Skuteczność sankcji USA wobec KRLD

Polityka sankcyjna wobec KRLD jest kontynuowana od 1950 roku. Przesłankami zastosowania ekonomicznych instrumentów nacisku są przede wszystkim: a) po-strzeganie KRLD jako kraju zagrażającego bezpieczeństwu narodowemu USA, b) rozprzestrzenianie przez Koreę broni masowego rażenia, c) komunistyczny ustrój i despotyzm rządów, d) wspieranie międzynarodowego terroryzmu (do 2008 r.).

Ocena skuteczności polityki sankcyjnej wiąże się z analizą kilku podstawowych kwestii. Pierwszą z nich jest ocena siły nacisku zastosowanych sankcji gospodar-czych. Przyczyniły się one w istotnym stopniu do izolacji gospodarczej KRLD.

Szczególnie dotkliwe dla jej gospodarki okazały się sankcje nakładane w pierwszych latach XXI wieku. Przełożyły się one przede wszystkim na defi cyt w handlu zagra-nicznym KRLD. Defi cyt w handlu zagrazagra-nicznym Korei w latach 2001–2005 wynosił średnio 934 mln USD, a w latach 2003–2005 niecałe 774 mln USD⁶⁰⁸. Kluczowymi partnerami handlowymi są dla niej przede wszystkim ChRL i Japonia, a do tej listy dołączyła w ostatnich latach również Rosja. W związku z tym sprzeciw ChRL i Rosji wobec sankcji wielostronnych ONZ jest oczywisty. Jednak ryzyko embarga handlo-wego, nałożonego na Koreę przez Japonię, jest duże w obliczu ostatnich prowokacji ze strony reżimu Kim Dzong Una, a także lekceważenia kwestii uprowadzeń japoń-skich obywateli. Defi cyt w handlu zagranicznym jest ściśle powiązany z defi cytem budżetowym i wpływa na poziom PKB danej gospodarki. KRLD stara się fi nansować defi cyt handlowy głównie poprzez legalną i nielegalną sprzedaż broni, fałszowanie waluty amerykańskiej oraz zyski z projektów turystycznych i przemysłowych, które prowadzi wspólnie z Koreą Południową⁶⁰⁹. Finansowanie defi cytu zostało utrudnione przez sankcje fi nansowe nałożone już w 2005 roku przez USA (wobec banku Banco Delta Asia), a także działania podjęte w ramach inicjatywy PSI i wspierającej ją re-zolucji ONZ. Na mocy przepisów USA Korea jest odcięta od kredytów udzielanych przez międzynarodowe instytucje fi nansowe. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które mogłyby poprawić saldo jej bilansu handlowego, są w znacznym stopniu

ogra-608 W latach 2003–2005 wysokość defi cytu stanowiła 34% wartości defi cytu, jaki zanotowała KRLD w latach 1992–2005. Zob. S.H. Kim, S. Chang (red.), Economic Sanctions against a Nuclear North Korea…, s. 160–161.

609 Kaesŏng Industrial Region, Mount Kumgang Tourist Project.

niczone. Głównym inwestorem w gospodarkę KRLD są ChRL. Plany inwestycyjne zaczęły być realizowane na większą skalę dopiero po 2002 roku. Przesłanki inwesty-cji w KRLD wymieniane przez ekspertów zajmujących się relacjami sino-koreań-skimi są następujące: a) ChRL podejmuje wysiłki stabilizujące reżim Kima w oba-wie, że gdy dojdzie do załamania i upadku KRLD, północno-wschodnie prowincje chińskie zostaną zalane milionami głodnych imigrantów północnokoreańskich⁶¹⁰; b) ChRL stosuje strategię „jednoczesnego wzrostu”, która zakłada, że rozwój trzech przemysłowych prowincji na północnym wschodzie jest determinowany rozwojem gospodarczym KRLD⁶¹¹; c) ChRL traktuje KRLD jako obszar potencjalnie wlicza-jący się do tzw. Wielkiej Chińskiej Strefy Gospodarczej. Korea miałaby być wir-tualną, czwartą północno-wschodnią prowincją ChRL, bogatą w zasoby surowców naturalnych⁶¹². Odzwierciedleniem relacji chińsko-koreańskich jest systematyczny wzrost zależności handlowej KRLD od Chin. Stopień zależności osiągnął w 1999 roku poziom 25%, w 2005 roku wyniósł 50%, a w 2007 roku wzrósł do 67,1%. De-fi cyt w handlu z Chinami miał wartość 810 mln USD. Przesunięcie w eksporcie było spowodowane przede wszystkim napiętymi relacjami KRLD z Japonią. W latach 1992–2003 wartość inwestycji nie przekraczała rocznie 10 mln USD⁶¹³. W 2004 roku Chiny zainwestowały w Korei 50 mln USD z 59 mln USD inwestycji zagranicznych łącznie, a w pierwszej połowie 2006 roku wartość ta sięgnęła 130 mln USD w ra-mach 54 projektów inwestycyjnych⁶¹⁴. ChRL i Korea Południowa zrekompensowały nałożenie sankcji przez USA poprzez zwiększenie pomocy zagranicznej, poziomu inwestycji i wzajemnego handlu.

