Skuteczność sankcji USA wobec Iranu

Skuteczność polityki sankcyjnej wobec Iranu dyskutowana jest szczególnie inten-sywnie za każdym razem, kiedy rozważa się zaostrzenie programu sankcji USA lub ONZ w odpowiedzi na postęp w rozwoju irańskiego programu nuklearnego. Sank-cje gospodarcze mają swoich zagorzałych przeciwników, którzy wskazują na marne efekty w realizacji celów polityki sankcyjnej, oraz równie żarliwych zwolenników, obserwujących pogarszający się stan gospodarki Iranu.

Gospodarka irańska jest trzecia co do wielkości na Bliskim Wschodzie. Cechą charakterystyczną jest jej ogromna baza przemysłowa, wykształcona siła robocza, duży sektor usług obejmujący 52% PKB kraju. Faktem jest, że izolacja Iranu na arenie międzynarodowej nie sprzyja rozwojowi jego gospodarki, ale źródeł trudno-ści, jakich doświadcza ten kraj, należy jednak szukać w błędnej polityce gospodar-czej rządu. Szczególne wyzwanie dla reżimu rządzącego stanowi wysokie bezrobo-cie. Stopa bezrobocia wynosi obecnie 22% i dotyka zwłaszcza młodych ludzi. Trzy osoby bezrobotne na cztery nie przekraczają 30. roku życia. Iran doświadcza też wysokiej stopy infl acji. Trudno o dostęp do wiarygodnych danych, ale administracja USA uważa, że stopa infl acji znacznie przewyższa ofi cjalnie podawaną wartość 9%.

Szacuje się, że poziom infl acji może wynosić nawet 30%⁵³¹. Trudna sytuacja

syste-530 H.G. Askari, J. Forrer, H. Teegen, J. Yang, Economic Sanctions…, op. cit., s. 110.

531 D. Salehi-Isfahani, Iran’s Youth, The Unintended Victims of Sanctions, The Dubai Initiative, Poli-cy Brief, sierpień 2010, dostęp na: http://belfercenter.ksg.harvard.edu z dnia 22 grudnia 2010.

mu fi nansowego kraju jest pogłębiana przez kryzys sektora bankowego. Kilka lat temu reżim rządzący zmusił irańskie banki do udzielania pożyczek o oprocentowa-niu dużo niższym niż stopa infl acji. Banki państwowe udzielały kredytów klientom związanym z elitami politycznymi, którzy okazywali się niewypłacalni. Sektor ban-kowy osiągnął wkrótce bardzo wysoką stopę niespłacalności pożyczek i kredytów – około 20% całkowitych aktywów banków, co wymusiło zaostrzenie polityki kre-dytowej i spowodowało zahamowanie wzrostu gospodarczego. Oczekiwania co do przyszłego poziomu infl acji są bardzo pesymistyczne, ponieważ rząd zdecydował o zmniejszeniu subsydiów na wiele różnorodnych towarów i usług, począwszy od energii elektrycznej, a skończywszy na chlebie⁵³². Poprzednie zapowiedzi dotyczą-ce zniesienia subsydiów wywołały liczne protesty wśród społeczeństwa Iranu. Wraz z planami podwyżki podatków o 70% zostały one odczytane jako działania wymie-rzone w klasę średnią, przede wszystkim w osoby prowadzące prywatną działalność gospodarczą⁵³³.

Kłopoty gospodarcze Iranu skłoniły rząd do przesunięcia władzy politycznej i kontroli nad większością projektów gospodarczych na Korpus Strażników Rewo-lucji. Decyzja ta sprzyja wzmocnieniu efektywności sankcji USA, gdyż grupa wspo-mniana podlega restrykcjom już od 2007 roku ze względu na swoją działalność pro-liferacyjną i wsparcie udzielane organizacjom terrorystycznym. Strażnicy Rewolucji są też odpowiedzialni za zdławienie protestów społecznych po wyborach prezydenc-kich w 2009 roku. Przejęli oni ważne programy rozbudowy infrastruktury, w tym kontrakty na budowę metra w Teheranie, międzynarodowych portów lotniczych⁵³⁴, drogowych sieci elektrycznych oraz tuneli. Rząd przyznał Strażnikom kompeten-cje w sprawie pól ropo- i gazonośnych⁵³⁵. Głównymi założeniami polityki Alego Chameneiego jest tworzenie tzw. front companies⁵³⁶, które mają na celu zdobywa-nie funduszy na rozwój programu jądrowego i rakietowego, a także fi nansowazdobywa-nie działalności fundamentalistów⁵³⁷. Kontrola nad kluczowymi sektorami gospodarki

