Problemy singli w stosunkach społecznych

Badanie stosunków społecznych singli pragnęliśmy uzupełnić o informacje o problemach, jakich najczęściej doświadczają single w relacjach z osobami ze swojego bliższego i dalszego otoczenia. Interesowały nas zarówno trudności związane z życiem w

33 Zwłaszcza w odniesieniu do przedstawiecieli klas średniej i wyższej w społeczeństwach Zachodu, gdyż ich przyjacielskie relacje koncentrują się na wspólnym spędzaniu czasu wolnego (por. Walker 1995).

167 pojedynkę, jak też problemy nie mające związku z sytuacją rodzinną respondentów, a jedynie z charakterem ich oczekiwań społecznych, które nie zostają spełnione.

Tylko kilku respondentów wskazało na nieprzyjemności wynikające bezpośrednio z bycia singlem. Przeważnie występowały one podczas większych spotkań rodzinnych lub wesel, kiedy brak partnera do tańca owocował uwagami otoczenia. Bezpośrednie uwagi i przynaglanie do założenia rodziny wychodziły najczęściej od członków rodziny pochodzenia i w kilku wypadkach spowodowały skuteczne zniechęcenie respondentów do rodzinnych imprez (zob. 5.1.5 Relacje z dalszą rodziną). Innego rodzaju trudności związane ze statusem singla to niepoważne traktowanie samotnych kobiet przez fachowców zajmujących się remontami i innymi dziedzinami uważanymi za męskie specjalności. Przytoczymy kilka wypowiedzi ukazujących problemy naznaczenia singli:

Jadę do warsztatu i już „na dzień dobry” widzę rozbawione miny mechaników – że co

ja niby tu robię? Muszę ich przekonywać, że naprawdę coś nie działa, a nie, jak pewnie

chcieliby to widzieć, pilniczek czy pomadka grzechoczą mi w bagażniku. (…) Jak jadę z

bratem, to tylko z nim rozmawiają, ale ja się tym nie przejmuję, bo wiem, że w ten

sposób sprawa będzie załatwiona szybciej. [Resp. 21]

W czasie remontu mieszkania na przykład, w czasie kupowania samochodu, wszędzie tam, gdzie powinien pojawić się mężczyzna, który powinien być moją armią, moim wsparciem. Jestem głupią babą, którą można oszukać. [Resp. 20]

Negatywy na pewno są takie, że bardziej zwracają na ciebie uwagę, że jesteś sama. Potrafią wytykać palcami. Nie zawsze jako coś bardzo negatywnego, ale jednak, mimo wszystko. (…) Jak jeżdżę na prowincję w góry, to znajomi czasami patrzą na mnie na zasadzie, o biedna, nie ma męża. Zresztą nawet w mojej pracy to się zdarza. [Resp. 23]

Nieprzyjemności w relacjach z otoczeniem społecznym związane z prowadzeniem życia w pojedynkę były przez naszych respondentów uważane za marginalne. Uwagi ze strony rodziny pochodzenia, komentarze w miejscu pracy czy lekceważący stosunek fachowców są drażniące, ale tylko na tym poziomie, jak „bzyczenie muchy. Czasem ta mucha ukłuje, ale to tylko takie małe ukłucie” [Resp. 34]. Kilku respondentów wyrażało zadowolenie z życia w dużych miastach, uważając, że w środowisku wielkomiejskim pojedynczość staje się jednym z równoprawnych sposobów życia.

Trudności nie związane z byciem singlem, na jakie respondenci wskazywali w swoich stosunkach z bliskim i dalszym otoczeniem, to przede wszystkim brak uczciwości. Fałsz, obłuda, udawanie są podawane jako najczęstsze problemy w relacjach, powodujące zrywanie znajomości bądź trudności w sytuacjach, gdy kontaktów zerwać nie można, na przykład w miejscu pracy. Na kolejnym miejscu były chamstwo i egoizm, uważane przez wielu respondentów za bolączkę czasów współczesnych. Wydaje się, że wskazywane przez

168 respondentów nieuczciwość, chamstwo i egoizm nie są problemami w relacjach międzyludzkich specyficznymi dla singli, a raczej powszechną przeszkodą w stosunkach społecznych. Oczekiwania społeczne i odczucia singli nie są w tym zakresie zasadniczo odmienne od oczekiwań i odczuć pozostałych członków społeczeństwa.

