W niniejszej części opracowania przedstawiono analizę rozwiązań systemowych wprowa-dzanych w wybranych państwach UE i wnioski płynące z porównania programów i projektów realizowanych w sferze aktywizacji osób starszych w tychże państwach.
Wybór badanych dalej krajów UE nie jest przypadkowy. W trakcie realizacji zakończonego na przełomie 2010 i 2011 r. pierwszego etapu niniejszego badania dokonano ich doboru na podstawie analizy zmian sytuacji osób w wieku 50+ na krajowych rynkach pracy w latach 2000-2008.
Zakładano, że wybór państw powinien nie tylko dostarczyć najlepszych przykładów pomyś-lnej polityki aktywizacji osób w wieku 50+, lecz także umożliwić pozyskanie owych przykładów z odmiennych części UE, różniących się między sobą tzw. wyposażeniem instytucjonalnym, a zatem zespołem norm, instytucji, zwyczajów działania.
W polityce społecznej znane są bowiem od dawna klasyfikacje wyodrębniające zbliżone z punktu widzenia podstawowych zasad funkcjonowania grupy państw. Najpopularniejsza z nich, opracowana przez G. Esping-Andersena, na podstawie stopnia bezwarunkowości do-stępu do usług społecznych, oddziaływania polityki na stratyfikację społeczną i relacji pomię-dzy rynkiem a państwem w zakresie ubezpieczeń emerytalnych wyodrębnia trzy podstawowe typy, nazywane reżimami: 1) liberalny (Irlandia, Wielka Brytania); 2) konserwatywno-korpora-cyjny (Austria, Niemcy, Francja, Belgia, Włochy, Finlandia); 3) socjaldemokratyczny (kraje nor-dyckie, Holandia), w późniejszym okresie dodając kategorię państw śródziemnomorskich (zwanych familialistycznymi). Praktyczną wadą tej typologii jest nieuwzględnianie wszystkich państw wchodzących w skład dzisiejszej UE – chodzi o kraje byłego bloku wschodniego[Goli-nowska, Hegstenberg, Żukowski, 2009; Księżopolski, 2007] .
Powyższa klasyfikacja została nieco zmodyfikowana przez Castlesa, który na podstawie po-dobieństw bazujących na historii, geografii, języku i kulturze dzieli Europę na „rodziny narodów” [Hill, 2010]. Są to: 1) Skandynawia; 2) Europa Zachodnia; 3) Europa Południowa; 4) społeczeń-stwa anglojęzyczne. Podobnie jak wcześniej, na boku pozostawiono pańspołeczeń-stwa UE z Europy Środ-kowo-Wschodniej, a tym bardziej państwa nie należące do Unii.
Kraje te uwzględniła L. Hantrais [2004] w prowadzonych na terenie Europy badaniach nad polityką rodzinną. Przywołana brytyjska autorka na podstawie związków pomiędzy przemia-nami rodziny a polityką rodzinną dokonała podziału 25 państw tworzących UE w roku 2004 na 4 grupy. Pierwszą z nich cechuje defamilizacja polityki społecznej, co oznacza, że działania publiczne ukierunkowane są na minimalizację zależności jednostki od jej rodziny poprzez roz-budowę łatwo dostępnych – przestrzennie, materialnie – usług społecznych. Grupa ta obej-muje kraje skandynawskie (Dania, Finlandia, Szwecja) oraz państwa „francuskojęzyczne” (Belgia, Francja, Luksemburg). Hantrais dostrzega jednak wyraźne, posiadające historyczne podłoże
Rozdział VI
metodyka badań na poziomie krajowym