532 K. Katzman, Iran Sanctions, CRS Report for Congress, 9 listopada 2010, dostęp na: www.fas.org z dnia 17 grudnia 2010.

533 T. Erdbrink, Leaving Iran’s Middle Class Behind, „The Washington Post”, 7 listopada 2010, dostęp na: www.washingtonpost.com z dnia 18 grudnia 2010.

534 Strażnicy opanowali m.in. sektor telekomunikacyjny, przemysł elektroniczny, transport, sektor samochodowy, a także fi nansowy, petrochemiczny i handel. Zob. IRGC’s Dominance over Iran’s Politics and Economy, Foundation for Defense of Democracies, 11 maja 2010, dostęp: na www.iranenergypro-ject.org z dnia 16 grudnia 2010.

535 Do niedawna projektem rozwoju pola gazowego South Pars zajmowało się przedsiębiorstwo Khatam al-Anbia, afi liowane przez IKSR. Nie miało ono wystarczających zdolności do prowadzenia samemu prac założonych w projekcie, dlatego poszukiwało zagranicznych partnerów. W chwili zamiesz-czenia go na liście SDN przez USA, a następnie UE i UN, Khatam al-Anbia zostało zmuszone do wyco-fania się z projektu.

536 Jedno z większych przedsiębiorstw kontrolowanych przez Strażników Rewolucji, Khatam al--Anbia, posiada 812 innych przedsiębiorstw (front companies) w Iranie i poza jego granicami oraz pra-cuje nad 1500 projektami inżynieryjnymi. Zob. O. Memarian, Iran’s Guards Tighten Economic Grip,

„Asian Times”, 5 stycznia 2010, dostęp na: www.atimes.com z dnia 16 grudnia 2010; F. Alipour, IRGC Devouring All of the Country’s Wealth, Iran Briefi ng, 13 września 2010, dostęp na: http://iranbriefi ng.net z dnia 16 grudnia 2010.

537 IRGC’s Dominance over Iran’s Politics and Economy, op. cit.

jest zwieńczeniem strategii agresywnej monopolizacji projektów rządowych w ciągu ostatnich sześciu lat⁵³⁸. Oddanie w ręce Strażników dużej części gospodarki jedynie pogorszyło zdolność Iranu do pozyskiwania zagranicznych partnerów inwestycyj-nych, ponieważ gros przedsiębiorstw irańskich, afi liowanych przy Korpusie Straż-ników Rewolucji, zostało umieszczonych na listach podmiotów objętych sankcjami.

Nieudolność rządów w sferze ekonomicznej powoduje, że Iran jest bardzo wraż-liwy na sankcje gospodarcze. Nawet jeśli w następstwie nałożenia kolejnych sankcji reżim próbuje obrać strategię minimalizującą negatywne skutki zastosowanych in-strumentów, ma niewiele opcji do wyboru⁵³⁹. Po pierwsze, Iran ma trudności w ścią-ganiu inwestycji zagranicznych w najważniejszej branży gospodarczej – przemyśle wydobycia ropy i gazu. Mimo że posiada jedne z najbogatszych na świecie zasobów tych surowców, przemysł wydobywczy i przetwórczy przeżywa ostatnio prawdzi-we załamanie. Średniookresowa zdolność wytwórcza zależy od wielkości inprawdzi-westy- inwesty-cji. Pod koniec 2009 roku minister do spraw ropy publicznie stwierdził, że Iran nie przyciągnął wystarczającego wolumenu inwestycji zagranicznych, który zapobieg-łby spadkowi produkcji. Nowy program sankcji, niechęć instytucji fi nansowych i ubezpieczeniowych do wspierania gospodarki irańskiej, a także wycofywanie się dotychczasowych partnerów zagranicznych z rynku powodują, że klimat inwestycyj-ny jest w opłakainwestycyj-nym stanie. Brak dostępu do nowych technologii sprawia, że sektor energetyczny doświadcza ciągłej stagnacji, co w dłuższym okresie może przynieść dodatkowe straty polityczne i ekonomiczne.

