Artur Kołakowski jest doktorem nauk medycznych, specjalistą psychiatrii dzieci i młodzieży, psychoterapeutą poznawczo ‑behawioralnym, superwizorem‑
‑dydaktykiem Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej. Jest również współautorem między innymi następujących publikacji wydanych przez Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne: ADHD — zespół nadpobudliwości psy‑
choruchowej, 2006; Sposób na trudne dziecko, przyjazna terapia behawioralna, 2011. Kołakowski jest uznanym specjalistą w dziedzinie diagnozowania oraz le‑
czenia zaburzeń rozwojowych u dzieci i młodzieży oraz psychoterapii młodzie‑
ży i osób dorosłych. Książka Zaburzenia zachowania u dzieci. Teoria i praktyka1 zajmuje ważne miejsce wśród publikacji na temat agresji i zaburzeń zachowania, ponieważ podejmuje temat szeroko i kompleksowo oraz od praktycznej strony, stając się kluczowym narzędziem pracy dla psychologów, pedagogów, terapeutów, nauczycieli oraz rodziców.
Publikacja składa się z trzech części, poprzedzonych wstępem redaktora naukowego, z których każda podzielona jest na rozdziały autorstwa Artura Kołakowskiego oraz innych uznanych specjalistów w omawianej problematyce.
Pierwsza część zatytułowana jest „Obraz kliniczny i diagnoza” — pojawiają się w niej artykuły dotyczące ADHD, zastraszania i przemocy szkolnej, systemo‑
wej pomocy dziecku z zaburzeniami czy też diagnozy zaburzeń. Następna część zatytułowana „Leczenie” jest prezentacją tekstów na temat kompleksowości w podejściu do leczenia, modeli poznawczo ‑behawioralnych zaburzeń za‑
chowania, programów terapeutycznych, terapii rodzinnej, leczenia farmako‑
logicznego oraz sądowo ‑psychiatrycznych aspektów zaburzeń zachowania.
I wreszcie część trzecia pt. „Zaburzenia zachowania w szkole lub placówce”
1 A. Kołakowski (red.): Zaburzenia zachowania u dzieci. Teoria i praktyka. Sopot 2013.
podejmuje problematykę związaną m.in. z prawem oświatowym w odniesie‑
niu do zaburzeń zachowania, działaniami interwencyjnymi oraz procedura‑
mi interwencyjnymi wobec uczniów przejawiających ryzykowne zachowania, korygowaniem zaburzeń zachowań w środowisku wychowawczym placówki i wiele innych.
Przejdę teraz do bardziej szczegółowego omówienia wybranych rozdziałów książki, tak aby czytelnik miał pewne wyobrażenie na temat jej zawartości. Już na wstępie redaktor naukowy omawianej publikacji daje czytelnikowi odczuć, jakie zajmuje (i propaguje) stanowisko wobec dzieci i młodzieży przejawiają‑
cej trudności wychowawcze. Wyraźnie podkreślony zostaje czynnik ludzki oraz fakt, że mamy do czynienia z osobami, a nie przedmiotami, fakt, że większość dzieci z trudnościami nie jest wcale skazana na porażkę, że można podjąć kro‑
ki modyfikujące zaburzone zachowanie i że przyczyny leżą często poza samym dzieckiem, a nie w nim. Jak zaznacza Kołakowski, książka jest nieco subiektywna i stronnicza z tego względu, że zakłada, iż dzieci nie rodzą się złe i stąd bierze się odpowiedzialność osób dorosłych, aby uchronić je przed złymi wyborami lub pomóc naprostować to, co zostało skrzywione. We wstępie znajdziemy skróconą prezentację treści książki, podziękowania dla autorów poszczególnych rozdziałów oraz zapewnienie o staraniach podjętych w celu możliwie wyczerpującego i naj‑
bardziej praktycznego przedstawienia zagadnień.