5.6 Podsumowanie

Najsilniejsze więzi łączą singli z rodziną pochodzenia. Single silnie utożsamiają się ze swoją rodziną i u większości respondentów jest to jedyna grupa, w odniesieniu do której używają określenia „my”. Także role pełnione w rodzinie – córki, syna, siostry, brata, wujka czy cioci – stanowią elementy tożsamości singli. Rodzina pochodzenia jest w otoczeniu singli najsilniejszym źródłem kontroli nieformalnej. Jedynymi autorytetami, o ile singiel takie ma, są zwykle rodzice. Normy i wzorce obowiązujące w domu rodzinnym stanowią wciąż punkt odniesienia dla respondentów. Także bezpośrednie uwagi, wskazówki i krytyka kierowane pod adresem singli wychodzą najczęściej od rodziny – w zależności od relacji z rodziną są one bodźcem do refleksji lub powodem irytacji. Częstotliwość spotkań z rodziną zależy od jakości relacji, ale przede wszystkim od tego, czy singiel wciąż mieszka w mieście swojego pochodzenia. Regułą są spotkania rodzinne z okazji świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy – w wypadku przyjaciół, znajomych, czy innych osób z otoczenia singli nie występują takie stałe okresy wspólnego przebywania. W ramach więzi rodzinnych wymieniane są wszelkie rodzaje zasobów, z przewagą wsparcia materialnego i praktycznego.

Tylko kilku respondentów utożsamiało się ze swoimi przyjaciółmi. Przyjaciele i znajomi jedynie w minimalnym zakresie stanowią krąg sprawujący kontrolę nad singlem. Przeważnie nie występują grupowe normy i wzorce, zaś bezpośrednia krytyka wypływająca z ust przyjaciół jest przez singli brana pod uwagę, lecz nie czują oni przymusu zmiany swojego zachowania pod jej wpływem. Badani spotykają się z przyjaciółmi i znajomymi zwykle kilka razy w tygodniu, ponadto utrzymują z nimi kontakt internetowy i telefoniczny. Od swych przyjaciół otrzymują głównie wsparcie emocjonalne, zaś od znajomych towarzystwo w zabawie i wypoczynku.

Jedna trzecia naszych respondentów należy do grup celowych. Najczęściej są one powoływane w celu realizacji wspólnych zainteresowań. Kilku respondentów działa też

169 społecznie w organizacjach politycznych, wspólnotach mieszkaniowych czy stowarzyszeniach kościelnych. Single starają się powszechnie podnosić swoje kwalifikacje zawodowe i rozwijać zainteresowania uczestnicząc w kursach i studiach podyplomowych. Żaden z naszych respondentów nie należał do stowarzyszeń skupiających singli, powołanych do obrony ich interesów lub organizacji wspólnych aktywności. Respondenci nie utożsamiają się z grupami celowymi, do których należą, zaś kontrola ze strony takich grup ma wyłącznie charakter zewnętrzny i formalny. Częstotliwość uczestnictwa w aktywnościach grup jest zróżnicowana, jednak charakter wspólnych przedsięwzięć narzuca w większości wypadków regularność spotkań. Jedynym zasobem uzyskiwanym przez badanych w ramach grup celowych jest towarzystwo w realizacji zainteresowań.

Oprócz rodziny pochodzenia single utożsamiają się świadomie z kategoriami społecznymi płci lub zawodu. Tylko w kilku wypadkach, podczas autoprezentacji, respondenci wyrazili poczucie przynależności do narodu czy wyznania religijnego. Występuje tu przewaga tożsamości indywidualnych nad zbiorowymi, a wśród tożsamości zbiorowych – przewaga poczucia przynależności do kategorii społecznych nad poczuciem członkostwa w grupach. Świadczy to o wysokim poziomie indywidualizmu singli.