W ostatnich latach przychody z eksportu ropy stanowiły 50–76% dochodów pań-stwa, co dawało około 24% PKB. Iran od 1978 roku nie osiągnął jednak potencjalne-go poziomu produkcji, a także nie udało mu się zaspokoić popytu wewnętrznepotencjalne-go na gaz ziemny i benzynę. Sekretarz Robert Einhorn w swoim wystąpieniu przed House Committee on Oversight and Government Reform poinformował, że Iran stracił szacunkowo 50–60 mld USD z powodu zahamowania inwestycji w sektorze ener-getycznym. Współpracy z irańskimi kontrahentami odmówili m.in. Total, Statoil, Eni, Łukoil, Maire Tecnimont i Repsol. W rezultacie nałożenia sankcji zagraniczne przedsiębiorstwa, tj. Vitol, Shell, Reliance Petroleum Ltd., IPG, Glencore i Trafi gura, wstrzymały dostawy produktów pochodzących z rafi nacji ropy naftowej. Na stagna-cję przemysłu energetycznego Iranu niemały wpływ ma też odcięcie źródeł fi nanso-wania projektów inwestycyjnych w tym sektorze.

Powstałą w wyniku sankcji lukę na rynku chciały wykorzystać przedsiębiorstwa z Chin, Malezji, Wietnamu, Rosji i krajów Europy Wschodniej o mniejszych zdol-nościach wytwórczych. Większość z nich jednak nie jest w stanie, ze względów tech-nicznych i technologicznych, zastąpić potentatów, którzy zdecydowali się wycofać.

Współpracy odmówili też ubezpieczyciele Lloyd’s, monachijski i hanowerski Re

538 O. Memarian, Iran’s Guards Tighten Economic Grip, op. cit.

539 Przykładowo sankcje nałożone na dostawy produktów pochodzących z rafi nacji ropy naftowej spowodowały, że rząd Iranu poszukiwał sposobów na zmniejszenie popytu na benzynę. Planowano jed-nak również obniżyć subsydia na benzynę, co podniosłoby jej cenę o 42%. Obcięcie subsydiów ma być równoważone przez gotówkowe wypłaty bezpośrednie dla uboższej części społeczeństwa w wysokości 40 USD miesięcznie. Tym sposobem Mahmud Ahmadineżad chce zadbać o elektorat w licznej grupie ludności.

i Allianz. Ogłosili oni, że nie ubezpieczą transakcji handlowych związanych z obro-tem benzyną⁵⁴⁰.

W lipcu 2010 roku na skutek przegłosowania przez Radę Bezpieczeństwa ONZ rezolucji 1929 i CISADA Khatam al-Anbia wycofała się z projektu rozwojowego pola gazowego South Pars wartego 2 mld USD. Strażnicy Rewolucji obawiali się, że ich udział w projekcie mógłby zniechęcić zagranicznych inwestorów do zaan-gażowania się w rozwój kluczowego złoża, z uwagi na ryzyko nałożenia kolejnych sankcji na przedsiębiorstwa kontrolowane przez Strażników. Szacuje się, że rezygna-cja kolejnych przedsiębiorstw z inwestycji w Iranie i obsługi handlu zagranicznego spowoduje spadek wydobycia ropy nawet o 90%⁵⁴¹.

