[26] A tu się z tej Ewanjelijej pilnie uczyć mamy, abychmy się nie ubeśpieczali zufale na miłosierdziu Pańskim, bojaźń jego a żywot pobożny opuściwszy. Bo jako wielkie jest miłosierdzie Pańskie nad tymi, którzy się go boją – tak też nie-wymowna jest srogość sprawiedliwości jego nad tymi, którzy krzywdę czynią łasce świętej jego, a grzechami swemi majestat jego obrażają. Drugie uważać mamy, jakie strachy w dzień sądny nad złościwemi się okażą, gdy będą biegać jako wściekli, sami na się narzekając a tułając się pod góry i pod skały, prosząc ich, aby upadły na nie, ale nigdzie żadnej pociechy nie najdą. Jaka męka będzie, gdy każdego sumnienie będzie przed wszystkim światem otworzone, a gdy z każ-dego słowa próżnego liczby od nich żądać będą. Trzecie obaczajmy, co za serce tam u ludzi potępionych będzie, kiedy jako kozłowie od owiec odłączeni, a na lewicy postawieni będą; kiedy ujrzą wieczne męki sobie zgotowane a usłyszą onę straszliwą sentencyją Sędziego sprawiedliwego: „Odstępcie ode mnie przeklęci w wieczny ogień dyjabłu zgotowany”. Czwarte, z drugiej strony uważajmy, w ja-kiej rozkoszy pływać będą oni mieli święci a wybrani Boży, stojąc przy Panu swoim a świecąc jako słońce w królestwie Ojca swego – pojrzawszy na niebez-pieczności, z których się przez łaskę jego wybiegali, a patrząc na wieczne rozkoszy niebieskie, których z Panem swym wiecznie używać mają, a słysząc wdzięczny głos Pana swego: „Pódźcież błogosławieni Ojca mego, osięgnicie królestwo wam od wieków nagotowane”.
[27] A tak uciekajmy się za pogody a za czasu łaski do stolice miłosierdzia tego to Króla i Sędziego naszego, prosząc nabożnie u niego, aby tu raczył odpuścić i zatrzeć wszystkie grzechy nasze – a użyczyć nam do tego łaski a pomocy swo-jej, abychmy ostatek żywota naszego wszystek strawili w świętej służbie jego, czyniąc dosyć wolej i rozkazaniu Pana swego; a gdy przyjdzie czas powołania naszego i dokonania nędznego pielgrzymstwa tego, abychmy uszli srogiej spra-wiedliwości jego a stanęli pod obroną miłosierdzia jego, a zstali się uczestnika-mi błogosławieństwa onego, które wybranym swym nagotować raczył. Czego nas racz domieścić, Panie Boże nasz na wieki wiekom błogosławiony. Amen.
I. II. III. IV.
Podstawa wydania
Jakub Wujek, Postilla catholica to jest Kazania na Ewanjelije niedzielne i odświętne przez cały
rok, według wykładu samego prawdziwego Kościoła Świętego Powszechnego. Teraz z nowu przej-źrzana i poprawiona […], Drukarnia Siebeneicherowa, Kraków 1573, s. 11–20.
Nota biograficzna
Jakub Wujek (1541–1597) – jezuita, rektor Akademii Wileńskiej, rektor kolegium jezuic-kiego w Poznaniu. Jego ojciec był piwowarem, sędzią prawa magdebursjezuic-kiego i ławnikiem wągrowieckiego sądu miejskiego. Dzięki zamożności i staraniu rodziców Jakub otrzymał gruntowne wykształcenie. Uczył się najpierw w przyklasztornej szkole cystersów w Wągrow-cu, a później wyjechał na studia m.in. do Krakowa i Wiednia. Podczas studiów w Krakowie został nauczycielem w szkole biskupa krakowskiego Jakuba Uchańskiego, a kiedy ten zo-stał prymasem Polski, wysłał Wujka jako opiekuna swoich bratanków do Wiednia do ko-legium jezuickiego. W Wiedniu w 1565 Wujek wstąpił do zakonu jezuitów, po nowicjacie rozpoczął studia teologiczne w Kolegium Rzymskim, gdzie uzyskał doktorat. Po dwóch latach w Rzymie powrócił do Polski do Pułtuska, gdzie był wykładowcą kolegium jezuic-kiego. W latach 1571–1578 organizował kolegium jezuickie w Poznaniu i został jego rek-torem. W latach 1578–1580 był rektorem Akademii Wileńskiej. W latach 1579–1584 za-łożył prowincję jezuicką i kolegium jezuickie w Siedmiogrodzie. W 1584 władze zakonu jezuitów zleciły mu przełożenie Pisma Świętego na język polski z Wulgaty, usankcjonowa-nej dekretem soboru trydenckiego jako oficjalny tekst Kościoła rzymskokatolickiego. Orę-downikiem powstania przekładu był prymas Stanisław Karnkowski. Uzyskał on zgodę pa-pieża Grzegorza XIII oraz zadbał o finansowe zabezpieczenie przedsięwzięcia. Przekład Biblii ukazał się drukiem w 1599 po śmierci Wujka. Wujek wydał ponadto dwa zbiory ka-zań, tzw. Postyllę większą (Postilla catholica, to iest Kazania na każdą niedzielę i na każde
świę-to przez cały rok, cz. 1–2, Kraków 1573, cz. 3, Postille catholicznej część trzecia […], Kraków
1575) oraz tzw. Postyllę mniejszą (Postille mniejszej część pirwsza ozimia, to jest krótkie
kaza-nia albo wykłady Ewanjeliej na każdą niedzielę i na każde święto. Postille mniejszej część wtóra letnia, Poznań 1579–1580). Ponadto był autorem licznych pomniejszych pism i przekładów.
