywne zachowanie terapeuty, oddającego w ręce jednostki wybór poruszanego problemu, poziom intensywności eksploracji czy czas trwania spotkania. Akcent położony jest na wartości oraz wyborach życiowych, czyli teraźniejszości i przyszłości uczestników, bez rozpamiętywania minionych wydarzeń (L. Grzesiuk, 1994, s.50).

Jak akcentują K. Waszyńska, P. Bury, M. Filipiak (2015, s.100), w psychoterapii humanistycznej przeżywanie doświadczeń korektywnych jest możliwe poprzez wzbudzenie uczuć pacjenta z wykorzystaniem technik emocjonalnych, jak np. „pobudzania do refleksji”. Umożliwia to pacjentowi zidentyfikowanie własnych przekonań i dostrzeżenie tych przejętych od innych ludzi, również ujawnienie

„schematów poznawczych”. Dopiero skonfrontowanie z nimi pacjenta pozwala na zmianę zachowań, z wykorzystaniem ćwiczeń, gier i technik dialogu.

116

W podejściu humanistycznym wyróżnić można cztery wiodące nurty.

Psychoterapia skoncentrowana na kliencie odwołuje się do struktury „ja”

w koncepcji Rogersa i procesów reintegracji osobowości – pracy w zakresie zwiększania spójności między strukturą „ja” i doświadczeniami jednostki. Relację terapeuty z klientem cechuje bezwarunkowa akceptacja i empatyczne rozumienie, pozbawione elementów oceniających. Psychoterapia Gestalt odnosi się do mechanizmów patologizacji osobowości, związanych z integracją doświadczeń jednostki w całość- figurę (opierając się na procesie: świadomość – pobudzenie – działanie – kontakt). Podejście wzbogacają elementy filozofii egzystencjalnej:

eksponowanie odpowiedzialności za podejmowane decyzje i osadzanie doświadczeń w perspektywie „tu i teraz”. Proces rozwoju osobowości następuje na skutek poszerzania pola świadomości: „myśli, odczuć, pragnień, doznań płynących z ciała”

(L. Grzesiuk, 1994, s.56). Aktualne wydarzenia życiowe przytaczane są w formie pantomimy czy psychodramy, zamiast opowiadania o nich, również w odniesieniu do osób nieobecnych. Przedmiotem terapii są kwestie wynikające z autonomicznych wyborów klienta, z uwzględnieniem ponoszonych przez niego konsekwencji, bez wywierania na niego jakiejkolwiek presji przez terapeutę.

Kwintesencją podejścia (J. Mellibruda, 1980, s.160-192) jest odkrywanie siebie, zamiast tworzenia nowej osoby. Nowe doświadczenia i interakcje sprzyjają powstawaniu nowych postaci, co narusza stan równowagi organizmu i uruchamia proces samoregulacji. Proces ten wiąże się z budowaniem hierarchii ważności i wybieraniem priorytetów. Zaniedbania w tym zakresie prowadzą do rozproszenia energii. Niezwykle istotna jest też kwestia regulacji i wymiany kontaktów z otoczeniem zewnętrznym (środowiskiem), czyli zjawisko kontaktu. Odnosi się ono do wyodrębniania przez jednostkę z otoczenia i klasyfikacji substancji (wszystkiego, co można pozyskiwać z otoczenia) pod kątem ich przydatności. Mogą one następnie zostać zasymilowane i stworzyć integralną całość, bądź podlegać alienacji i oddaleniu.

Sprzyjają temu procesy mobilizacji organizmu, relacje z otoczeniem – kontakt i wycofanie. Organizm postrzegany jest jako całość, w której można wyróżnić funkcjonalne struktury. W zależności od podejmowanej aktywności całościowe funkcjonowanie organizmu może przejawiać się różnym zapotrzebowaniem energetycznym, dalej pojawieniem się: zjawisk emocjonalnych, świadomości zachodzących procesów i emocji. Zaburzenia dotyczą niewłaściwego przebiegu procesów samoregulacji i niezdolności utrzymania równowagi jednostka – otoczenie.

117

Zadania terapii zmierzają do poszerzania świadomości, podwyższania poziomu jej elastyczności i umiejętności różnicowania docierających do niej sygnałów.

Pacjentem określana jest osoba, „która w sposób chroniczny przeszkadza samej sobie w zaspakajaniu swych potrzeb i osiąganiu swoich celów, która robi to, co jej nie służy, a nie robi tego, co byłoby dla niej wartościowe” (J. Mellibruda, 1980, s.169).

Dotychczasowe doświadczenia nie wykształciły u niej realnego postrzegania własnej osoby, ponadto nie potrafi przezwyciężać trudności i unika wzięcia odpowiedzialności za własne postępowanie. Samoregulację utrudnia rozproszenie na wiele aktywności, źle ukierunkowane wysiłki i trudności w utrzymaniu równowagi. Jednostce takiej brakuje oparcia w sobie, samoświadomości i zamiast osadzenia w teraźniejszości zmaga się z przeszłością oraz obawami wyobrażenia przyszłości.

Praca terapeutyczna polega na rozbudzeniu świadomości, odbudowaniu wewnętrznego oparcia i udoskonaleniu procesu samoregulacji (J. Mellibruda, 1980, s.169). Organizowana jest w małej grupie, którą prowadzi jeden lub dwóch terapeutów.

Sesje trwają 2-3 godziny i mają miejsce raz lub dwa razy w tygodniu lub planowane są sesje kilkudniowe (ze zwiększonym wymiarem godzin). Praca ma charakter indywidualny, a grupa jest jedynie tłem. Uczestnicy mogą dzielić się swoim doświadczeniem dopiero po zakończeniu pracy terapeutycznej. Wykorzystywanymi do tego są zasady (wskazywane kierunki działania) i gry. Innymi formami pracy są:

praca w mniejszych grupach lub parach, rozmowy indywidualne oraz swobodna rozmowa grupowa. Dużo miejsca poświęca się przeobrażaniu opowiadania w działanie, poszerzając zakres podejmowanych działań i modyfikując przedmiot koncentracji uwagi. Pytanie dlaczego zastępowane jest ustalaniem co i jak (skupiając się na czynnościach pacjenta). Terapeuta facylituje rozwijanie potencjału pacjenta, aby szukał oparcia w sobie. Stosowanie terapii wymaga wiedzy i przygotowania terapeuty.

W logoterapii Frankla (L. Grzesiuk, 1994, s.56) uczucie lęku, niepokoju czy cierpienia wynikać może z dewaluacji zdarzeń życiowych i postrzegania ich w kategoriach bezsensownych i przypadkowych. Terapia koncentruje się na przywróceniu sensu życia jednostce, poprzez analizę jego egzystencji o charakterze dialogów sokratesowskich (zadawanie pytań). Wskazanym jest odwoływanie się do systemu wartości, w tym wiary religijnej, zmierzając do pogłębienia samoświadomości pacjenta. Psychoterapia R.D. Lainga koncentruje się na jednostkach, które mają trudność z odnalezieniem się w sytuacjach społecznych, dotkliwie znoszą

118

przyjmowanie fasadowej formy funkcjonowania „ja – fałszywego”. Owa fasada utrudnia bądź uniemożliwia autentyczne funkcjonowanie w społeczeństwie. Może też prowadzić do polaryzacji między „ja – prawdziwym” i „ja – fałszywym”, prowadząc do problemów psychicznych, włączając w to lęki o charakterze ontologicznym. Terapia ma miejsce w społeczności, która facylituje doświadczenie prawdziwej obecności, zmierzając do integracji osobowości uczestnika (L. Grzesiuk, 1994, s.50-60).