Piotr Szukalskiróżnice pomiędzy tymi dwiema podgrupami. Kraje skandynawskie wspierają bowiem jedno-stki, stosując szeroką gamę usług społecznych finansowanych z podatków, podczas gdy po-zostałe skupiają się bardziej na wspieraniu rodzin poprzez dostarczanie pomocy materialnej finansowanej w różny sposób. Tym samym kraje „francuskojęzyczne” po części upodabniają się do państw tworzących następną wyodrębnioną grupę. W skład drugiej grupy wchodzą pań-stwa charakteryzujące się częściową defamilizacją; pojęcie to dla autorki oznacza, że choć po-litycy używają retoryki wspierania rodzin, aktorzy polityczni niechętnie interweniują w życie prywatne swych obywateli. Prowadzi to do wykorzystywania działań niebezpośrednich, co w konsekwencji oznacza, siłą rzeczy, prowadzenie mniej spójnej polityki. Zdaniem Hantrais sy-tuacja taka występuje w Austrii, Niemczech, Holandii, Irlandii i Wielkiej Brytanii. Kolejna grupa, skupiająca byłe kraje socjalistyczne (Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowenia, Słowacja, Węgry), odznacza się refamilizacją polityki społecznej, zatem procesem będącym w opozycji do defamilizacji. W krajach tych w okresie socjalizmu wykorzystywano technikę zaopatrze-niową jako główną metodę realizacji zadań z zakresu zabezpieczenia społecznego. Po upadku Muru Berlińskiego dokonało się tam przesunięcie odpowiedzialności za wspieranie rodzin z państwa na same rodziny. Oznacza to przede wszystkim niedorozwój, wynikający z niedoin-westowania usług społecznych ukierunkowanych na pomoc rodzinie w realizacji jej funkcji. Wreszcie ostatnia grupa obejmuje kraje cechujące się familizacją polityki społecznej. Są to pań-stwa Europy Południowej (Grecja, Włochy, Portugalia, Hiszpania, Cypr i Malta), w których „od zawsze” rodziny są obciążone odpowiedzialnością za siebie. Tradycyjne podstawy tych społe-czeństw – rodzina patriarchalna, ukształtowana na gruncie katolicyzmu bądź prawosławia – prowadzą do fragmentaryzacji polityki społecznej wobec rodziny, jej niespójności i fasadowo-ści, przy uwarunkowaniu udzielania wsparcia publicznego dodatkowymi – innymi niż potrzeba – kryteriami (przede wszystkim kryterium dochodowym).
Z kolei D. Duch-Krzysztoszek na podstawie analiz Europejskiego Sondażu Społecznego (ESS) z lat 2002-2006 wyodrębniła – na bazie stosunku do pracy kobiet i mężczyzn, w tym i pracy osób starszych (akceptacja dla pracy po 70. roku życia), oraz stosunku do wykonywania pracy w sytuacji konieczności sprawowania opieki nad członkami rodziny – cztery kategorie państw [Duch-Krzysztoszek, 2009]. Choć w ESS nie uczestniczyły wszystkie kraje UE, występujące róż-nice wpisują się w obraz czterech części Europy, przy czym sytuacja w Polsce była bardzo po-dobna do odnotowanej w krajach Europy Południowej (w analizowanych falach badania ESS Polska była jednym z nielicznych państw z Europy Środkowo-Wschodniej).
A. Frane, opierając się na Europejskim Badaniu Systemów Wartości i Europejskim Sondażu Społecznym, podzielił Europę na 4 grupy, uwzględniając poziom kapitału społecznego funk-cjonującego w danym państwie. Ponownie uwidaczniają się przywołane wcześniej podziały, aczkolwiek Słowenia, Słowacja i Czechy w tym przypadku usytuowane są bliżej krajów Europy Południowej niż Środkowej i Wschodniej [Frane, 2008].
Na podstawie omówionej powyżej literatury przedmiotu, odnoszącej się do przestrzennego zróżnicowania realizowanej polityki społecznej, kraje UE-27 podzielone zostały na cztery, w miarę jednorodne z punktu widzenia wspólnego dziedzictwa historycznego i instytucjonal-nego, grupy (tab. 6.1).
