w szeregu spraw dotyczących międzynarodowego prawa środowiska. Należyta staranność jest postrzegana jako element zasady prewencji, konstytuującej obo-wiązek państw przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko naturalne przed podjęciem działań, mogących w znaczącym stopniu wpłynąć na jego stan229. Obowiązek podejmowania racjonalnych wysiłków przez organy państwa celem zapobiegania szkodom w środowisku naturalnym został potwierdzony m.in. w treści orzeczenia z 1997 r. w sprawie szkód grożących po regulacji koryta Dunaju przez Słowację, wbrew treści umowy dwustronnej z Węgrami230.
Na podstawie umowy pomiędzy Węgrami i Czechosłowacją z 1977 r. miała zostać wzniesiona tama na Dunaju, umożliwiająca budowę elektrowni wodnych, chroniąca przed powodziami i zapewniająca poprawę żeglowności rzeki. Jej projekt i budowa, będące przedmiotem owej umowy, miały zostać opracowane i wykonane wspólnie przez oba państwa. Pierwotnie, z powodu kłopotów eko-nomicznych Węgier, później zaś ze względu na obawy o stan środowiska natu-ralnego wyrażane przez węgierskich ekspertów, Budapeszt opóźniał realizację projektu. W 1983 r. w Pradze państwa zgodziły się przesunąć w czasie budowę tamy. Po stronie węgierskiej narastała krytyka projektu, wynikająca z niebezpie-czeństwa powstania szkód w środowisku naturalnym231. Wobec braku woli
227 Ibidem. Por. także: P. Okowa, op. cit., s. 70-71, gdzie autorka przypomina rozumowanie Trybunału w sprawie testów nuklearnych z 1978 r.; Sprawa testów nuklearnych, ICJ Pleadings 1978, tom I, s. 304.
228 Por. np.: R. Verheyen, op.cit., Haga 2005, s. 147; P. W. Birnie, A. E. Boyle, C. Redgwell, op.cit., s. 139.
229 Obowiązek przeprowadzania EIA jako element zasady należytej staranności w międzyna-rodowym prawie środowiska omówiony został w rozdziale IV.
230 Wyrok MTS z 25 września 1997 r. w sprawie projektu Gabcikovo-Nagymaros (Węgry przeciwko Słowacji), ICJ Reports, 1997, nr 92, (dalej: Sprawa Gabcikovo-Nagymaros), Część B.a., par. 140, s. 39.
231 Na początku 1984 powstał na Węgrzech „Krąg dunajski”, ruch społecznego oporu prze-ciwko budowie tamy. To przede wszystkim jego działania doprowadziły do ogłoszenia przez
realizacji projektu po stronie władz Węgier Słowacja przystąpiła samodzielnie do uregulowania rzeki według jednego z wariantów, stanowiących przedmiot dwustronnych negocjacji, co spowodowało, że w 1992 r. Węgry wypowiedziały umowę z 1977 r. W tym samym roku działania Słowacji doprowadziły do uszczuplenia zasobów wodnych w starym korycie rzeki o 90%, zagrażając jej ekosystemowi232. Meritum sporu stanowiły zagadnienia z zakresu prawa traktatów, dotyczące odpowiedzialności Słowacji za działania sprzeczne z celem i przedmiotem umowy z 1977 r. Na marginesie tych rozważań MTS odnotował po raz pierwszy obecność zasady ciągłego rozwoju w katalogu zasad prawa międzynarodowego233. Zasygnalizował konieczność wykazywania należytej sta-ranności przy realizacji owej zasady, w treści której zawarte jest zobowiązanie do dokonywania analizy oddziaływania na środowisko i monitorowania skutków planowanych przedsięwzięć dla środowiska naturalnego.
MTS uznał, że oba państwa naruszyły prawo międzynarodowe, łamiąc normy traktatowe. O ile Węgry uczyniły to jednostronnie decydując o zawieszeniu realizacji projektu, o tyle Słowacja dopuściła się naruszenia traktatu samodzielnie przystępując do realizacji zaplanowanego wspólnie działania234. Trybunał od-mówił rozstrzygnięcia sporu co do meritum, zobowiązując strony do zintensyfi-kowania negocjacji i przywołując zasadę ciągłego rozwoju jako ich wytyczną235.
Choć w treści orzeczenia z 1997 r. MTS nie przywołał explicite należytej sta-ranności, decyzja ta nawiązuje do odpowiedzialności państwa za brak działania jego organów. Zgodnie z rozumowaniem MTS przeprowadzonym w tej sprawie, Słowacja pozostawała zobowiązana do oceny skutków planowanych działań przed ich realizacją oraz do następczego monitorowania ich konsekwencji. To zobowiązanie wynikało z zasady ciągłego rozwoju i przejawiało się w koniecz-ności wykazania należytej starankoniecz-ności236.
