[25] A tu się mamy pilno przypatrować z tej Ewanjelijej świętej, abychmy poznali, jaki to jest Król, i przecz w tak uniżonym stanie okazać się raczył:
Jedna przyczyna, aby pohańbił hardość a nadętość ludzi świata tego, a aby tym stłumił pychę czarta sprośnego, a my abychmy się też tego od niego nauczyli. Druga, abychmy to sobie uważyli, iż pokornemu wszytko się sporzy, a wszytko idzie z wielką powagą, obaczywszy to, chociaż tu Pan pokornie jechał, jacy stanowie a jacy ludzie święci a poważni czynią mu poczciwość
Powinieneś się bać i miłować Pana. W Psalmie VIII Do Galat[ów] w IIII Mateusz w XI Łukasz święty w VIII Jan święty w III kap[itule] Mateusz w X Jako masz prowadzić niewidomie Pana swojego.
i idą podle niego. Tak-że się też każdemu pokornemu a uniżonemu stanowi zawżdy dziać będzie.
Trzecia, abychmy ustawicznie na to pomnieli, iż go prorocy opowiedają być własnym Królem naszym, a iżbychmy się też o to pilnie starali, abychmy mu też ty podatki postąpili, w których się ten Król kocha, to jest wiarę, nadzieję, serce uniżone a miłość wierną i k niemu, i ku bliźniemu swemu, aby on też nas po-tym poznał, żechmy właśni poddani jego, a dziedzicy świętego królestwa jego. Czwarta, abychmy wyszli w czystych myślach swych przeciwko jemu a zej-mowali z siebie odzienie grzechów swoich, a miotali przed nogi jego, wołając za nim: „Bądź pochwalon nasz miły Panie, któryś przyszedł na wybawienie nasze”, a przy tym miotali mu kwiatki cnoty, wiary a niewinności swojej, a na wszem poruczali się jemu.
[26] A tak wołajmy k niemu ustawicznie nabożnemi głosy, iż „gdy żeś dla nas tu przyść raczył, nasz wszechmogący Panie, w tym uniżonym stanie swoim, raczże sprawić a uniżyć myśli i serca nasze, abychmy cię wdzięcznie przyjąwszy Pana a Króla swojego, tobie się też własnemi a wiernemi poddanymi i sługami twojemi okazali, a już się ciebie nie puszczali, ażbychmy cię prawie doprowa-dzili do własnego dziedzictwa twego a do królestwa twojego; po onym srogim a sprawiedliwym sądzie twoim, abyś nas tam oddał Bogu Ojcu swemu jako własne dziedzictwo swoje. Co nam racz zjednać przez błogosławione przyście swoje, a zjawienie świętego a wiecznego Bóstwa twego w człowieczeństwie swo-im, u Boga Ojca swego, wszechmogący nasz Panie, na wieki wiekom”. Amen.
Podstawa wydania
Mikołaj Rej, Świętych słów a spraw Pańskich, które tu sprawował Pan a Zbawiciel nasz […]
Kroj-nika albo Postylla, polskim językiem […] krótce uczyniona, Kraków 1566, k. A1r–A4r (M. Rej, Postylla, oprac. K. Górski, W. Kuraszkiewicz i in., Wrocław–Warszawa–Kraków 1965).
Nota biograficzna
Mikołaj Rej (1505–1569) – polski poeta i prozaik renesansowy, polityk i teolog ewan-gelicki. Urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej w Żurawnie na Rusi Czerwonej. Odebrał podstawowe wykształcenie, próbował studiować w Akademii Krakowskiej. W 1525 wysłano Reja na dwór magnacki Andrzeja Tęczyńskiego, gdzie nabył ogłady towarzyskiej, uczył się literatury i ortografii. Został sekretarzem Andrzeja Tęczyńskie-go. Przebywał u boku hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego, przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. To-czył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim. Wielokrotnie brał udział w sejmach walnych. Kilkakrotnie był posłem z różnych ziem. Popierał szlachecki ruch egzekucyjny zmierzający do oddania zagarniętych dóbr królewskich. Został pochowany prawdopodobnie w ufundowanym przez siebie zborze kalwińskim w Okszy. Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna, na ogół podporządkowana przesłaniu etyczne-mu i religijneetyczne-mu. Postylla była najpopularniejszym jego dziełem, drukowana trzy razy za życia Nagłowiczanina (1557, 1560, 1566) i wielokrotnie po śmierci, przyćmiła sławą inne postylle różnowiercze.
Wybrana bibliografia: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3:
Piśmiennic-two staropolskie, Warszawa 1965, s. 156–173; W. Bruchnalski, Rozwój twórczości pisar-skiej Mikołaja Reja, Kraków 1907; A. Brückner, Mikołaj Rej. Człowiek i dzieło, Lwów 1922;
A. Brückner, Mikołaj Rej. Studium krytyczne, Kraków 1905; K. Górski, Biblia i sprawy
bi-blijne w „Postylli” Reja, [w:] idem, Z historii i teorii literatury, t. 1, Wrocław 1959, s. 7–60;
K. Kolbuszewski, Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Kraków 1921; W. Kuraszkiewicz,
O języku Mikołaja Reja, [w:] Odrodzenie w Polsce, t. 3, Historia języka, cz. 1, Warszawa 1960,
s. 113–360; J. Maciuszko, Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI wieku, Warsza-wa 2002; idem, EWarsza-wangelicka postyllografia polska XVI–XVIII wieku. Charakterystyka –
ana-liza porównawcza – recepcja, Warszawa 1987; Z. Szmydtowa, O Erazmie i Reju, Warszawa
1972; Świętych słów a spraw Pańskich […] Kronika albo Postylla, oprac. K. Górski, W. Ku-raszkiewicz, I. Rostkowska [et al.], cz. 1–2, Wrocław 1965 (Biblioteka Pisarzów Polskich. Seria B, 14), W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce, Wrocław 1955; T. Wit-czak, Studia nad twórczością Mikołaja Reja, Poznań 1975.