Tabela 6.1. Grupowanie krajów członkowskich Unii Europejskiej – kryteria jakościowe
Nr grupy Kra UE
I Dania, Finlandia, Szwecja
II Belgia, Francja, Luksemburg, Austria, Niemcy, Holandia, Irlandia, Wielka Brytania III Grecja, Włochy, Portugalia, Hiszpania, Cypr, Malta
IV Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowenia, Słowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia
Źródło: P. Szukalski, J. Wiktorowicz, Koncepcja badań w zakresie rozwiązań promujących aktywne starzenie się w wybra-nych krajach UE, Łódź, marzec 2011, s. 24.
Co warte podkreślenia, powyższe grupowanie pokrywało się z rezultatami prowadzonych w trakcie pierwszego etapu badań nad sytuacją społeczno-ekonomiczną osób w wieku 50+ w krajach UE, a dokładniej z pozycją tych osób mierzoną syntetycznym wskaźnikiem obejmu-jącym kilkanaście wymiarów owej sytuacji.
Na podstawie zarówno analizy zbieżności dwudziestowiecznych zaszłości, jak i badań sys-temów wartości [Jasińska-Kania, Marody, 2002; Domański, 2009], stwierdzić należy, iż najwięk-sze podobieństwo wyposażenia instytucjonalnego w danym kraju w porównaniu z Polską występuje w grupie IV, obejmującej dawne kraje socjalistyczne. Tym samym grupa ta składa się z najbardziej podobnych do Polski państw, w których przypadku należy oczekiwać naj-mniejszych problemów, jeśli chodzi o możliwość przeniesienia do naszego kraju rozwiązań prawnych, organizacyjnych, finansowych w sferze działań wobec osób w wieku 45/50+ na rynku pracy.
Drugą najbardziej zbliżoną do Polski grupą są państwa Europy Południowej, wchodzące w skład grupy III. W ich przypadku występują liczne podobieństwa w zakresie szeroko pojętej obyczajowości, opinii o roli rodziny, obowiązkach kobiet i mężczyzn, aczkolwiek odmienny przebieg historii drugiej połowy XX wieku rzutuje na występowanie pomiędzy tymi krajami a Polską różnic większych, niż to miało miejsce w porównaniu z grupą IV.
Najmniej podobieństw znaleźć można pomiędzy Polską a grupą I, choć również i w przy-padku Niderlandów i, w mniejszym stopniu, Wielkiej Brytanii (należących do grupy II) widoczne są znaczne różnice.
W ramach wyodrębnionych grup państw poszukiwano przykładów właściwych rozwiązań legislacyjnych i dobrych praktyk w tych państwach, które, zgodnie ze statystykami Eurostatu, charakteryzowały się najlepszą sytuacją osób starszych. Wyszliśmy z założenia, że nie można uwzględniać tylko jednej płaszczyzny – rynku pracy. Płaszczyzna ta jest bardzo ważna, jednak pominęlibyśmy cały szereg czynników decydujących o spoistości społecznej, uwzględnionych we wskaźniku syntetycznym. Idealną sytuacją byłoby bazowanie na zmianach tego wskaźnika w czasie, jednak w przypadku znacznej części zmiennych brakuje porównywalnych danych dla wszystkich krajów UE-27 za dłuższy okres.
Świadomie zdecydowaliśmy się przy tym bazować na danych z roku 2008, tj. roku sprzed kryzysu gospodarczego, prowadzącego do szeregu perturbacji na rynku pracy, najsilniej do-tykających zazwyczaj osoby rozpoczynające i kończące karierę zawodową. W roku 2009 w 19 krajach UE wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50-64 lata był niższy niż w roku 2008, przy czym dla państw o największym spadku PKB – tj. republik nadbałtyckich – spadek wskaźnika sięgał aż 4-7 punktów proc.
