osób pojedynczych i ich charakterystyka socjodemograficzna
3.2.3 Polscy pojedynczy – podsumowanie charakterystyk socjodemograficznych
Typowa panna na początku XXI wieku w Polsce jest lepiej wykształcona od mężatki w tym samym wieku, posiada najczęściej wyższe wykształcenie, zna języki obce i posługuje się komputerem. Po trzydziestce zarabia także więcej od mężatki, wykonuje częściej niż kobiety zamężne zawody wymagające wysokich kwalifikacji, znacznie rzadziej jest to praca na roli, rzadziej też decyduje się na mieszkanie na wsi. Najczęściej pracuje w sektorze prywatnym, zwykle jako pracownik najemny, rzadziej niż mężatki kieruje własną firmą. Ojciec panny miał zdecydowanie wyższe wykształcenie niż ojciec mężatki.
Między kawalerami i mężczyznami żonatymi nie ma w Polsce początku XXI wieku tak dużych rozbieżności, jak między pannami i mężatkami, aczkolwiek występują różnice i są one istotne. Zarówno kawalerowie, jak i żonaci mają najczęściej wykształcenie zasadnicze zawodowe, podobnie w obu kategoriach przedstawia się znajomość języków obcych i obsługa komputera. Żonaci mężczyźni zarabiają więcej od kawalerów, częściej wykonują zawody
107 kierowników, rzadziej zajmują się uprawą roli i hodowlą zwierząt. Zarówno kawalerowie, jak i żonaci najczęściej wykonują pracę najemną w sektorze prywatnym. Kawalerowie znacznie częściej od żonatych pozostają na utrzymaniu innych członków gospodarstwa domowego. Większy odsetek ogółu kawalerów preferuje mieszkanie na wsi niż ma to miejsce w wypadku mężczyzn żonatych. Ojcowie kawalerów mieli przeciętnie nieco wyższe wykształcenie niż ojcowie mężczyzn żonatych.
Porównanie czterech grup Polaków w wieku 25-59 lat: panien, mężatek, kawalerów i żonatych pozwala dostrzec, że panny są przeciętnie najlepiej wykształcone, najpopularniejsza jest też wśród nich znajomość języka angielskiego i obsługi komputera. Najwyższe średnie zarobki są udziałem żonatych, następnie panien, potem mężatek i na końcu kawalerów (dane dla osób w wieku 35-59 lat, kategoria wiekowa wybrana ze względu na dłuższy okres edukacji wśród panien). W każdej z kategorii, oprócz panien, najwięcej osób zajmuje się gospodarką rolną; wśród panien najpopularniejszy jest zawód nauczycielki. W miastach o liczbie mieszkańców 500 tys. i więcej zamieszkuje od 7 do 8% mężatek, kawalerów i żonatych i ponad 11% panien. Na wsi zamieszkuje blisko połowa kawalerów, ponad 40% żonatych, niespełna 40% mężatek oraz blisko 34% panien. Przeciętne wykształcenie ojców mężatek, kawalerów i żonatych to zasadnicze zawodowe, zaś przeciętne wykształcenie ojców panien to niepełne średnie.