Sankcje gospodarcze ograniczyły również import benzyny. W lipcu 2010 roku do Iranu dotarły jedynie trzy główne ładunki benzyny, podczas gdy w normalnych warunkach otrzymywał on średnio 11–13 takich ładunków. Iran próbował radzić so-bie z trudną sytuacją, adaptując dwa zakłady petrochemiczne do produkcji benzyny, a także przeznaczył 2,2 mld USD na intensywną odbudowę i poprawę wydajności istniejących rafi nerii. Władze zapowiedziały ponadto, że zamierzają zainwestować 46 mld USD w polepszenie jakości dziewięciu rafi nerii i budowę siedmiu kolejnych, które nie tylko zaspokoją zapotrzebowanie krajowe, ale też uczynią z Iranu ekspor-tera benzyny.

Kolejnym efektem sankcji jest paraliż transportowy, polegający nie tylko na ros-nących kosztach przewozu, lecz także na utrudnieniach związanych z ubezpiecze-niem ładunku. Przykładowo IRISL – irańskie przedsiębiorstwo transportu morskiego, kontrolowane przez rząd Iranu, zostało umieszczone na liście podmiotów objętych sankcjami w 2009 roku. Z tego powodu miało duże trudności z ubezpieczeniem swo-jej fl oty. Dodatkowo przechwycenie nielegalnego ładunku, przewożonego przez sta-tek IRISL, zachwiało zaufaniem międzynarodowego sektora transportu morskiego do irańskiego armatora.

Kluczową sprawą jest wpływ sankcji gospodarczych na rozwój programu jądro-wego i wsparcie udzielane przez Iran organizacjom terrorystycznym. W przypadku programu jądrowego, mimo że nie udało się wymusić na Iranie jego zawieszenia, administracja Baracka Obamy chce wierzyć, że pojawiła się jakaś nadzieja w tej sprawie. Na listopadowej konferencji, która odbyła się w 2010 roku w Australii, se-kretarz obrony Robert M. Gates, mówiąc na temat podjętych działań prewencyjnych wobec irańskiego programu jądrowego, stwierdził, że polityka rządu USA „zaczy-na wywierać wpływ „zaczy-na Iran”⁵⁴². Minister spraw zagranicznych Iranu zaproponował zorganizowanie kolejnych rozmów w Turcji, która ma podobny pogląd w kwestii

540 Testimony of Mark Dubowitz, Executive Director Foundation for Defense of Democracies, Hear-ing before House Committee on Oversight and Government Reform, 29 lipca 2010, dostęp na: http://

oversight.house.gov z dnia 16 grudnia 2010.

541 K. Katzman, Iran Sanctions, CRS Report for Congress, 9 listopada 2010, dostęp na: www.fas.org z dnia 17 grudnia 2010.

542 Iran Sanctions ‘Having an Impact,’ Gates Says, 8 listopada 2010, dostęp na: www.msnbc.msn.

com z dnia 16 grudnia 2010. Gates podkreślał w swym przemówieniu rolę ChRL w kontekście poprawy skuteczności sankcji ONZ oraz działania podejmowane przez administrację Obamy w kwestii jeszcze lepszej współpracy z ChRL. Zob. D. Miles, Gates Cites Encouraging Trends Regarding Iran, ChRLa,

irańskiego programu jądrowego. Trudno wyodrębnić wpływ sankcji USA/ONZ na irański program jądrowy, dyrektor Agencji Cywilnej Energii Atomowej uznał jed-nak, że sankcje z pewnością przyczyniły się do spowolnienia programu jądrowego⁵⁴³. Pytany przez „Newsweek” o wpływ sankcji na gospodarkę Iranu, Mahmud Ahmadi-neżad oświadczył, że ten wpływ jest jak najbardziej pozytywny, ponieważ wymusza rozwój krajowego przemysłu. Potwierdził także gotowość do podjęcia rozmów na temat programu jądrowego pod warunkiem otwartej, przyjaznej postawy stron przy-stępujących do negocjacji⁵⁴⁴.