W zamyśle zmienne użyte do wskaźnika syntetycznego miały opisywać najważniejsze wy-miary sytuacji osób starszych (nie ograniczając się wyłącznie do rynku pracy):
1) aktywność zawodową według wieku i wykształcenia, 2) bezrobocie według wieku i wykształcenia,
3) bezrobocie długotrwałe według wieku, 4) udział osób pracujących w domu,
5) częstość zatrudnienia czasowego w różnych grupach wieku,
6) bezpieczeństwo pracy (współczynnik wypadków w pracy według aktywności i wieku), 7) wysokość wynagrodzenia w stosunku do średniej według wieku,
8) wysokość emerytury w stosunku do średniego wynagrodzenia według wieku, 9) poziom ubóstwa według wieku,
10) poziom ubóstwa pracujących,
11) częstość kontaktów z lekarzami (według wieku i aktywności), 12) ograniczenia aktywności według wieku i aktywności zawodowej,
13) możliwość dokształcania się/podnoszenia kwalifikacji – udział w edukacji i szkoleniach według wieku i statusu na rynku pracy,
14) posługiwanie się komputerem/Internetem,
15) średni wiek uzyskiwania pierwszego świadczenia emerytalnego.
Podczas gromadzenia danych statystycznych okazało się, że w przypadku dużej części wy-mienionych powyżej zmiennych nie są dostępne dane pozwalające na porównanie sytuacji osób na przedpolu starości w państwach UE. Dlatego też, ze względu na dostępność danych, ostatecznie do miernika syntetycznego zakwalifikowano następujące zmienne traktowane jako wskaźniki:
A. wskaźnik aktywności wśród osób w wieku 50-64 lata w roku 2008 (%) – wskaźnik ot-wartości rynku pracy dla osób na przedpolu starości;
B. przeciętny wiek w chwili wyjścia z zasobów pracy w roku 2008 – syntetyczny wskaźnik opi-sujący skłonność do kontynuowania kariery zawodowej w starszym wieku;
C. bezrobocie długotrwałe wśród osób w wieku 55-64 lata (% bezrobotnych pobierających zasiłek przez ponad 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy) w roku 2008 – jako wskaź-nik trudności znalezienia pracy;
D. stopa bezrobocia wśród osób w wieku 50-64 lata (% aktywnych zawodowo) – jako ogólny wskaźnik stopnia trudności znalezienia pracy przez osoby na przedpolu starości; E. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50-64 lata w roku 2008 (% osób w danym wieku) –
wskaźnik powodzenia w kontynuowaniu kariery zawodowej osób starszych;
F. osoby z wykształceniem średnim lub wyższym w wieku 55-64 lata w roku 2008 (jako % osób w tym wieku) – wskaźnik kompetencji, umiejętności i wiedzy osób starszych; G. korzystanie z dowolnej formy kształcenia deklarowane przez osoby w wieku 55-64 lata
w roku 2008 (% korzystających) – wskaźnik dostępności kształcenia dla osób starszych; H. udział osób w wieku 55-64 lata w kształceniu formalnym w roku 2008 (% korzystających
wśród ogółu osób w tym wieku) – wskaźnik dostępności instytucjonalnych form kształce-nia dla osób starszych;
I. samoocena stanu zdrowia osób w wieku 55-64 lata w roku 2008 (% ogółu odpowiedzi) – odpowiedzi „dobre” i„bardzo dobre” – wskaźnik stanu zdrowia osób na przedpolu starości;
J. osoby z chronicznymi schorzeniami lub problemami zdrowotnymi jako % zatrudnionych w wieku 55-64 lata w roku 2008 (% ogółu zatrudnionych w tym wieku) – wskaźnik proble-mów zdrowotnych osób starszych aktywnych zawodowo;
K. relacja mediany dochodów osób w wieku 50-64 lata do mediany dochodów ogółem w roku 2008 – wskaźnik określający potencjalną utratę dochodów wynikającą z wyjścia z rynku pracy;
L. wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób w wieku 60+ w roku 2008 (% osób o dochodzie po-niżej 60% mediany dochodów) – wskaźnik ubóstwa osób starszych (strach przed ubós-twem jako czynnik zachęcający do pozostania na rynku pracy);
M. wskaźnik zagrożenia ubóstwem zatrudnionych w wieku 55-64 lata w roku 2008 (% osób o dochodzie poniżej 60% mediany dochodów) – wskaźnik informujący o zasięgu niskich wynagrodzeń w zbiorowości pracujących osób starszych.