Trybunał zaznaczył, że wpływ projektu na stan środowiska naturalnego sta-nowił kluczowy element jego realizacji, o czym świadczy sama liczba opinii biegłych, przedstawionych przez strony, choć treści owych ekspertyz często były sprzeczne237. Ocena ryzyka, jakie wiązało się z realizacją projektu, dokonywana być powinna w oparciu o „aktualne standardy”. Obowiązek ten był konsekwen-cją zapisu wiążącego strony traktatu, który nakazywał im utrzymywać jakość
władze w Budapeszcie zawieszenia realizacji projektu w 1989 r. Por.: S. Krech, J. R. McNeill, C. Merchant, Encyclopedia of World Environmental History, Nowy Jork 2004, t. II, s. 654.
232 Por.: H. Fürst, The Hungarian-Slovakian Conflict over the Gabcikovo-Nagymaros Dams: An Analysis, Intermarium 2003, vol. 6, nr 2, s. 2.
233 Por. M. M. Kenig-Witkowska, Koncepcja…, s. 57-58, która podkreśla rolę orzecznictwa w identyfikowaniu katalogu i treści zasad prawa międzynarodowego. Wskazuje, iż przywołanie zasady ciągłego rozwoju w orzeczeniu w sporze słowacko-węgierskim oraz w późniejszym roz-strzygnięciu GATT, dotyczącym meksykańsko-amerykańskiej „wojny tuńczykowej” potwierdzają jej obecność w katalogu zasad prawa międzynarodowego.
234 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, s. 53-54.
235 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, s. 78.
236 L. Viikari, op.cit., s. 272. Por.: sprawa Gabcikovo-Nagymaros, s. 77-78.
wody w Dunaju i chronić jej żywe zasoby. W obszarze ochrony środowiska czujność i prewencja (ang. vigilance and prevention) są niezbędne w związku z nieodwracalnymi konsekwencjami, jakie może przynieść ich brak. Rozwój technologii umożliwia przewidywanie i kontrolowanie skutków, jakie niesie za sobą korzystanie z naturalnych zasobów. Nowe technologie doprowadziły do powstania nowych norm i standardów w treści licznych źródeł prawa międzyna-rodowego. Owe normy i standardy muszą być brane pod uwagę nie tylko przy realizacji nowych przedsięwzięć, ale także przy podejmowaniu działań je po-przedzających. Rozwój ekonomiczny musi pozostawać w zgodzie z ochroną środowiska, która to współzależność znajduje swój wyraz w koncepcji ciągłego rozwoju238.
W opinii odrębnej wiceprzewodniczący MTS sędzia Weeramantry wskazał na istnienie zasady stałej oceny wpływu oddziaływania na środowisko (ang. principle of continuing environmental impact assessment)239. Jego zdaniem, zobowiązanie to oznacza nie tylko konieczność dokonania oceny skutków dane-go działania przed rozpoczęciem jedane-go realizacji, ale zobowiązuje państwa do stałego ponawiania tej oceny przez cały czas trwania niebezpiecznego przedsię-wzięcia. Dlatego też zasada oceny oddziaływania na środowisko ma charakter dynamiczny. Tak długo, jak realizowane jest przedsięwzięcie dużych rozmia-rów, tak długo obowiązek przeprowadzania oceny pozostaje aktualny. Im więk-szy projekt, tym większa jest potrzeba ciągłego monitorowania jego skutków240. Zasada opisywana przez sędziego Weeramantry jest praktycznym przełożeniem treści ogólnej zasady ostrożności (ang. principle of caution), która ustanawia obowiązek ciągłego „wykazywania czujności i przewidywania” (ang. watchful-ness and anticipation). Weeramantry wskazuje, że treścią zasady podstawowej dla systemu międzynarodowego prawa środowiska – zasady „powiernictwa za-sobów ziemi” (ang. principle of trusteeship of earth resources) – jest zobowią-zanie do „mądrego” zarządzania zasobami naturalnymi z należytą uwagą czy starannością (ang. due care, fr. diligence) i troską o przyszłe pokolenia241. W treści orzeczenia w sprawie Gabcikovo-Nagymaros MTS skorzystał z możli-wości potwierdzenia aktualności zobowiązania państw do zapewnienia, aby działania realizowane w ich jurysdykcji i pod ich kontrolą realizowane były z poszanowaniem środowiska innych państw oraz przestrzeni znajdujących się poza jurysdykcją państwową, zapisanego w treści opinii doradczej MTS w spra-wie użycia broni nuklearnej z 1996 r.242 W treść tego obowiązku wpisał konieczność wykazywania należytej staranności przy realizacji zobowiązań międzynarodowych.
238 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, s. 78.
239 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, zdanie odrębne sędziego Weeramantry, s. 88.
240 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, zdanie odrębne sędziego Weeramantry, s. 111.
241 Sprawa Gabcikovo-Nagymaros, zdanie odrębne sędziego Weeramantry, s. 108.
242 Por.: opinia doradcza MTS w sprawie legalności użycia broni nuklearnej, ICJ Reports 1996, vol. 1, s. 241-242.