W wyniku trudności gospodarczych Iran ograniczył pomoc dostarczaną Hezbolla-howi – organizacji terrorystycznej, z którą utrzymuje najsilniejsze związki. W ostat-nich latach przekazał Hezbollahowi około 1 mld USD na zakup broni, szkolenia wojskowe i działania statutowe. Izraelski wywiad poinformował, że pomoc została zmniejszona o blisko 40% na skutek trudnej sytuacji Iranu i kłopotów związanych z fi nansowaniem programu jądrowego, co mocno uderzyło w libańską organizację⁵⁴⁵.

Sankcje w połączeniu z nieefektywną polityką gospodarczą Iranu spowodowały głęboki kryzys gospodarczy w ostatnich latach, który okazuje się najbardziej dotkli-wy dla młodych Irańczyków. Dochód per capita spada średnio o 2% rocznie, średnie wydatki gospodarstw domowych w 2008 roku zmniejszyły się o 10% w miastach i o 20% na obszarach wiejskich. Sytuację pogorszył niedawny spadek cen ropy. Re-strykcyjna polityka monetarna banku centralnego pozwoliła na obniżenie stopy infl a-cji, ale doprowadziła do poważnego wzrostu kosztów prowadzenia działalności go-spodarczej. Niski poziom podatków nie pozwala rządowi na sfi nansowanie polityki naprawczej. Stopa bezrobocia w grupie młodych (15–29 lat) jest dwukrotnie wyższa niż wśród starszych osób aktywnych zawodowo (30–60 lat). Co więcej, jest ona w tej grupie sześciokrotnie wyższa wśród mężczyzn i ośmiokrotnie wśród kobiet. Z roku na rok sytuacja się pogarsza. Stopa bezrobocia wśród młodych mężczyzn wynosiła w 2008 roku 25,6% i była wyższa niż w roku ubiegłym o 5 punktów procentowych.

W przypadku młodych kobiet wynosiła ona 45,2% i wzrosła o 9 punktów procento-wych. Nie mając wielkich szans na znalezienie pracy, młodzi Irańczycy stawiają na wykształcenie. Sytuacja ta dotyczy w szczególności młodych kobiet. W 2010 roku dyplom ukończenia studiów wyższych otrzymało blisko milion młodych Irańczyków, co odpowiada liczbie osób, które ukończyły szkołę średnią – 1,2 mln. W związku z tym wyższe wykształcenie nie ułatwia znalezienia pracy ze względu na masowość edukacji. Brak zatrudnienia opóźnia też zakładanie rodziny i wyprowadzanie się do własnego lokum. Prawie 40% kobiet urodzonych po rewolucji nie wychodzi za mąż przed 25. rokiem życia. Grupa tych kobiet jest dwukrotnie wyższa niż w pokoleniach

American Forces Press Service, 8 listopada 2010, dostęp na: www.globalsecurity.org z dnia 16 grudnia 2010.

543 K. Katzman, Iran Sanctions, op. cit.

544 J. Guo, Izrael Can’t Attack Us, „Newsweek”, 25 września 2010, dostęp na: www.newsweek.com z dnia 16 grudnia 2010.

545 Y. Katz, Iran Said to Have Cut Hizbullah Aid by 40%, „Jerusalem Post”, 16 grudnia 2010, dostęp na: www.jpost.com z dnia 18 grudnia 2010.

przedrewolucyjnych. Ponad 50% mężczyzn w wieku 25–29 lat mieszka wciąż ze swoimi rodzicami⁵⁴⁶.

Za największy sukces w realizacji polityki sankcyjnej wobec Iranu prezydent Obama uważa zbudowanie takiej koalicji państw, która gwarantuje skuteczną izo-lację irańskiego reżimu. Oprócz krajów Europy, do tej pory niechętnych wobec za-ostrzania sankcji gospodarczych, administracji Obamy udało się zjednać poparcie dla programu sankcji nawet ze strony Rosji. Dbając o szczelność programu, podjęto intensywne wysiłki w kierunku zidentyfi kowania krajów trzecich, które uczestni-czyły w reeksporcie amerykańskich towarów do Iranu, w szczególności towarów podwójnego zastosowania, komponentów lotniczych, sprzętu laboratoryjnego oraz technologii wrażliwych. Były to przede wszystkim Zjednoczone Emiraty Arabskie (centrum fi nansowe), Malezja, Singapur, Tajlandia, Australia, Kanada, Kolumbia, Brazylia, Austria, Francja, Niemcy, Luksemburg, Holandia i Wielka Brytania. Co więcej, przypadki zaangażowania przedsiębiorstw ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich stanowiły 50% wszystkich przypadków, 20% dotyczyło spraw reeksportu przedsiębiorstw z Malezji i Singapuru⁵⁴⁷.