Do konstrukcji wskaźnika syntetycznego użyta została metoda zaproponowana przez J. Drewnowskiego, pozwalająca na dokonanie standaryzacji zmiennych wyrażonych w różnych jednostkach. Metoda ta polega na obliczaniu dla pojedynczych zmiennych względnej pozycji zajmowanej przez dany obiekt, zgodnie z formułą:
gdzie:
w j – wartość cząstkowego wskaźnika
x i – wartość zmiennej w przypadku badanego obiektu
x min – najmniejsza wartość zmiennej x w zbiorze badanych obiektów x max – największa wartość zmiennej x w zbiorze badanych obiektów.
Otrzymana wielkość przyjmuje wartości z przedziału obustronnie zamkniętego od 0 do 1, gdzie wartość 0 przypisana jest najniższej występującej wartości, zaś wartość 1 – najwyższej wartości zmiennej. Przed obliczaniem wartości cząstkowych wskaźników należy sprawdzić, czy zmienne są jednorodne – czy wszystkie są stymulantami bądź destymulantami. Jeśli nie ma takiej jednorodności, należy dokonać operacji zamiany „niepasujących” zmiennych o cha-rakterze destymulantów poprzez odjęcie od pewnej „okrągłej” stałej występujących wartości zmiennych „niepasujących”. W ten sposób zostaje obliczona zmienna o charakterze odwrotno-ści zmiennej wyjodwrotno-ściowej – w przypadku niniejszej analizy takiej zamiany dokonano dla powyżej wymienionych zmiennych oznaczonych literami: C, D, J, L, M.
Podsumowując, w obrębie każdej z grup wyodrębnionych państw w oparciu o kryteria ja-kościowe wybrano po dwóch reprezentantów odznaczających się najlepszymi wynikami (tj. największą wartością wskaźnika przedstawionego w tab. 6.2), zaś w przypadku państw Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej, wśród których oczekiwać należy największej możliwości przeniesienia do Polski stosowanych rozwiązań, dobrano trzy kraje o najlepszych wartościach. W tab. 6.2 zestawiono wartości obliczonego wskaźnika syntetycznego dla poszczególnych kra-jów UE-27, kolorem różnicując grupy krakra-jów wyróżnionych według kryterium wyposażenia in-stytucjonalnego (grupy I-IV), zaś pogrubieniem zaznaczając państwa wybrane do dalszej analizy.
w j= x i – x min x max – x min
Tabela 6.2. Ranking krajów UE-27 według wartości wskaźnika syntetycznego obrazującego sytuację osób starszych na rynku pracy
Kraj Wartość wskaźnika syntetycznego Pozycja w rankingu
Szwecja 11,010 1 Dania 10,021 2 Holandia 9,096 3 Wielka Brytania 8,707 4 Irlandia 8,102 5 Finlandia 7,869 6 Austria 7,602 7 Luksemburg 7,506 8 Czechy 7,479 9 Cypr 7,255 10 Niemcy 6,773 11 Włochy 6,466 12 Belgia 6,366 13 Rumunia 6,290 14 Bułgaria 6,153 15 Słowenia 6,118 16 Hiszpania 6,041 17 Francja 5,977 18 Słowacja 5,714 19 Estonia 5,683 20 Grecja 5,621 21 Litwa 5,408 22 Węgry 5,032 23 Polska 4,889 24 Łotwa 4,857 25 Portugalia 4,547 26 Malta 4,412 27
Źródło: własne obliczenia.