Wybrana bibliografia: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3: Piśmiennictwo
staropolskie, Warszawa 1965, s. 419–424; D. Bieńkowska, Frazeologia w przekładzie „Psał-terza” J. Wujka (1594), Łódź 1997, s. 5–42 (Rozprawy Komisji Językowej, 42);
D. Bień-kowska, Jak Jakub Wujek „Pismo Święte” na język polski przekładał. O warsztacie tłumacza
i technice przez niego stosowanej, „Bobolanum” 9 (1998) z. 1, s. 27–52; D. Bieńkowska, O oso-bliwościach leksykalnych w postyllach ks. J. Wujka, Łódź 1998, s. 5–14 (Rozprawy Komisji
Ję-zykowej, 43); D. Bieńkowska, Słownictwo i frazeologia w Psałterzu przełożonym przez ks.
Ja-kuba Wujka (1594), Łódź 1999; H. Duda, „… Każdą razą Biblią odmieniać”. Modernizacja języka przedruków Nowego Testamentu ks. Jakuba Wujka w XVII i XVIII wieku, Lublin 1998,
D. A. Frick, Anglo-Polonica. The Rheims New Testament of 1582 and the making of the Polish
catholic bible, „The Polish Review” 36 (1991) nr 1, s. 47–67; L. Grajkowska, Ks. Jakub Wujek z Wągrowca. Życie i działalność, Wągrowiec 1995; L. Grzebień, Jakub Wujek SJ (zarys bio-grafii), „Bobolanum” 9 (1998) z. 1, s. 7–26; Jan Jakub Wujek. Tłumacz Biblii na język polski. W czterechsetną rocznicę wydania Nowego Testamentu 1593–1993. Księga referatów wygłoszonych na konferencji 26 kwietnia 1993, red. M. Kamińska, Łódź 1994; M. Kamińska, O zasadach
tłumaczenia Nowego Testamentu przez J. J. Wujka, [w:] Studies in literature and language. In honour of Adela Styczyńska, red. I. Janicka-Świderska, Łódź 1994, s. 52–56; M. Kuran, Re-toryka jako narzędzie perswazji w postyllografii polskiej XVI wieku (na przykładzie Postylli ka-tolicznej Jakuba Wujka), Łódź 2007.
Objaśnienia
Tytuł: Ewanjelija u Łukasza świętego w 21 – Łk 21, 25–34; por. Mt 24, 4–35; Mk 13; Iz 13, 9–13;
Ez 32, 6–8; Jl 3, 3–4.
[1] już się przybliża odkupienie wasze – por. Rz 3, 21–22.
rozpukają – pękając, otwierają się (o liściach, pąkach na drzewach).
[2] lepak – zaś.
podpiera krewkości naszej – wspomaga naszą słabość, niedoskonałość.
trzymając się gościńca prawego, ani na prawo, ani na lewo się nie unośmy – por. Łk 6, 34. niebeśpieczne beśpieczeństwo – lekkomyślną beztroskę; etymologicznie
bezpieczeń-stwo wywodzi się od pozostawania bez pieczy, bez opieki, stąd w tekstach staropol-skich można odnaleźć pozornie przeciwstawne rozumienie tego słowa: częściej jako stanu braku zagrożenia, pewności i ufności, ale także jako zuchwałość, brak rozwagi.
z strachem i z bojaźnią – por. „z bojaźnią i ze drżeniem zbawienie wasze sprawujcie”
(Flp 2, 12).
Kocha się Pan… – „Oto oczy Pańskie nad bojącymi się go i nad tymi, którzy nadzieję
mają w miłosierdziu jego” (Ps 32 [33], 18).
samosłańcy a włazowie – ci, którzy sami siebie posłali na daną misję lub zajęli dany
urząd bezprawnie, „wleźli” nań; jeden z częściej powtarzanych przez katolików wo-bec protestantów zarzutów w polemikach konfesyjnych.
wrzkomo – rzekomo.
ludzie w beśpieczeństwo przywodzą – w lekkomyślną beztroskę, de facto
w niebezpie-czeństwo; por. wyżej.
na te urzędy oburzyli – pokusili się, postanowili je zdobyć. antychrystowie jawni – por. 1 J 4, 3.