Część pierwszą otwiera artykuł Kołakowskiego, przybliżający czytelnikowi problematykę zaburzeń zachowania. Omówione zostaje samo pojęcie zaburze‑
nia zachowania (wraz z rycinami własnego autorstwa) oraz sprzężonego z nim pojęcia agresji. Ta część opatrzona jest w czytelne tabele i ryciny oraz odwoła‑
nia do literatury przedmiotu. Dalej rozróżnieniu podlegają takie zaburzenia jak:
zaburzenie opozycyjno ‑buntownicze (ODD) oraz zaburzenie zachowania (CD).
Zostają one szczegółowo omówione i zobrazowane egzemplifikacjami wziętymi z życia. Przykłady stanowią zresztą wyodrębnione w czytelny sposób (na szarym tle) stały element całej publikacji. W tym artykule autor przytacza również wy‑
niki badań oraz zajmuje się etiologią zaburzeń zachowania, prezentując w czy‑
telnych tabelach różnego rodzaju dane. Swoje miejsce w niniejszym rozdziale zajmuje także omówienie czynników genetycznych, cech wrodzonych, budowy i funkcjonowania mózgu oraz czynników środowiskowych, np. tkwiących w śro‑
dowisku rodzinnym. Ostatnie elementy rozdziału dotyczą przebiegu zaburzeń zachowania oraz rokowań.
Kolejny rozdział autorstwa Kołakowskiego stanowi próbę omówienia ADHD, jako bardzo często towarzyszącego zaburzeniom zachowania. Przedstawione zo‑
stały problemy współwystępujące zarówno w CD i ODD, jak i w ADHD, wnioski z badań nad współwystępowaniem ADHD i CD oraz nad leczeniem farmakolo‑
gicznym, jak również rola czynników związanych z nasileniem zaburzeń zacho‑
wania u dzieci z ADHD. Rozdział kończy się opisem przebiegu, rokowań oraz wzajemnych wpływów ADHD i CD/ODD.
Problematykę związków pomiędzy ADHD a kształtowaniem się zaburzeń za‑
chowania kontynuuje Monika Dąbkowska w kolejnym rozdziale. Podejmuje ona temat możliwych determinantów sukcesów i porażek dzieci, przywołując koncep‑
cję wyuczonej bezradności Martina Seligmana. Negatywne doświadczenia dzieci z zaburzeniami typu ADHD czy CD mogą, zgodnie z myślą autorki, prowadzić do pewnego stylu myślenia, który determinuje ich gorsze funkcjonowanie spo‑
łeczne. Dąbkowska proponuje literaturę, która omawia techniki pracy nad pozy‑
tywnym obrazem siebie i która może okazać się niezwykle pomocna w pracy nad zmianą sposobu atrybucji i w budowaniu optymizmu u dzieci. Sama opisuje też rolę, jaką określony styl atrybucji pełni w realizacji osiągnięć życiowych dzieci.
Informacje zawarte w tym artykule okażą się z pewnością istotne dla rodziców i osób pracujących z rodzinami, w których są dzieci z ADHD.
Mirosław Dąbkowski zapoznaje czytelnika z problemem bullyingu, tj. zastra‑
szania i przemocy szkolnej. Autor szczegółowo opisuje zjawisko zastraszania, po‑
dejmując problematykę z różnych stron i płaszczyzn. Czytelnik ma okazję posze‑
rzyć swoją wiedzę na temat definicji zjawiska, osób zaangażowanych w szkolne znęcanie się, sposobów radzenia sobie z zastraszaniem w szkole oraz pomocy, jaką można udzielić ofierze oraz innym osobom zaangażowanym w omawiane zjawisko. W artykule zaprezentowane zostały strategie postępowania oraz pro‑
cedury, jakie należy wszcząć w przypadku stwierdzenia zaistnienia faktu prze‑
mocy. W podpunktach autor wymienia (powołując się na literaturę przedmiotu) wszelkie objawy sugerujące pojawienie się problemu, reakcje dziecka na doznanie przemocy, predyspozycje osobowościowe zwiększające podatność na przemoc oraz cechy charakteryzujące osoby zastraszające.
