Wpływ sankcji ekonomicznych na sytuację kraju-celu

Koszty wiążące się bezpośrednio z nałożeniem sankcji, wynikłe dla kraju-celu, to przede wszystkim utrata przychodów z eksportu, utrata rynków zbytu, utrata

dotych-506 H.G. Askari, J. Forrer, H. Teegen, J. Yang, Economic Sanctions…, op. cit., s. 108.

czasowych dostawców, wzrost kosztów transportu związanych ze zmianą partnerów handlowych, niekorzystne zmiany wskaźnika terms of trade⁵⁰⁷. Oprócz kosztów bez-pośrednich kraj-cel doświadcza również kosztów wynikających z przesunięć w go-spodarce i ze spowolnienia rozwoju gospodarczego, spowodowanego zaburzeniami w handlu zagranicznym. Podstawowym kosztem pośrednim jest ograniczenie do-stępności czynników produkcji sprowadzanych do tej pory z zagranicy, w tym su-rowców i półproduktów koniecznych do kontynuowania produkcji krajowej⁵⁰⁸. Kraje próbują zrekompensować sobie straty wynikłe z nałożenia sankcji, poszukując alter-natywnych źródeł dostaw i rynków zbytu, wprowadzają też reformy sektorów, któ-re mogłyby wytwarzać dotychczas importowane dobra i usługi⁵⁰⁹. Niekiedy, mimo dostępności substytutów krajowych, kraj-cel ponosi koszty związane z problemami technicznymi w adaptacji krajowych rozwiązań⁵¹⁰. Kolejnym z kosztów pośrednich są straty wywołane presją infl acyjną, będącą rezultatem spadku importu. Pojawiają się również zaburzenia na rynku fi nansowym, problemy z bilansem płatniczym oraz wymienialnością walut. Rosną także koszty transakcyjne spowodowane poszukiwa-niem alternatywnych źródeł dostaw⁵¹¹.

Sankcje gospodarcze wywołują też straty kapitałowe. Przedsiębiorstwa kraju--celu, które zgromadziły środki fi nansowe, emitując papiery wartościowe, nie mogą ich w pełni wykorzystać z powodu utraty źródeł dostaw zlokalizowanych w kraju nakładającym sankcje⁵¹² lub utraty wartości akcji spółek kraju-celu w sytuacji groźby użycia sankcji. Istotna jest również kwestia utraty potencjalnych korzyści wynikają-cych ze wzrostu gospodarczego czy przyszłych zysków danych sektorów gospodarki.

Problem ten ilustruje całkowite załamanie sektora turystycznego na Kubie czy utrata potencjalnych korzyści przez Rodezję w obliczu sankcji nałożonych przez ONZ.

Niepokojącym zjawiskiem jest tzw. kryminalizacyjny efekt nałożenia sankcji⁵¹³, polegający na uruchomieniu nielegalnych praktyk gospodarczych, zwiększeniu ko-rupcji i demoralizacji społeczeństwa w obliczu stałych niedoborów. Efekt ten może dotyczyć kraju-celu oraz jego najbliższych sąsiadów. Zjawisko to prowadzi do

po-507 D.L. Losman, Economic Sanctions. An Emerging Business Menace, „Business Economics” 1998, t. 3, s. 38.

508 W 1966 r. 40–60% przedsiębiorstw produkcyjnych na Kubie poniosło koszty ze względu na brak niezbędnych części i surowców wykorzystywanych w produkcji. Zob. D.L. Losman, The Effects of Eco-nomic Boycotts, „Lloyds Bank Review”, październik 1972, s. 37.

509 RPA w obliczu embarga na ropę zainwestowała w programy hydroenergetyczne. Rząd dofi nan-sowywał również krajowe rolnictwo, zachęcając do restrukturyzacji, polegającej na zmniejszeniu upraw trzciny cukrowej i tytoniu na rzecz upraw roślin żywnościowych. Zob. R.T. Naylor, Economic War-fare. Sanctions, Embargo Busting, and Their Human Cost, Boston: Northeastern University Press, 1999, s. 137 i 140.

510 Przykładowo brak ropy na Kubie rekompensowano paliwem uzyskiwanym z cukru, co prowadzi-ło jednak do częstszych uszkodzeń silników.

511 Koszty transakcyjne to koszty towarzyszące zawieraniu i realizowaniu transakcji. Należą do nich koszty związane z pozyskiwaniem informacji na temat dostępności produktu/odbiorcy danego produktu na rynku, koszty badania rynku i planowania transakcji, zawierania umów oraz koszty kontroli ponoszo-ne w celu dopilnowania wywiązywania się drugiej strony z warunków kontraktu itp.