Sankcje gospodarcze przyczyniły się do kryminalizacji centralnie planowanej gospodarki KRLD. Oprócz kontaktów gospodarczych z ChRL i Rosją, legalne po-szukiwanie twardej waluty jest w jej sytuacji praktycznie niemożliwe. Całkowita implementacja inicjatywy PSI prowadziłaby do ograniczenia zysków z nielegalnej działalności w wymiarze: eksport broni 400–500 mln USD, przemyt narkotyków i transakcje angażujące fałszywą walutę 300–500 mln USD, projekty interkoreań-skie 160 mln USD⁶¹⁵. Zamrożenie aktywów Banco Delta Asia i zakaz dokonywania transakcji fi nansowych za pośrednictwem tego banku mocno ograniczyły możliwość nawet nielegalnego zdobywania twardej waluty. Przedsiębiorstwa i instytucje fi

-610 Argumenty na poparcie tej tezy wiążą się z nałożeniem sankcji przez administrację Busha, naj-pierw w 2002, a później w 2005 r. ChRL skompensowała działanie sankcji, zwiększając eksport obję-tych restrykcjami towarów, tj. paliw i żywności. Zob. P. Byung-kwang, ChRLa-North Korea Economic Relations during the Hu Jintao Era, „Study of International Issues” 2009, t. 9, nr 1, dostęp na: www.

koreafocus.or.kr z dnia 9 grudnia 2010.

611 W listopadzie 2002 r. Kongres Komunistycznej Partii ChRL przyjął strategię ożywienia pół-nocno-wschodnich prowincji, uznając ten cel za kluczowy dla rozwoju gospodarczego państwa.

612 ChRL promuje inwestycje przede wszystkim w przemyśle wydobywczym rudy żelaza, złota, miedzi, molibdenu i węgla kamiennego. W ostatnich latach Chińczycy inwestują również w sektorach transportowym, usług i przetwórstwa, a także budują infrastrukturę przesyłową dla transportu surowców.

613 Wyjątkowo w 1997 r. zanotowano wysoki poziom inwestycji, który przekroczył 307 mln USD.

Zob. S.H. Kim, S. Chang (red.), Economic Sanctions against a Nuclear North Korea…, op. cit., s. 170.

614 A. Lankov, ChRLa Raises Its Stake in North Korea, Asia Times Online, 17 grudnia 2005, dostęp na: www.atimes.com z dnia 9 grudnia 2010.

615 S.H. Kim, S. Chang (red.), Economic Sanctions against a Nuclear North Korea…, op. cit., s. 171.

nansowe z krajów, które do tej pory były partnerami handlowymi KRLD, tj. ChRL, Japonii, Wietnamu, Mongolii i Singapuru⁶¹⁶, wycofały się z zawartych kontraktów.

Sankcje fi nansowe okazały się najbardziej skutecznym środkiem nacisku, ponieważ do programu sankcji dołączyła ChRL⁶¹⁷.

Sankcje gospodarcze USA pogorszyły i tak już dramatyczną, zniszczoną przez system gospodarczy jakość życia społeczeństwa północnokoreańskiego. Korea nie jest w stanie wyżywić swojego narodu, dlatego najważniejsza jest pomoc żywnoś-ciowa, medyczna i energetyczna ze strony innych państw. Klęska powodzi i głód, dziesiątkujące ludność w latach 90., zmotywowały kraje do zwiększenia pomocy dla KRLD. USA pod koniec 1999 roku dostarczyły 287,2 mln USD, ale począwszy od 2003 roku, wartość ta znacząco malała, do 7,5 mln USD w 2005 roku, a w 2006 roku w odpowiedzi na test jądrowy przeprowadzony przez KRLD spadła do zera.

Wielkość pomocy zagranicznej wahała się również w zależności od skłonności Korei do podejmowania negocjacji na temat swojego programu jądrowego. Przykładowo w 2008 roku w klimacie wzajemnej otwartości USA przeznaczyły dla Korei pomoc na poziomie 199,7 mln USD⁶¹⁸ jako warunek powrotu do rozmów sześciostronnych.

