Internet w środowisku społecznym
1. Rozwój i metamorfoza Internetu
Internet, w zależności od kontekstu, staje się bowiem czymś innym. Prze‑
chodzi swoistą metamorfozę, posiada zdolność przystosowania zależną od sytua‑
cji i wymagań stawianych mu przez użytkownika. Można wręcz zauważyć, że sieciowy surfer, odbierając i wysyłając określone komunikaty, personalizuje go na własny użytek, kreując przy tym jego wizerunek. To, do jakich grup należy surfer w wirtualnym świecie, w jakich się udziela, z jakich stron korzysta, nadaje indywidualny charakter „jego” sieci, ale też odbija się w skali globalnej. Dołącza‑
jąc do serwisu społecznościowego, tworzy swój własny profil nadający poczucie przynależności do określonej grupy, ale jednocześnie przyczynia się do budowy globalnych mediów społecznościowych. Rola, jaką przyjmuje Internet, nadana zostaje mu zatem przez społeczność użytkowników. Dla klienta banku stanie się drogą do obsługi e ‑konta, dla pracowników sklepu internetowego miejscem pra‑
cy, a dla maklera — źródłem giełdowych informacji.
Historia globalnej sieci jest dosyć krótka, a jej początków nie można zali‑
czyć do spektakularnych. W tej historii Polska jako pierwszy kraj z byłego bloku wschodniego uzyskała dostęp do Internetu w listopadzie 1990 roku, na podstawie współpracy pomiędzy Instytutem Fizyki Jądrowej PAN i szwajcarskiego CERN ‑u4.
4 A. Malik: Prawdziwy początek Internetu w Polsce — sensacyjne odkrycie. „Komputer Świat”.
http://www.komputerswiat.pl/nowosci/wydarzenia/2011/40/prawdziwy ‑poczatek ‑internetu ‑w ‑pol sce ‑ ‑ ‑nieznany ‑fakt.aspx [data dostępu: 28.12.2013].
Za symboliczny początek Internetu w Polsce uznaje się jednak rok 1991. W tym czasie udało się zarejestrować pierwszą domenę.pl5 oraz — poprzez przesłanie elek‑
tronicznego listu — nawiązać połączenie pomiędzy Wydziałem Fizyki Uniwersyte‑
tu Warszawskiego i Centrum Komputerowym w Uniwersytecie Kopenhaskim6. Aż do roku 1994 polski Internet pozostawał prawie wyłącznie siecią akademicką admi‑
nistrowaną przez entuzjastów Uniwersytetu Warszawskiego. Wśród społeczeństwa zainteresowanie siecią było niewielkie. Temat nie wzbudzał ciekawości, a korzysta‑
nie z samego środka ograniczało się do wysyłania e ‑maili i ewentualnego uczestni‑
czenia w listach dyskusyjnych. Traktowany jako nieatrakcyjny i „nieprofesjonalny”
przez długi czas nie zyskiwał nowych sympatyków. Wydaje się to odrealnione, ale nie dostrzegano potrzeby publikowania treści w wirtualnym świecie7. Współcześ‑
nie trudno sobie wyobrazić brak dostępu do strony WWW (World Wide Web) miasta czy firmy. Witryna WWW jest bowiem formą wizytówki, stanowi ważny czynnik składający się na prezencję i często pozostaje głównym źródłem informacji o danym podmiocie. Sprawia, że niejednokrotnie w ogóle zostaje on dostrzeżony.
Oczywiście, nie bez znaczenia pozostawała również cena zestawu komputerowego, który umożliwiałby podpięcie się do Internetu. Na owe czasy koszt sprzętu oscy‑
lował w okolicach pięciu tysięcy złotych8, przy średniej pensji w granicach tysiąca sześćdziesięciu złotych9. Zrozumiałe zatem, że ograniczona siła nabywcza musiała wpływać na szerokość kręgu osób wykluczonych z możliwości posiadania kompu‑
tera. Nie można jednak ceny komputera uznać za czynnik kluczowy popularności sieci. Współcześnie bowiem niemal każdy środek IT, od telefonu przez tablet i kon‑
solę do laptopa, posiada możliwość łączenia się z Internetem, a ceny chociażby net‑
booków zaczynają się od kwoty 300 złotych10. Przy minimalnej pensji w wysokości tysiąca sześciuset osiemdziesięciu złotych niemal każdy może wejść w posiadanie odpowiedniego urządzenia. Znaczny wzrost dostępności nie tylko do środków IT, ale również do bezpłatnego połączenia z siecią nie przekłada się jednak na wskaź‑
nik zadeklarowanych użytkowników, który wynosi nieco ponad sześćdziesiąt pro‑
cent, czyli zdecydowanie poniżej możliwości dostępu.
5 A. Nowak: 20 lat polskiego Internetu. http://di.com.pl/news/39789,0,20_lat_polskiego_in ternetu.html# [data dostępu: 28.12.2013].