Tab. 3.13 Porównanie wybranych charakterystyk
polskich panien, mężatek, kawalerów i żonatych w wieku 25-59 lat (odsetki w ramach każdej kategorii)
charakterystyka panny mężatki kawalerowie żonaci
wykształcenie wyższe
(licencjackie lub magisterskie) 40% 15% 16% 12% znajomość języka angielskiego w
mowie i piśmie 40% 10% 20% 10%
korzystanie z komputera 65% 46% 45% 45%
średnie miesięczne zarobki netto
(dla osób w wieku 35-59 lat) 1 020,28 zł 940,90 zł 790,27 zł 1 107,70 zł najpopularniejszy zawód nauczycielka
(15%) praca na roli (15%) praca na roli (17%) praca na roli (12%) zamieszkanie w mieście o liczbie
mieszkańców 500 tys. i więcej 11,1% 7,9% 7,4% 7,9%
zamieszkanie na wsi 33,9% 39,4% 48,8% 40,3%
przeciętne wykształcenie ojców niepełne średnie zasadnicze zawodowe
zasadnicze zawodowe
zasadnicze zawodowe
108
3.3 Podsumowanie
W Polsce w 2002 roku wśród osób w wieku 25-59 lat23 23% kobiet i 24% mężczyzn żyło bez partnerów (dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002). Większa część kobiet żyjących w pojedynkę to mieszkanki miast, natomiast więcej pojedynczych mężczyzn mieszka na wsi. Duża liczba osób pojedynczych w Polsce wynika z niedostosowania struktury społecznej do reguł rynku małżeńskiego oraz z postępów indywidualizacji. Pierwsza kwestia dotyczy większej dynamiki wzrostu wykształcenia i zarobków u Polek niż u Polaków w powiązaniu z tendencją do hipergamii. Druga kwestia dotyczy upowszechniania się postaw indywidualistycznych w Polsce, jak na to wskazują badania prowadzone przez Zbigniewa Bokszańskiego. Indywidualizm oznacza między innymi społeczną akceptację pluralizmu stylów życia, w tym stylów życia poza rodziną oraz priorytetowe traktowanie potrzeby samorozwoju, której małżeństwo, a zwłaszcza opieka nad dziećmi, mogą stanąć na drodze.
Porównanie cech socjodemograficznych polskich panien i kawalerów oraz żon i mężów w wieku 25-59 lat wskazuje na wyraźną odrębność panien wobec pozostałych kategorii. Panny są znacznie lepiej wykształcone od mężatek, kawalerów i żonatych, częściej od członków każdej z pozostałych kategorii zamieszkują w dużych miastach i rzadziej zamieszkują na wsi, najczęściej wykonują zawód nauczycielki, podczas gdy wśród mężatek, kawalerów i żonatych najpowszechniejsza jest praca na roli, ponadto ojcowie panien mieli przeciętnie wyższe wykształcenie niż ojcowie mężatek, kawalerów i żonatych. Najwyższe przeciętne zarobki są udziałem żonatych, panny zajmują tutaj drugie miejsce, za nimi są mężatki i kawalerowie (poziom zarobków analizowaliśmy w kategorii wiekowej 35-59 lat w związku z dłuższym przeciętnym okresem edukacji wśród panien).
Zaprezentowane w tym rozdziale informacje na temat liczebności osób w Polsce, w wieku od wczesnej do średniej dorosłości, które żyją bez partnerów stanowi potwierdzenie wagi badań dotyczących sposobów życia tej zbiorowości. Dane wskazujące na stały wzrost liczebności tej kategorii oraz trwały charakter uwarunkowań tego trendu, zarówno strukturalnych, jak i ideologicznych, dodatkowo skłaniają do podjęcia analiz poświęconych osobom żyjącym w pojedynkę w naszym kraju. Odmienności w charakterystykach socjodemograficznych osób żyjących bez partnerów w zależności od płci okazują się być
23 Podajemy dane dla osób tylko w wieku do 59 lat, gdyż interesują nas pozabiologiczne uwarunkowania życia w pojedynkę, zaś w starszym wieku dla dużej liczby kobiet żyjących w pojedynkę istotne znaczenie ma niższy przeciętny wieku umieralności mężczyzn.
109 kluczowym czynnikiem przewagi liczebnej kobiet wśród polskich singli. Większy udział panien niż kawalerów wśród osób żyjących w pojedynkę, które posiadają wyższe wykształcenie i ponadprzeciętne dochody oraz obrazy życia singli przedstawiane w literaturze popularnej i ukazujące singli w otoczeniu osób również żyjących bez partnerów, pozwalają przypuszczać, że otoczenie społeczne badanych będzie albo sfeminizowane, albo też heterogeniczne pod względem pozycji społecznej jego członków. Weryfikację tego przypuszczenia (częściową, bo nie przeprowadzoną na próbie reprezentatywnej dla polskich singli) stanowią wyniki wywiadów indywidualnych przedstawione w rozdziale piątym.
110