Systemowa pomoc dziecku z zaburzeniami zachowania wymaga bardzo do‑
brej znajomości problematyki i taką też wykazuje się autor innego artykułu, za‑
wartego w pierwszej części — Robert Opora. Rozpoczyna od poszukiwań przy‑
czyn, dochodząc do wniosku, że jedynie systemowe podejście, uwzględniające wieloprzyczynowość oraz wieloaspektowość zjawiska zaburzenia zachowania może zaowocować zmianami. Zmiany, zgodnie z sugestiami autora, powinny objąć interakcję i strukturę systemów, pod wpływem których pozostaje dziec‑
ko będące podmiotem oddziaływań. Opora wskazuje na znaczenie elementów takich jak prawidłowa więź, sukcesy szkolne, pozytywne relacje społeczne, zdol‑
ności i zainteresowania, wartości czy też kompetencje społeczne, dla zapobie‑
żenia zaburzeniom zachowania. Konkludując, podkreśla istotę diagnozy obej‑
mującej ekosystem, w którym żyje dziecko; należy dążyć do zmiany środowiska z uwzględnieniem potrzeb i zainteresowań dziecka.
Problematyka diagnozy zaburzeń zostaje ponownie podjęta, tym razem przez Kołakowskiego, w jednym z kolejnych rozdziałów. Dokonuje on analizy diagnozy problemowej trudnych zachowań, historycznego tworzenia się kryteriów diagno‑
stycznych, diagnozy ODD i CD według DSM ‑IV ‑TR i ICD ‑10 oraz elementów procesu diagnostycznego. W tym artykule czytelnik znajdzie diagnozę zaburzeń
zachowania opracowaną przez autora na podstawie zaleceń Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Kołakowski wskazuje również na kwestię innych rozpoznań, np. agresji czy zaburzeń współistniejących. Treść ar‑
tykułu zobrazowana jest przykładami praktycznymi (case studies) pozwalającymi odbiorcy na odniesienie teoretycznej treści do rzeczywistości. Autor wykazuje się profesjonalizmem w podejściu do omawianej tematyki, na co wskazuje fakt, iż przestrzega przed uleganiem wrażeniu, że to, co widzimy, „na pierwszy rzut oka”
jest tym, czym jest naprawdę. Większość specjalistów zgadza się, że profesjona‑
lizm terapeutów polega m.in. na umiejętności spojrzenia poza zewnętrzne prze‑
jawy i dostrzeżenia istoty problemu, a to z kolei wskazuje na bogaty warsztat za‑
wodowy i coś, co nazwalibyśmy życzliwością ludzką oraz głębokim przekonaniem o wartości i delikatności ludzkiej natury. Mimo że w książce odnajdziemy arty‑
kuły dotyczące bardzo szerokiego spektrum problematyki, to tym, co jednoczy te różne podejścia i spojrzenia na tematykę, jest właśnie ów „humanistyczny duch”.
W części dotyczącej leczenia Kołakowski oraz inni specjaliści zapoznają nas m.in. z wytycznymi dotyczącymi leczenia, modelami poznawczo ‑behawioralnymi zaburzeń zachowania i agresji czy terapiami poznawczo ‑behawioralnymi. Pozwo‑
lę sobie skupić się na artykule współautorstwa Kołakowskiego i Konrada Ambro‑
ziaka, wprowadzającym czytelnika w konsekwencje płynące z przyjęcia orientacji poznawczo ‑behawioralnej. Model poznawczo ‑behawioralny jest tu rzetelnie, na‑
ukowo opisany, położono nacisk na fakt, iż przyjęcie samego podejścia behawio‑
rystycznego jest, jak twierdzą autorzy, sporym uproszczeniem problemu. Zwolen‑
nicy orientacji poznawczej podkreślają, iż procesy wewnątrzpsychiczne odgrywają olbrzymią rolę w pojawieniu się zaburzeń zachowania i nieuwzględnienie tego faktu prowadzi do nieefektywności pracy terapeutycznej. Zmianie powinny ulec nie tylko zachowania, ale przede wszystkim sposób interpretowania świata i myś‑
lenia o sobie oraz zachowaniach innych ludzi. Zatem powiemy, że zaburzone są nie tyle same dzieci, ile ich sposób myślenia. Kołakowski i Ambroziak wskazują na rewolucyjność tych tez. W tym rozdziale opisali dokładnie oba podejścia do rozumienia zjawiska zaburzenia zachowania i wynikające z tego konsekwencje.