Objaśnienia
Temat: Rozraduj się… – Za 9, 9; por. J 12, 15.
[1] jest przywłaszczona dzisiejszej niedzieli – jest przypisana do dzisiejszej niedzieli. prawie – prawdziwie.
naród żydowski wzgardzili Pana – Mikołaj Rej używa czasowników w liczbie
mno-giej przy podmiotach zbiorowych, wyrażonych rzeczownikiem w liczbie pojedynczej.
[3] do wsi Betfage – starożytna miejscowość biblijna położona na wschodnim zboczu
Gó-ry Oliwnej (Mt 21, 1).
Izajasz […] Zachari[yjasz] – Iz 62, 11; Za 9, 9. tłuszcza słali – por. [1].
[4] za przestąpieniem w raju przodka naszego – za przewinieniem Adama w raju.
[5] nadziewali się – spodziewali się.
jako się był okazał Mojżesz – opis wyprowadzenia narodu żydowskiego z Egiptu oraz
przejścia przez Morze Czerwone znajduje się w 2 Księdze Mojżeszowej, czyli w Księ-dze Wyjścia (rozdziały 11–14).
zbrojnego obrzyma Golijasza – Goliat, postać biblijna, olbrzymi wojownik filistyński,
zginął z rąk Dawida, który pokonał go wyrzuconym z procy kamieniem (1 Sm 17, 4).
Gedeon, Jozue – sędziowie starożytnego Izraela (Gedeon występuje głównie w Sdz 6–8,
Jo-zue – w Joz 1–3); Juda Machabeusz – jeden z przywódców żydowskiego powstania Machabe-uszy przeciwko Seleucydom w II w. p.n.e.; jego losy są opisane w 2 Księdze Machabejskiej.
podobno – prawdopodobnie.
figurowało – zapowiadało, w znaczeniu figury mesjańskiej.
[6] obłędliwych – błądzących, tkwiących w błędzie. mówi tak ten Zacharyjasz – Za 9, 9.
[7] w ladrzech – w pancerzach.
[8] dawnemi figurami – mesjańskimi, zapowiadającymi przyjście Mesjasza.
[9] „Postanowisz je miły Panie…” – Ps 45 (44), 17. „ci ze mną będą sądzić…” – Mt 19, 28.
tych jest królestwo niebieskie – Mt 19, 14. podobno – podobnie.
Ezdrasz powiedał – cytat z apokryficznej 4 Księgi Ezdrasza (4 Ezd 2, 41–46).
[11] figurowali – zapowiadali, w znaczeniu figur mesjańskich.
[12] prawy – prawdziwy.
zbrojnego Golijasza – por. [5]. jako o nim Piotr święty pisze – 1 P 5, 8.
[14] przez Abakuka proroka – współcześnie przekład tego fragmentu brzmi: „Bóg
przycho-dzi z Temanu, Święty z góry Paran. Majestat Jego okrywa niebiosa, a ziemia pełna jest Jego chwały. Wspaniałość Jego podobna do światła, promienie z rąk Mu tryskają, w nich to ukryta moc Jego. Zaraza idzie przed Jego obliczem, w ślad za Nim gorącz-ka śmiertelna” (Ha 3, 3–5).
[16] Ezajasz jawnie o tym jego […] powiedał – współcześnie oddaje się sens tego
fragmen-tu nieco inaczej: „Przez wzgląd na Syjon nie umilknę, przez wzgląd na Jerozoli-mę nie spocznę, dopóki jej sprawiedliwość nie błyśnie jak zorza i zbawienie jej nie zapłonie jak pochodnia. Wówczas narody ujrzą twą sprawiedliwość i chwałę two-ją wszyscy królowie. I nazwą cię nowym imieniem, które usta Pana oznaczą. Bę-dziesz prześliczną koroną w rękach Pana, królewskim diademem w dłoni twego Boga” (Iz 62, 1–3).
przyprawy królewskie – ozdoby królewskie. społecznego – wspólnego.
[17] Ezajasz o tymże tak-że powiedał – Iz 35, 4–6.
[18] własny – prawdziwy, istny.
nie przesłuchał wolej a rozkazania jego – nie był posłuszny woli i przykazaniom jego. poduszczy – potwierdzi.
[19] „Hosanna in excelsis filio David!” – Hosanna na wysokości Synowi Dawidowemu. właśnie – właściwie, prawdziwie.
[20] „Uczcie się ode mnie…” – Mt 11, 29.
[21] „ktokolwiek będzie miłował mnie…” – J 14, 23.
[22] „I cóż jest to miły Panie za człowiek…” – Ps 8, 5.
[23] „Synaczkowie moi namilejszy…” – współcześnie sens słów św. Pawła oddaje się
następu-jąco: „Dzieci moje, oto ponownie w bólach was rodzę” (Ga 4, 19).
„wam jedno dam znać tajemności…” – Łk 8, 10. „ja żadnego takiego znać nie chcę…” – Mt 10, 33.
[24] nie lza – nie można, nie podobna.