Rezultatem przeprowadzonych analiz jest wytypowanie następujących reprezentantów poszczególnych grup państw do dalszych badań:
– grupa I, „skandynawska opieka” – Szwecja, Dania;
grupa II, „zachodnioeuropejska różnorodność” – Holandia, Wielka Brytania; – grupa III, „śródziemnomorska droga” – Cypr, Włochy, Hiszpania;
– grupa IV, „środkowoeuropejska młoda demokracja”– Czechy, Rumunia, Bułgaria. W dalszej części niniejszego raportu zostaną przedstawione raporty krajowe, odnoszące się do powyżej wskazanych państw, przedstawione w porządku zgodnym z zaprezentowanym rankingiem w ramach wyodrębnionych grup krajów. Dodatkowo, w trakcie prowadzonych na etapie pierwszym badań zdecydowano się uwzględnić Francję, jako państwo prowadzące w ostatnich latach holistyczną, mniej znaną w Polsce politykę aktywizowania osób w wieku
50+. Kraj ten, znajdujący się zgodnie ze wspomnianymi klasyfikacjami w grupie II, omawiamy wraz z innymi państwami zachodnioeuropejskimi.
Prezentowane dalej raporty mają ujednoliconą strukturę, zaś z uwagi na dostępność danych statystycznych w każdym przypadku wiek produkcyjny utożsamiony został z wiekiem 20-64 lata. Jak wyjaśniono w rozdziale pierwszym, wiek ten we współczesnej Europie wydaje się lepiej pasować do opisu przebiegu kariery zawodowej i analizy sytuacji osób w wieku aktywności zawodowej na rynku pracy niż bazujący na XIX-wiecznej tradycji przedział wieku 15-64 lata.
Raporty krajowe przygotowane zostały na podstawie zarówno analizy dostępnych danych (desk research), jak i informacji uzyskanych w czasie kwerend – spotkań z przedstawicielami administracji rządowej, przedsiębiorców, związków zawodowych i świata nauki, poświęconych ocenie prowadzonej w badanych krajach polityki rynku pracy wobec osób starszych i polityki aktywnego starzenia się33. W trakcie przygotowywania, stanowiących prezentowane dalej roz-działy VIII-XVIII, raportów narodowych wykorzystano również wewnętrzne, cząstkowe opraco-wania, przygotowane na wcześniejszych etapach realizacji niniejszego raportu34.
Drugim elementem prowadzonych badań było sporządzenie katalogu projektów realizo-wanych w badanych krajach, ukierunkorealizo-wanych na wspieranie aktywności zawodowej, jak i sze-roko rozumianej aktywności społecznej osób starszych35. Opracowany zbiór zawiera od 25 do 32 projektów z danego kraju (łącznie zgromadzono dane o ok. 300 inicjatywach). Podkreślmy, że nie zawsze są to projekty w tradycyjnym rozumieniu – w opracowanym katalogu znalazły się także działania podejmowane przez samorządy w ramach programów regionalnych lub lo-kalnych, a także mniej sformalizowane działania przedsiębiorstw związane z zarządzaniem wiekiem.
Z uwagi na: (1) szeroki zakres badań, (2) dywersyfikację źródeł danych (desk research, bez-pośrednie kontakty z instytucjami, realizowane drogą e-mailową, (3) zróżnicowanie zasobów danych w obrębie badanych krajów UE oraz (4) konieczność zapewnienia porównywalności opracowanych materiałów przez kilkuosobowy zespół pracowników merytorycznych, ko-nieczne było podjęcie działań gwarantujących zbieranie danych w sposób usystematyzowany i zestandaryzowany. Służyły temu dyspozycje dla zespołu badawczego, dzięki którym zapew-niony został relatywnie wysoki poziom porównywalności analiz rozwiązań sprzyjających ak-tywnemu starzeniu się w różnych krajach UE. Dyspozycje do analizy działań prowadzonych przez samorządy, organizacje pozarządowe i przedsiębiorstwa wobec osób w wieku 45+ w wy-branych krajach obejmowały zgromadzenie informacji odnoszących się do ram systemowych projektu (o ile był on współfinansowany ze środków publicznych), jego inicjatora i lidera, celów, zasobów niezbędnych do realizacji projektu, działań podejmowanych w trakcie realizacji, osiąg-niętych rezultatów oraz specyfiki kulturowo-instytucjonalnej utrudniającej dostosowanie da-33 Szczegółowe informacje o przebiegu kwerend, instytucjach przyjmujących i najważniejszych wnioskach płynących
z odbytych spotkań znajdują się w sprawozdaniach z tychże wyjazdów.