Czytelnik ma możliwość zapoznać się z badaniami, modelami przedstawionymi w postaci rycin, przykładami z pracy terapeutycznej, tabelarycznymi zestawienia‑
mi, przykładowymi technikami. Artykuł prezentuje niezwykle bogatą treść oraz wykazuje solidną podbudowę teoretyczną i znajomość literatury. Z pewnością okaże się cenny dla osób pracujących z dziećmi z problemami. Czytelnik nie znaj‑
dzie tu konkretnych algorytmów do pracy z dzieckiem z tego prostego względu, że ich sformułowanie jest niemożliwe w terapii (i w ogóle w pracy z człowiekiem), lecz z pewnością pogłębi swoją wiedzę na temat zjawiska i znajdzie wytyczne do pracy zawodowej, czy to w szkole, placówce, czy też we własnym domu.
Innym godnym wzmianki artykułem w omawianej publikacji jest tekst autor‑
stwa Dariusza Wasińskiego dotyczący domów dziecka. W pierwszej kolejności autor wprowadza nas w środowisko zakładowe, gdzie przebywają dzieci, któ‑
rych los tak nieszczęśliwie się potoczył. O tym, jak odmienne jest to otoczenie od rodzinnego, jak inne zasady i wartości tam funkcjonują, jak inaczej prze‑
biega rozwój dziecka Wasiński przekonuje nas w podrozdziale wprowadzającym
„Funkcjonowanie dzieci w domu dziecka”. Autor rozważa przyczyny pogarszania się funkcjonowania wychowanków domu dziecka, opisuje konsekwencje przeby‑
wania w placówce ze względu na wiek, omawia zaburzenia zachowania i agresję przejawianą przez wychowanków domu dziecka (jego wiedza w tym zakresie wy‑
nika z doświadczenia kierowania taką placówką przez wiele lat). Za Gumienny, Kamińską, Kozak i innymi autorami przytacza najbardziej prawdopodobne przy‑
czyny zaburzeń zachowania, agresji czy zachowań problemowych u wychowan‑
ków domu dziecka. Nie przemilcza tak istotnych, aczkolwiek niejednokrotnie po‑
mijanych, problemów jak używanie środków psychoaktywnych i alkoholu przez podopiecznych placówki czy też przejawianych trudności w dostosowaniu się do zasad tam panujących. Na konkretnych przykładach uzmysławia nam, jaką rolę pełnią wychowawcy i inni pracownicy placówki w zapobieganiu zaburzeniom zachowania lub ich kształtowaniu, proponuje również model pracy z dziećmi
„zakładowymi”. Podkreśla istotę właściwego rozumienia dziecka (właściwej dia‑
gnozy), właściwego motywowania, właściwej postawy wobec dzieci (życzliwości), poszanowania dla uczuć dzieci wobec rodziny i wiele innych ważnych z punk‑
tu widzenia omawianej problematyki aspektów pracy z dziećmi przebywającymi w placówce.
Cele, jakie postawił sobie redaktor naukowy omawianej pozycji książkowej, tj. kompleksowe i możliwie najbardziej praktyczne przedstawienie zagadnień do‑
tyczących trudnych zachowań, agresji i zaburzeń zachowania, zostały osiągnięte.
Publikacja całościowo podejmuje problematykę zaburzeń, od „obrazu kliniczne‑
go, przyczyn i przebiegu, poprzez diagnozę i najczęstsze zaburzenia towarzyszące, do szerokiego modelu terapeutycznego”, zapoznając nas z adekwatnymi wynika‑
mi badań własnych oraz innych autorów, a także opisując praktyczne programy i kroki, które należy podjąć w przypadku pojawienia się sytuacji problemowej.