Obecnie wartość pomocy zagranicznej dla Korei wróciła do poziomu z 2006 roku i wynosi zero⁶¹⁹. Mimo wszystkich zawirowań politycznych, okresów izolacji i ocie-plenia stosunków, USA są na drugim miejscu wśród krajów wysyłających największą pomoc dla społeczeństwa KRLD⁶²⁰. Jak wiadomo, problem niedożywienia zwykle najostrzej dotyka dzieci. Korean Foundation for World Aid ocenia, że sytuacja pół-nocnokoreańskich dzieci jest gorsza niż ich rówieśników w Afganistanie. Z kolei kondycja służby zdrowia w KRLD pogorszyła się drastycznie, kiedy fala powodzi w 1995 roku zniszczyła 298 szpitali i zmniejszyła produkcję leków o 60%. Lecze-niu podlegał pacjent, który przyniósł z sobą leki. Międzynarodowy Czerwony Krzyż doniósł, że tylko 7% społeczeństwa korzysta z hospitalizacji. Ze względu na proble-my służby zdrowia, niedostateczny program szczepień i niedożywienie duży odsetek dzieci cierpi na przewlekłe choroby układu oddechowego oraz biegunki. Notuje się często nieprawidłowości w rozwoju psychofi zycznym⁶²¹. Nie można jednak za całość problemów zdrowotnych społeczeństwa północnokoreańskiego obwiniać polityki sankcyjnej USA. Choć niemożliwe jest dokładne określenie stopnia wpływu sankcji gospodarczych na jakość życia tamtejszej ludności, oczywisty jest ich negatywny charakter.

616 D.E. Rennack, North Korea: Economic Sanctions, CRS Report for Congress, 17 października 2006, s. 20.

617 Mimo że ChRL głosowała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ za przyjęciem rezolucji 1718, to tak naprawdę nie wprowadziła jej przepisów w życie. Zob. J. Bajoria, Why Sanctions Can Hurt North Korea, wywiad z Marcusem Nolandem, Council on Foreign Relations, 4 sierpnia 2010, dostęp na: www.cfr.org z dnia 12 grudnia 2010.

618 W tym prawie 242 mln USD pomocy żywnościowej i paliw o wartości 106 mln. Zob. M.E. Man-yin, M.B. Nikitin, Foreign Assistance to North Korea, CRS Report for Congress, 12 marca 2010, s. 2.

619 Ibidem.

620 Udział krajów w wartości pomocy zagranicznej otrzymywanej przez Koreę Północną w latach 1998–2010: ChRL 26,9%, Korea Pd. 26,5%, USA 17,5%, Japonia 10,7%, inne 18,4%. Zob. ibidem, s. 13.

621 S.H. Kim, s. Chang (red.), Economic Sanctions against a Nuclear North Korea…, op. cit., s. 134–135.

Dramatyczna sytuacja gospodarcza KRLD nie wynika jedynie z izolacji między-narodowej, ale przede wszystkim z nieefektywności systemu centralnie planowane-go, idei dżucze oraz ostatnich nieudolnych reform przeprowadzonych przez reżim Kima. Szczególnie dewastujące gospodarkę są reformy walutowe wprowadzane od początku istnienia KRDL⁶²². Ostatnia z nich polegała na denominacji północno-koreańskiego wona w stosunku 1 : 100. Rząd ogłosił, że gospodarstwo domowe może wymienić starą walutę na nową do maksymalnie 150 000 wonów w gotówce i 300 000 na depozytach bankowych⁶²³. Reforma miała za zadanie m.in. przywrócić państwową kontrolę nad gospodarką, zwalczyć korupcję, ograniczyć infl ację, zredu-kować prywatną działalność rynkową (handel uliczny), przesunąć zasoby ludzkie do sektora państwowego. Okazała się ona jednak tragiczną porażką. Rynek i działalność gospodarcza zostały sparaliżowane, stopa infl acji wzrosła, większość transakcji była przeprowadzana w juanach. Wkrótce reżim zakazał używania obcych walut. Rząd obarczył winą za trudności prowadzących działalność gospodarczą i zablokował rynek, zmuszając obywateli do zakupu towarów w sklepach państwowych po ofi -cjalnych cenach. Pojawiały się długie opóźnienia w wypłatach wynagrodzeń. Stopa zgonów z głodu wzrosła po raz kolejny⁶²⁴.