Wysiłki podjęte ze strony USA są częściowo podkopywane przez działalność innych państw, decydujących się na utrzymanie współpracy z Iranem na przekór promowanej polityce sankcyjnej lub nawet wzmocnienie tych relacji. Przykładowo zacieśnienie stosunków gospodarczych z Iranem zapowiedziała ostatnio Austria. Pra-wie 680 przedsiębiorstw austriackich współpracuje z irańskimi kontrahentami lub rządem Iranu. Około 35 przedsiębiorstw posiada oddziały na terenie Iranu, a 500 innych okazjonalnie ma kontrakty z Republiką Iranu. Eksport do Iranu wzrósł od czasu ostatniego kryzysu światowego o 6%⁵⁴⁸. Ku zaskoczeniu Irańczyków wzmoc-nienie stosunków z Iranem zaproponował również król Jordanii Abdullah II. Historia stosunków irańsko-jordańskich jest dosyć burzliwa. Jordania często krytykowała ra-dykalizm i strategię rządów prezydenta Ahmadineżada. Król podkreślał konieczność współpracy między obydwoma krajami, która może przynieść wzajemne korzyści oraz posłuży promocji bezpieczeństwa i stabilizacji w regionie⁵⁴⁹.

W pewnym sensie ratunkiem dla objętego sankcjami fi nansowymi Iranu jest joint venture z egipskim bankiem Misr Iran Development Bank⁵⁵⁰. Udziały w MIDB po-siada przedsiębiorstwo Iran Foreign Investment Company, które jest częścią Oil Sta-bilization Fund, objętego przez administrację USA sankcjami gospodarczymi. Kiedy

546 D. Salehi-Isfahani, Iranian Youth in Times of Economic Crisis, The Dubai Initiative, Working Paper no. 3, wrzesień 2010, dostęp na: www.dsg.ae z dnia 22 grudnia 2010; D. Salehi-Isfahani, Iran’s Youth, The Unintended Victims of Sanctions, The Dubai Initiative, Policy Brief, sierpień 2010, dostęp na:

http://belfercenter.ksg.harvard.edu z dnia 22 grudnia 2010.

547 S. Maloney, Iran Sanctions: Options, Opportunities and Consequences, Testimony before the Subcommittee on National Security and Foreign Affairs Committee on Oversight and Government Re-form, House of Representatives, 15 grudnia 2009, dostęp na: www.brookings.edu z dnia 20 grudnia 2010.

548 B. Weinthal, Austria under Fire for Promoting Trade with Teheran, „Jerusalem Post”, 17 grudnia 2010, dostęp na: www.jpost.com z dnia 18 grudnia 2010.

549 H. Keinon, J’lem Watches Warming Amman-Teheran Relations, „Jerusalem Post”, 13 grudnia 2010, dostęp na: www.jpost.com z dnia 18 grudnia 2010.

550 Bank MDIB powstał na cztery lata przed rewolucją islamską. Egipt posiada w nim 59,86% udzia-łów, a Iran 40,14% o wartości 80 mln USD.

w 2009 roku społeczność międzynarodowa rozważała nałożenie sankcji na Republi-kę Islamską za nielegalny program jądrowy, MIDB wykonał do Iranu transfer o war-tości 50 mln USD. Następnie, już po nałożeniu sankcji, Mehdi Razawi – dyrektor za-rządzający IFIC, ogłosił, że MIDB zamierza otworzyć tam swój pierwszy oddział, co pozwoli rządowi Ahmadineżada na dokonywanie niekontrolowanych transferów⁵⁵¹.