Choć single żyją w pojedynkę, rodziny pochodzenia spełniają wobec nich wszystkie podstawowe funkcje rodziny oprócz funkcji prokreacyjnej i seksualnej (por. Tyszka 1979: 61-69). Opiekuńczość rodziców i pewność wsparcia materialnego ze strony rodzeństwa wypełnia funkcję ekonomiczną. Obecność w środowisku społecznym rodziców i kontrola rodzicielska sprawowana nad ich nawet dorosłymi dziećmi obejmuje funkcję społeczno-wyznaczającą. Wspólne spędzanie świąt religijnych i rodzinnych, przejęte wzory spędzania czasu wolnego oraz, w wypadku części respondentek, przyjacielskie relacje z ich matkami to funkcja socjopsychologiczna. Tak wieloaspektowa obecność rodziny pochodzenia w życiu singli rzutuje na siłę więzi z rodziną. Rodzina jest jedyną grupą w otoczeniu społecznym singli, dla której są oni skłonni poświęcić swoje pragnienia. Ze względu na oczekiwania czy potrzeby krewnych respondenci w swoim wolnym czasie wykonują dla bliskich rozmaite zadania, pozostają wbrew swoim chęciom w jednym gospodarstwie domowym z rodzicami czy nawet zarzucają pewne swoje znajomości. W wypadku przyjaciół, znajomych i innych osób ze swojego otoczenia single również świadczą sobie przysługi, jednak w wypadku konfliktu interesów, nie ma miejsca przedkładanie interesu grupy ponad własny.

Charakter czystych relacji mają stosunki singli z ich przyjaciółmi, znajomymi oraz członkami grup celowych, do których należą. Stosunki te trwają jedynie do momentu, w

170 którym korzyści emocjonalne będące ich owocem, są większe od nakładów związanych z podtrzymywaniem relacji. Podstawą tych stosunków jest wyłącznie satysfakcja uczuciowa; nie mają one żadnego ugruntowania społecznego czy materialnego tworzącego dodatkowe więzi. Często jednak relacje są podtrzymywane jedynie siłą bezwładu i taka jest przyczyna trwania wielu znajomości. Stosunki z przyjaciółmi podlegają ostrzejszym rewizjom niż stosunki ze znajomymi i częściej dochodzi do ich zerwania lub powolnego zaniku.

Trudności w relacjach z otoczeniem społecznym, deklarowane przez naszych respondentów, nie mają cech specyficznych dla singli. Jako przyczyny braku przyjaznych stosunków z niektórymi osobami ze swojego otoczenia społecznego, respondenci podawali obecność u tych osób postaw uznawanych powszechnie za utrudniające nawiązywanie i podtrzymywanie dobrych relacji. Respondenci skarżyli się najczęściej na obłudę, fałsz, chamstwo i egoizm bliźnich. Jedynie w marginalnym stopniu utrudnieniem w relacjach z otoczeniem były dla nich sytuacje związane z życiem w pojedynkę, mające charakter naznaczania.

171

Rozdział 6

Grupy społeczne specyficzne dla singli w Polsce i na Zachodzie

Niniejszy rozdział stanowi próbę odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące istnienia w otoczeniu społecznym singli elementów specyficznych. Inspiracją do poszukiwania w otoczeniu społecznym polskich singli ugrupowań charakterystycznych wyłącznie dla tej zbiorowości były dla nas anglojęzyczne literatura naukowa i popularna, filmy fabularne oraz doniesienia medialne w Internecie przedstawiające stowarzyszenia singli oraz małe nieformalne grupy skupiające wyłącznie osoby żyjące bez partnerów. Z tej przyczyny w niniejszym rozdziale naszkicujemy obraz ugrupowań specyficznych dla singli zarówno na Zachodzie, głównie w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz w Polsce. Informacje o ugrupowaniach amerykańskich czerpaliśmy wyłącznie ze źródeł zastanych (głównie literatury naukowej i popularnej poświęconej stosunkom społecznym singli oraz portali internetowych dla singli). Natomiast informacje o ugrupowaniach w Polsce są efektem analizy źródeł zastanych, wywiadów indywidualnych i grupowych oraz obserwacji uczestniczących.