512 D.L. Losman, Economic Sanctions…, op. cit., s. 38–39.

513 Szerzej na ten temat: P. Andreas, Criminalizing Consequences of Sanctions. Embargo Busting and Its Legacy, „International Studies Quarterly” 2005, t. 49, s. 335–360.

wstania i wzmocnienia powiązań symbiotycznych pomiędzy reżimem rządzącym oraz członkami zorganizowanej przestępczości, działającymi w transnarodowej sieci przemytniczej. W okresie objęcia kraju-celu sankcjami rząd stara się nielegalnymi drogami wygenerować fundusze i zabezpieczyć źródła dostaw. Zawierane są nie-legalne kontrakty handlowe z przemytnikami. Obrót towarami jest dokonywany za pomocą gotówki w celu zatarcia śladów transakcji. W zamian za lojalność i wsparcie rząd zapewnia uprzywilejowany dostęp do dóbr objętych embargiem. Tworzy się nowa elita bogatych – przemytników i złodziei. W społeczeństwie pojawia się szeroka tolerancja dla praktyk przemytniczych, postrzeganych jako „normalne”, a czasem wręcz „patriotyczne”. Osoby bogacące się dzięki nielegalnej działalności stają się wzorem ludzi sukcesu⁵¹⁴. Powiązania rządu z mafi ą przemytniczą okazują się trwałe i funkcjonują nawet kilka lat po zniesieniu sankcji. Reżim ulega coraz większej ko-rupcji i jest oporny na jakiekolwiek reformy, a tym bardziej na próby przywrócenia rządów prawa. Gospodarka czarnorynkowa nie zanika po zakończeniu programów sankcyjnych, lecz adaptuje się do nowych warunków, zmieniając sektor działań⁵¹⁵. Przykładem wystąpienia tego zjawiska w szerokiej skali był przypadek nałożenia sankcji gospodarczych na byłą Jugosławię. Defi cytowa ropa była przemycana pomi-mo sankcji ONZ z Rosji i Bułgarii. 40% serbskich stacji paliw było kontrolowanych przez banki, mające silne powiązania z reżimem Slobodana Miloševicia, członkami Partii Socjalistycznej lub dowódcami wojskowymi⁵¹⁶. Serbski Urząd Celny stał się dla Miloševicia podstawowym, „niewysychającym” źródłem gotówki, wydającym licencje eksportowe i importowe jego protegowanym⁵¹⁷. Zapotrzebowanie na zagra-niczne waluty, którymi fi nansowano zakup dóbr z przemytu, doprowadził do dodruku dinarów na niespotykaną dotąd skalę. Wiązało się to z powstaniem nienotowanego do tej pory poziomu hiperinfl acji⁵¹⁸. Sankcje oraz hiperinfl acja zmieniły oblicze do-tychczasowej klasy średniej. Jej przedstawiciele zostali zmuszeni bądź do emigracji, bądź do działania na czarnym rynku.

Kryminalizacyjny efekt zastosowania sankcji nie ograniczał się do kraju-celu, ale objął całe Bałkany. Reżim Miloševicia, wykorzystujący fakt nałożenia sankcji, był oparty na strukturach regionalnych i posiadał w krajach sąsiadujących punkty prze-rzutowe. Dlatego właśnie takie kraje jak Albania, Rumunia, Bułgaria i Macedonia bezpośrednio doświadczały negatywnych konsekwencji sankcji ONZ, mimo że nie były nimi objęte.

514 R. Garfi eld, Economic Sanctions, Health and Wellbeing in Yugoslavia, 1990–2000, Report OCHA i UNICEF, Belgrade–New York: UN Offi ce for the Coordination of Humanitarian Affairs, 2001.

515 Sieci przemytnicze po zniesieniu sankcji zostały wykorzystane do nielegalnego handlu samocho-dami, papierosami, narkotykami i bronią. Konwoje zwykle są objęte policyjną ochroną, a odpowiedni minister otrzymuje pewien procent zysków od państwowych przedsiębiorstw handlowych. Zob. R.T.

Naylor, Economic Warfare…, op. cit., s. 363.

516 Awach in Oil, „Economist”, 21 listopada 1992, s. 60.

517 The Song of the Insider, „Time” (edycja europejska), dostęp na: www.balkanpeace.org z dnia 30 czerwca 2010.

518 Na początku 1993 r. 40% podaży dinara służyło zakupowi twardej waluty na czarnym rynku walutowym. Zob. J. Minić, The Black Economy in Serbia. Transition from Socialism?, RFE/RL Research Report, vol. 2, no. 34, s. 6.