34 Najistotniejsze dla omawianych zagadnień były następujące opracowania wewnętrzne: (1) I. Madej, Identyfikacja podstawowych aktów prawa wspólnotowego regulujących kwestie związane z rynkiem pracy (w tym zabezpieczeniem społecznym) oraz systemem emerytalnym, Łódź 2010; (2) M. Paluszkiewicz, Wykaz podstawowych aktów prawnych stanowiących podstawę dla dalszych analiz w ramach zadania 2 – analizy polityki rynku pracy w wybranych państwach wobec osób 45+, Łódź 2012 oraz (3) J. Petelczyc, P. Roicka, Opracowanie analizy rozwiązań promujących aktywne starze-nie się w wybranych krajach UE i określestarze-nie szans ich implementacji na polskim rynku pracy, Łódź 2012; (4) I. Kołodziejczyk-Olczak, Analiza uwarunkowań wdrażania zarządzania wiekiem w państwach UE, Łódź 2013.
35 W tym przypadku podejmowane kroki zgodne były z opracowaną przez P. Szukalskiego Metodyką badań w zakresie rozwiązań promujących aktywne starzenie się w wybranych krajach Unii Europejskiej, stanowiącą uzupełnienie zatwierd-zonej wcześniej Koncepcji badań w zakresie rozwiązań promujących aktywne starzenie się w wybranych krajach UE.
nego rozwiązania do polskich warunków. W celu zapewnienia standaryzacji katalogu projek-tów zbierane informacje były zapisywane we w pełni zestandaryzowanej karcie projektu.
Spośród zidentyfikowanych projektów wyodrębniono – zgodnie z określoną metodyką – przykłady realizowanych na poziomie mezo i mikro (działania przedsiębiorstw, sektora poza-rządowego i samorządów) ciekawych inicjatyw, które mogłyby zostać zaimplementowane w Polsce. Przykładowe, szczególnie warte polecenia inicjatywy zostały szerzej omówione w roz-dziale XVIII.
Metodyka wyboru projektów, które mogą zostać określone jako dobre praktyki, przewidy-wała uwzględnienie trzech kryteriów: kosztów, skuteczności i możliwości przenoszenia do pol-skich warunków. Jako dobre praktyki wskazano po 4-5 inicjatyw z każdego kraju, zaliczając do tej grupy projekty, które uzyskały dla danego kraju najwyższą punktację36. Koncepcja doboru dobrych praktyk przewidywała też włączenie do pogłębionej analizy ciekawych inicjatyw, któ-rych ogólna ocena nie była najwyższa, ale prowadzone działania uznano za szczególnie cenne dla wyrównywania szans starszych pracobiorców i – szerzej – dla realizacji koncepcji aktywnego starzenia. Wybrane projekty poddane zostały w dalszej kolejności bardziej pogłębionej analizie w celu: (1) wyróżnienia mocnych stron zrealizowanych działań, (2) rekomendacji dla instytucji, które chciałaby skorzystać z doświadczeń tych projektów, (3) możliwości upowszechniania praktyki w Polsce. Z uwagi na ograniczone ramy niniejszego raportu, w rozdziale XVIII zapre-zentowane zostały opisy tylko niektórych, celowo wybranych inicjatyw. Część tego materiału prezentowana jest w aneksie do niniejszego tomu (dołączona płyta CD).
36Ocena ekspercka prowadzona była dla każdego z wyróżnionych trzech obszarów, przy czym maksymalna ocena dla danego obszaru to 5 pkt. Projekt mógł więc zdobyć maksymalnie 15 pkt.
Wybrane kryteria wyboru dobrych praktyk – koszty, skuteczność i przenaszalność, zostały dla potrzeb projektu zop-eracjonalizowane. Mówiąc o kosztach zaznaczyć trzeba, iż są one w ramach UE bardzo zróżnicowane ze względu na odmienny poziom wynagrodzeń, głównego składnika kosztów projektów. Co więcej, nawet w ramach jednego kraju