6 Hoża i Internet w Polsce. http://www.fuw.edu.pl/hoza ‑i ‑internet ‑w ‑polsce.html [data dostę‑
pu: 28.12.2013].
7 J. Rafa: Internet w Polsce — historia, stan obecny i perspektywy rozwoju. W: Obywatele In‑
ternetu. Materiały z konferencji. Trzebinia 1999. http://www.wsp.krakow.pl/papers/trzebinia.html [data dostępu: 31.12.2013].
8 Ulotka reklamowa Vobis Microcomputer. http://pokazywarka.pl/900c1t ‑2/ [data dostępu: 2.02.
2014].
9 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 1950—2012. http://
www.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.html [data dostępu: 2.02.2014].
10 Dane na podstawie aukcji zamieszczonych w serwisie www.allegro.pl, dotyczą sprzętu no‑
wego.
Początek polskiego Internetu ściśle wiąże się z budową w społeczeństwie tak zwanej „świadomości internetowej” — procesu długofalowego i następującego etapowo, od fazy zastosowania wyłącznie akademickiego przez rozrywkową i biz‑
nesową do powszechnego medium komunikacyjnego, czyli formy, w jakiej jest nam dziś znany11.
1.1. Świadomość internetowa
Przełom dla rozwoju Internetu w Polsce nastąpił w latach 1995—1996, kiedy usługę dostępu do sieci uruchomiła TPSA. Istotny wkład miała również firma Polbox, która udostępniła pierwsze darmowe konta poczty elektronicznej. Popyt okazał się być bardzo duży. W odpowiedzi na rosnące żywiołowo zaintereso‑
wanie siecią grupa naukowców z Politechniki Gdańskiej tworzy pierwszy polski portal internetowy — Wirtualna Polska12. Od tego momentu obserwować mo‑
żemy permanentny rozrost sieci, a w związku z tym — proporcjonalny wzrost liczby jego użytkowników. Do 2003 r. korzystanie z Internetu deklarowało 23,1%
polskiego społeczeństwa. W kolejnej dekadzie współczynnik ten osiągnął wynik 63,2%13. Ukazuje to znaczne zwiększenie popularności sieci, a z tym „świadomo‑
ści internetowej”.
Przyczyny niskiego zainteresowania Internetem u schyłku XX w. Jarosław Rafa widział w braku odpowiedniej wiedzy na jego temat — napisał wówczas: „W spo‑
łeczeństwie wciąż znikome jest zrozumienie znaczenia informacji i narzędzi do jej przetwarzania — takich, jak Internet […]. Liczba użytkowników wzrasta zaś wolniej, niż byśmy chcieli, między innymi dlatego, że Internet nie jest postrzegany jako pożyteczny w życiu […] rozwiązaniem tego problemu jest przede wszyst‑
kim edukowanie społeczeństwa, jakie korzyści — niekoniecznie materialne — można osiągnąć dzięki Internetowi”14. Jeżeli więc poziom zainteresowania siecią wzrasta, to zgodnie z wnioskami Rafy przyczyną w głównej mierze jest osiąga‑
nie przez społeczeństwo coraz wyższego stopnia uświadomienia potencjału sieci.
W 2006 r. tezę podtrzymali Jadwiga Pawłowska ‑Mielech i Dariusz Bocek w sło‑
wach: „[…] poważne bariery [wykorzystania dostępnych usług sieci — K.M.]
11 J. Klimczak ‑Ziółek: Czy Internet zbliża ludzi? W: Techniczne i społeczne problemy zastoso‑
wania Internetu. Red. A. Kwietnia, K. Wódz. Warszawa 2005.
12 S. Czubkowska: Historia 20 lat Internetu w Polsce. „Gazeta Prawna”. http://www.gazeta prawna. pl/wiadomosci/artykuly/538332,historia_20_lat_internetu_w_polsce.html [data dostępu:
31.12.2013].
13 J. Czapiński, T. Panek: Diagnoza społeczna 2013…, s. 325.
14 J. Rafa: Internet w Polsce — historia, stan obecny i perspektywy rozwoju. W: Obywatele In‑
ternetu. Materiały z konferencji…, [data dostępu: 31.12.2013].
to ograniczone środki finansowe, niedostateczna wiedza oraz nie w pełni uświa‑
domione korzyści”15. Zgodne z prawdą zatem będzie twierdzenie, że im więcej wiemy o sieci (im wyższy jest stopień „świadomości internetowej”) i im więcej dostrzegamy możliwości działania w wirtualnym świecie, tym znaczenie jej w ży‑
ciu realnym staje się istotniejsze, a zaangażowanie większe. Motorem napędowym całego systemu jest zaś jednostka stanowiąca element środowiska społecznego, zarówno w sposób bezpośredni poprzez działanie jako internauta, jak i pośredni (bierny), kiedy stanowi na przykład element jakiejś określonej grupy docelowej.