Wspomniane programy są realnie implementowanymi działaniami, przynoszą‑
cymi określone rezultaty, zatem ich wartość oceniam wysoko. Kołakowski pod‑
kreśla, że interwencje mające na celu karanie dziecka z reguły nasilają problem, natomiast psychoterapia nastawiona jedynie na wspieranie i słuchanie też nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Autor omawianej publikacji postawił sobie zatem za cel przedstawienie w omawianej książce dwóch innych, obiecujących nurtów w psychoterapii, tj. psychoterapię poznawczo ‑behawioralną oraz rodzin‑
ną. Oba wątki zostały szczegółowo i dogłębnie przedstawione.
Od czasu przewrotu, jakiego dokonał w myśleniu o dziecku autystycznym Bernard Rimland2, wiemy, że właściwa diagnoza i poszukiwanie pierwotnych
2 Dr Bernard Rimland (zmarł w 2006 r.) był psychologiem, który obalił teorię mówiącą, że au‑
tyzm jest zaburzeniem emocjonalnym, spowodowanym przez matczyną oziębłość. Polecam książkę
przyczyn, a nie jedynie „gaszenie pożarów”, jest kluczowym elementem proce‑
su dochodzenia do sukcesu w pracy z dzieckiem zaburzonym. Kołakowski oraz pozostali autorzy wydają się rozumieć to doskonale, aczkolwiek zapomnieli o jednym, niezwykle ważnym aspekcie pracy terapeutycznej — o aspekcie, który Rimland rozwija szczegółowo we wspomnianej w przypisie książce, mianowicie o aspekcie żywieniowym. Określa on zaburzenia różnego rodzaju (w tym zabu‑
rzenia zachowania oraz CD i ODD) mianem syndromu dys ‑logiki, a źródeł zabu‑
rzeń szuka w mózgu i w jego nieprawidłowym funkcjonowaniu spowodowanym niedożywieniem, deficytem kluczowych mikroelementów, zatruciem. W publi‑
kacji pod redakcją Kołakowskiego zdecydowanie zabrakło tego wymiaru, choćby miał zostać on ujęty wyłącznie dla uczciwego i pełnego przedstawienia problemu przyczyn zaburzeń.
Pod względem struktury książka jest opracowana czytelnie i logicznie. Teksty różnych autorów zebrano w trzech głównych częściach (ich tytuły zostały wymie‑
nione na początku recenzji), a same teksty podzielone są na podrozdziały ułatwia‑
jące wyszukiwanie potrzebnych informacji. Wiele z omawianych treści przedsta‑
wiono w postaci tabelarycznej, dodatkowe informacje są wydzielone w widoczny sposób, rozdziały kończą się wypunktowanym podsumowaniem oraz zalecaną literaturą. Publikacja zakończona jest bibliografią, indeksem osobowym oraz in‑
deksem rzeczowym. Przejrzystość stron, ich wizualny układ sprawiają, że książkę dobrze się czyta, a wyszukanie interesującej czytelnika informacji nie jest trudne.
Gdyby ocenie miała podlegać również metodologia pracy, wówczas należałoby poddać analizie każdy rozdział z osobna, gdyż stanowią one niezależne artykuły poszczególnych autorów (aczkolwiek powiązanych logicznie z głównym tematem pozycji). Generalnie całość wydaje się spójna, autorzy sprawnie prezentują swoje przemyślenia, a odwołania do literatury są adekwatne do omawianej tematyki.
W odniesieniu do sposobu narracji autorów poszczególnych rozdziałów, na‑
leży powiedzieć, że styl jest czytelny, a autorzy nie stosują chwytów retorycznych do maskowania niedostatków pracy. Zastosowane przykłady z pracy własnej czy‑
nią treść interesującą dla odbiorcy. Czytając, widzimy wiedzę oraz doświadczenie (jednym słowem warsztat) stojące za piszącymi.