Polityka administracji Obamy wobec Korei Północnej została określona mianem

„strategicznej cierpliwości”. Zakłada ona skłonienie reżimu Kim Dzong Una do nor-malizacji stosunków KRLD z Koreą Południową i Japonią poprzez utrzymywanie w mocy środków nacisku, tak ekonomicznego, jak i wojskowego⁶²⁵. Równolegle USA próbują skłonić Chiny do przyjęcia ostrzejszego stanowiska wobec reżimu pół-nocnokoreańskiego. Relacje między Koreą i jej największym protektorem wykazują dużą trwałość, ale z drugiej strony coraz bardziej ciążą Chinom. Przyjaźń ta szkodzi wizerunkowo Państwu Środka i pogarsza relacje handlowe z jego głównym partne-rem – Koreą Południową. Jednocześnie Korea Północna próbuje wyrwać się spod całkowitego uzależnienia od swojego sąsiada. Chiny są strategicznie zainteresowane denuklearyzacją półwyspu, ale też nie chcą dopuścić do upadku reżimu. Uzasad-nione wydają się obawy dotyczące konsekwencji takiego obrotu wydarzeń. Wśród podstawowych niebezpieczeństw wymienia się przede wszystkim kryzys humani-tarny spowodowany napływem ogromnej liczby uchodźców oraz niepewność co do nowego układu sił w regionie, w tym skali zaangażowania USA i Korei Południowej.

622 Do tej pory odbyło się pięć denominacji: w 1947, 1949, 1952, 1992 i ostatnia w listopadzie 2009 r. Zob. North Korea under Tightening Sanctions, Crisis Group Asia Briefi ng No. 101, 15 marca 2010, dostęp na: www.crisisgroup.org z dnia 12 grudnia 2010.

623 Reżim chciał w ten sposób zniwelować „nielegalne” oszczędności prywatne.

624 Niektóre źródła podają, że minister fi nansów i planowania Pak Nam-ki, odpowiedzialny za prze-prowadzenie reformy walutowej, został rozstrzelany. Informacje te nie zostały jednak potwierdzone przez rząd północnokoreański. Zob. N. Levi, Pak Nam-Ki rozstrzelany, dostęp na: http://northkorea.pl z dnia 12 grudnia 2010.

625 W ramach szeroko zakrojonej demonstracji sił sojuszu USA–Korea Pd. Por. E. Chanlett-Avery, I.E. Rinehart, North Korea: U.S. Relations, Nuclear Diplomacy, and Internal Situation, CRS Report, R41259, 5 grudnia 2014 r., dostęp na: https://www.fas.org/sgp/crs/nuke/R41259.pdf z dnia 15 stycznia 2015; G. Ratnamg, White House: We’re Not Indecisive – We’re Practicing ‘Strategic Patience’, „Foreign Policy”, 5 lutego 2015, dostęp na: http://foreignpolicy.com/2015/02/05/white-house-to-unveil-call-for--strategic-patience-russia-ukraine-syria-iraq-china-asia/?wp_login_redirect=0 z dnia 6 lutego 2015.

Aktualnie Korea Północna jest traktowana jako bufor bezpieczeństwa i stabilności oddzielający od sprzymierzonej z USA, demokratycznej Korei Południowej.

Krytycy „strategicznej cierpliwości” zarzucają administracji Obamy, że pozwoli-ła Kim Dzong Unowi na kontrolowanie sytuacji oraz niezakłócony rozwój programu jądrowego i rakietowego. Słaba kondycja gospodarki północnokoreańskiej zwiększa ryzyko sprzedaży przez KRLD technologii nuklearnych i materiałów rozszczepial-nych innym państwom lub aktorom pozapaństwowym.

Począwszy od wybuchu wojny koreańskiej, podejście USA wobec KRLD waha-ło się od polityki zaangażowania do polityki izolacji. Żadna jednak ze strategii nie powstrzymała Korei od pozyskania broni jądrowej ani nie rozbiła związków, jakie utrzymuje ona już od dziesięcioleci z krajami wspierającymi terroryzm i dokonu-jącymi proliferacji broni masowej zagłady – Iranem i Syrią. W przeanalizowanych przypadkach głównymi celami polityki sankcyjnej były przede wszystkim powstrzy-manie proliferacji broni masowego rażenia oraz ograniczenie wsparcia udzielanego organizacjom terrorystycznym. Zastosowane sankcje były sygnałem dezaprobaty dla działań reżimów koreańskiego, irańskiego i syryjskiego. Stały się też symbolem priorytetów, które determinują politykę zagraniczną USA po II wojnie światowej.

Okazały się również karą za zagrażające pokojowi światowemu prowokacje, nie-przestrzeganie podpisanych porozumień i rezolucji ONZ. Jednak sankcje gospodar-cze, choć przyczyniły się do opóźnienia rozwoju programu jądrowego, nie pozwoliły zrealizować głównego celu działania administracji kolejnych prezydentów USA.

5.3.4. Skuteczności sankcji USA wobec ZSRR/Federacji