Teheran może liczyć również na wsparcie wenezuelskiego prezydenta Hugo Cháveza. Wenezuela uznaje bowiem prawo Iranu do pozyskiwania energii jądrowej i pochwala wszystkie działania, które „odrzucają imperialistyczną politykę USA”.

Prezydentura Ahmadineżada otworzyła drogę do zacieśniania stosunków między obydwoma krajami. Odzwierciedleniem tego trendu miała być wspólna budowa fa-bryki petrochemicznej i podpisanie licznych porozumień o współpracy gospodarczej w 2007 roku. W następnym roku powstały plany projektu Veniran, tj. wspólnego montażu traktorów i zaprojektowanych przez Iran samochodów dla konsumentów w Ameryce Łacińskiej. Jak się później okazało, żadne z porozumień dwustronnych nie doczekało się pełnej realizacji. Mimo że wartość porozumień opiewa na 4,5 mld USD, faktyczny wolumen handlu w 2009 roku, według irańskiej Izby Handlowej, wyniósł jedynie 100 mln USD⁵⁵².

Ku nieskrywanemu zadowoleniu Teheranu, Chávez ogłosił w styczniu 2009 roku, że Wenezuela zerwała stosunki z Izraelem, by zaprotestować przeciwko jego inwa-zji na Strefę Gazy. Podobne stanowisko zajęła wcześniej Boliwia. Iran rywalizuje z Izraelem o wpływy w Ameryce Środkowej i Południowej. W ostatnich latach re-gion ten był głównym celem irańskiej dyplomacji, z naciskiem na umacnianie więzi z Wenezuelą i Boliwią. W ostatnich miesiącach Iran nasilił współpracę także z Kubą i Nikaraguą.

Do niedawna program sankcji gospodarczych USA i ONZ wobec Iranu był sku-tecznie łagodzony przez kontakty gospodarcze i wojskowe z Rosją, mimo iż gło-sowała ona za wprowadzeniem sankcji w ramach czterech ONZ-owskich pakietów z 2006, 2007, 2008 i 2010 roku. Rosja współpracuje z Iranem przede wszystkim w ramach projektu elektrowni jądrowej w Buszehr. Umacniała ona też swoją pozy-cję głównego dostawcy broni dla Iranu. W grudniu 2005 roku podpisano kontrakt o wartości 700 mln USD na dostawę 29 mobilnych systemów obrony przeciwlotni-czej Tor-M1. Rosja zgodziła się ponadto sprzedać Iranowi system rakietowej obro-ny przeciwlotniczej S-300 za kwotę 800 mln USD, wkrótce jednak wycofała się z kontraktu, tłumacząc swoją decyzję nałożeniem sankcji przez Radę Bezpieczeń-stwa ONZ w czerwcu 2010 roku. Rosja i Iran, jako główni eksporterzy gazu ziem-nego, podjęli współpracę i w tym zakresie. Wraz z Katarem utworzyli w 2001 roku w Teheranie Forum Eksporterów Gazu Ziemnego (Gas Exporting Countries Forum – GECF), które ma się stać odpowiednikiem OPEC⁵⁵³. W ramach tej organizacji

Ro-551 J. Schanzer, How Egypt Is Helping Iran to Circumvent Sanctions, „The Atlantic”, 15 listopada 2010, dostęp na: www.theatlantic.com z dnia 18 grudnia 2010.

552 R. Taghizadeh, The Unlikely Partnership of Venezuela and Iran, Radio Free Europe, 18 października 2010, dostęp na: www.rferl.org z dnia 2 grudnia 2010.

553 Do GECF należy obecnie Algieria, Boliwia, Egipt, Gwinea Równikowa, Iran, Libia, Nigeria, Katar, Rosja, Trynidad i Tobago oraz Wenezuela. Norwegia, Holandia i Kazachstan pozostają na razie krajami-obserwatorami, a nowi potencjalni członkowie to Jemen i Angola. Kraje członkowskie GECF