Nie można przejść obok tej publikacji obojętnie. Zgromadzony tam materiał jest tak olbrzymi, że stanowi obowiązkową lekturę dla każdego, kto ma styczność z dziećmi o zaburzonym zachowaniu — czy to pedagoga, nauczyciela, terapeuty, czy też rodzica.
Karolina Czech
tegoż autora zatytułowaną Dziecko dys ‑logiczne. Dlaczego miliony dzieci cierpią na nadpobudliwość, zaburzenia uwagi, zaburzenia umiejętności szkolnych, depresję, są agresywne, zbuntowane lub poryw‑
cze — i co możemy z tym zrobić. Warszawa 2010.
Agnieszka Cieślar — studentka studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika, specjalność: asystent osoby niepełnosprawnej (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie). Członkini Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej macierzystego wydziału. Zajmuje się obszarami oligofrenopedagogiki, arteterapii, pedagogiki społecz‑
nej oraz edukacji dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w przestrzeni życia szkolnego, społecznego i integracyjnego.
Karolina Czech — studentka studiów drugiego stopnia na kierunku pedagogika, specjal‑
ność: opiekuńczo ‑wychowawcza (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie).
Nauczyciel języka angielskiego w szkole podstawowej oraz gimnazjalnej (dziesięcioletni staż pracy). Uczestniczka konferencji naukowych poświęconych między innymi proble‑
matyce autyzmu oraz psychologii pozytywnej. Teoretyk i praktyk idei zdrowego odży‑
wiania i naturalnego wychowywania dzieci. Twórczyni i administratorka bloga poświę‑
conemu wychowaniu i opiece nad dziećmi — Świadomi rodzice. Propagatorka wiedzy pedagogicznej wśród rodziców oraz entuzjastka edukacji alternatywnej (między innymi homeschoolingu). Swój krąg zainteresowań skupia wokół pedagogiki społecznej, etycz‑
nych aspektów pracy terapeutycznej i edukacyjnej oraz diagnozowania i leczenia dzieci z różnego typu dysfunkcjami.
Aleksandra Gancarz — asystentka w Zakładzie Pedagogiki Społecznej i Edukacji Mię‑
dzykulturowej na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie. Autorka pracy doktorskiej pt. Adaptacja szkolna dzieci współczesnych polskich repatriantów pisanej pod kierunkiem prof. UŚ dr hab. Aliny Szczurek ‑Boruty. Absolwentka pedagogiki dwóch spe‑
cjalności: praca socjalna i opiekuńczo‑wychowawcza oraz animacja społeczno ‑kulturalna.
Stypendystka programu Sokrates ‑Erasmus 2007/2008 realizowanego we Francji. Stypen‑
dystka Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Opiekun Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej macierzystego wydziału. Zainteresowania naukowe koncentruje wo‑
kół edukacji międzykulturowej, migracji, adaptacji społecznej, polskiej repatriacji oraz wolontariatu osób starszych.
Sandra Kocjan — studentka studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika, spe‑
cjalność: zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i terapia pedagogiczna (Wydział Etnolo‑
gii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie). Członkini Koła Naukowego Edukacji Międzykul‑
turowej oraz Akademickiego Związku Sportowego. Organizatorka licznych konferencji naukowych, w tym między innymi: „Janusz Korczak jako autorytet młodego pokolenia” ,
„Bajka i baśń — udział w rozwoju dziecka” , „Wokół pedagogiki dzieciństwa. Specyficzne potrzeby edukacyjne dzieci w młodszym wieku szkolnym” oraz warsztatów uczelnianych:
„Doświadczanie głębi spotkania z Innym i Obcym” czy „Święta z szyszką w tle”. Za obszar zainteresowań przyjmuje dyscypliny humanistyczne, takie jak polonistyka, pedagogika i literaturoznawstwo. Relaks wiąże z czytaniem książek, podróżowaniem oraz uprawia‑
niem sportów.
Agnieszka Kozieł — studentka studiów drugiego stopnia na kierunku pedagogika, spe‑
cjalność: animacja społeczno ‑kulturalna z turystyką kulturalną (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie). Absolwentka międzynarodowego modułu „Animacja jako narzędzia nauczania” realizowanego przez VIA University College w Danii. Członkini Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej macierzystego wydziału. Zainteresowania koncentruje wokół projektów kulturalnych — ich roli i znaczenia w kształtowaniu wize‑
runku i marki miast, a także polityki kulturalnej.
Łukasz Matusiak — student studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika, spe‑
cjalność: asystent osoby niepełnosprawnej (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie). Członek Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej macierzystego wy‑
działu. Zainteresowania: oligofrenopedagogika, filozofia wychowania oraz związki peda‑
gogiki z innymi naukami społecznymi.
Kuba Moczyróg — student studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogiki, specjal‑
ność: animacja społeczno ‑kulturalna (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cie‑
szynie). Absolwent historii na Wydziale Nauk Społecznych UŚ w Katowicach. Senator Uniwersytetu Śląskiego oraz przewodniczący Rady Samorządu Studenckiego WEiNoE.
Działacz społeczny związany z organizacją Choice too Choose oraz prezes Fundacji Animacji Społeczno‑Kulturalnej. Do 2013 roku współorganizator cyklicznego festiwalu AlterFest, przedsiębiorca oraz założyciel Studenckiego Klubu Teatralnego. Zaintereso‑
wany kształtowaniem osobowości człowieka przez sztukę oraz miejscem człowieka we współczesnym świecie. Miłośnik muzyki, teatru i książek.
Regina Pazdur — studentka studiów drugiego stopnia na kierunku etnologii oraz pedago‑
giki, specjalność: zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i terapia pedagogiczna (Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cieszynie). Stypendystka Małopolskiej Fundacji Sty‑
pendialnej „Sapere Auso” oraz Gminy Andrychów w dziedzinie upowszechniania kultury.
Trzykrotna laureatka stypendium rektora przyznawanego dla najlepszych studentów. Wy‑
różniona tytułem Najlepszej Absolwentki 2012/2013 roku. Związana współpracą z Andry‑
chowskim Stowarzyszeniem Twórców Kultury — ASTeK, Galerią Rynek 7 w Andrychowie oraz Stowarzyszeniem Przyjaciół Nowicy. Zainteresowania badawcze koncentruje wokół wychowania do nadziei, edukacji wielo ‑ i międzykulturowej oraz edukacji globalnej.
Aleksandra Rogalska — absolwentka Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ w Cie‑
szynie. Uzyskała stopień magistra pedagogiki, specjalność: animacja społeczno ‑kulturalna.
Do 2012 roku przewodnicząca Studenckiego Koła Artystyczno ‑Naukowego Animatorów Kultury macierzystego wydziału. Do 2013 roku koordynator do spraw organizacji stu‑
denckich z ramienia Rady Samorządu Studenckiego WEiNoE. Członkini zarządu Uczel‑
nianej Rady Samorządu Studenckiego UŚ w Katowicach. Koordynator projektu Silesia Art&Science Festival 2014 — etap w Bielsku ‑Białej. Zainteresowana działalnością orga‑
nizacji studenckich oraz stosowaniem działań animacyjnych w pracy z dziećmi.
Alina Szczurek ‑Boruta — pracownik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, doktor ha‑
bilitowany w zakresie nauk humanistycznych, pedagog, kierownik Zakładu Pedagogiki Społecznej i Edukacji Międzykulturowej Instytutu Nauk o Edukacji, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, zastępca przewodniczącego Stowarzyszenia Wspiera‑
nia Edukacji Międzykulturowej, opiekun Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej, członek m.in. Polsko ‑Czeskiego Towarzystwa Naukowego, Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej przy KNP PAN, Zespołu Pedagogiki Społecznej przy KNP
nia Edukacji Międzykulturowej, opiekun Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej, członek m.in. Polsko ‑Czeskiego Towarzystwa Naukowego, Zespołu Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej przy KNP PAN, Zespołu Pedagogiki Społecznej przy KNP