Pana Chrystusa na oślicy – na pierwszą niedzielę Adwentu przeznaczona była wtedy
perykopa ewangeliczna dotycząca uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy na ośli-cy (Mt 21, 19); por. Za 9, 9.
[3] zranionemu onemu człowiekowi – przypowieść o miłosiernym Samarytaninie (Łk 10, 30–42);
w interpretacji Aleksandra z Hales (ok. 1183–1245), średniowiecznego teologa i egze-gety, wino i olej, którymi Samarytanin opatrzył rany napadniętego człowieka, ozna-czały właśnie Prawo i Ewangelię (Summa universae theologiae, Wenecja 1475, lib. 3, pars 2, inquisitio 4, tractatus 1, quaestio 6, membrum 2).
„Wszystkie drogi Pańskie są miłosierdzie a prawda” – Ps 24 (25), 10. „Miłosierdzie i sąd będę tobie śpiewał Panie” – Ps 100 (101), 1. „Miłosierdzie i prawda uprzedzą oblicze twoje…” – Ps 88 (89), 16.
mannę i z rózgą społem w skrzyni chowano – por. „skrzynię testamentu ze wszytkich
stron złotem powleczoną, w której wiadro złote mające mannę, i laska Aaronowa, któ-ra zakwitnęła” (Hbr 9, 4).
okęsonego – umniejszonego, nadgryzionego.
[4] Żydy z Kościoła wyrzucać – por. J 2, 14–16. Zacharyjasz jasnemi słowy opowiedział – Za 9, 9.
[5] jeden osobliwy, a drugi pospolity – według nauki Kościoła katolickiego po śmierci
czło-wieka następuje sąd szczegółowy nad jego życiem (iudicium particulare), a po skończe-niu świata doczesnego ma nastąpić wspólny dla całej ludzkości Sąd Ostateczny
(ulti-mum iudicium).
„Dekret Boży nieodmienny to jest…” – Hbr 9, 27. „gdziekolwiek drzewo upadnie…” – Koh 11, 3.
w onym bogaczu i w Łazarzu dosyć okazało – Łk 16, 19–30.
[6] za przeklęctwo każe mieć Paweł święty – Gal 1, 8. „Będzie przepowiedziana ta Ewanjelija…” – Mt 24, 14.
Bo póki nie przyjdzie odstąpienie… – 2 Tes 2, 3–4. „Słońce się zaćmi…” – Mt 24, 29.
[7] krew i ogień, i parę dymową – Jl 3, 3. gdy się słońce we ćmy obróci… – Iz 13, 9–13.
Abowiem przyzbroi Pan Bóg stworzenie… – Mdr 5, 17–20.
będzie z nim walczył przeciwko niezmyślnym a szalonym wszystek okrąg ziemie – sens:
ca-ła stworzona ziemia weźmie udział w walce Boga przeciw bezmyślnym grzesznikom.
oburzy się na nie wszystko stworzenie – wystąpi przeciw nim zbrojnie. „Otoż to zapłaty moje, które mi dają miłośnicy moi” – Oz 2, 14.
[8] więcej niżli światło umiłowali ciemności – por. J 3, 19. prawie – prawdziwie.
szalonym beśpieczeństwem – szaloną beztroską – por. [2].
Przestraszy je szum morski i nawałności jego – por. „Podniosły rzeki nawałności swoje,
od szumu wód wielkich. Dziwne nawałności morskie, dziwny na wysokościach Pan” (Ps 92 [93], 4).
A tak się im przydało – przydarzyło. „prac ludzkich nie uznali…” – Ps 72 (73), 4–5.
gębę swą aż do nieba podnosili – Ps 72 (73), 9.
Żydowie umierali od strachu onego błyskania i trzaskania – gdy Mojżesz odbierał od
Pa-na przykazania Pa-na górze SyPa-naj, lud izraelski bał się do niej podejść, gdyż była spowi-ta dymem i dobywały się z niej grzmoty (Wj 20, 18).
Abowiem ogień uprzedzi przed nim… – Ps 96 (97), 3.
[9] Ptolemeusz, ani Arystoteles, ani Plinijusz – Klaudiusz Ptolemeusz (ok. 100–168),
astro-nom, matematyk i geograf greckiego pochodzenia, autor kompendium Geografia (gr. Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις), w którym uznając kulistość ziemi, opracował jej ma-pę; Arystoteles (ok. 384–322), jeden z trzech najsławniejszych filozofów starożyt-nej Grecji, w grupie pism poświęconych tematom fizycznym (Fizyka, gr. Φυσικῆς
Ἀκροάσεως) opisywał ziemię i przyrodę; Pliniusz Starszy (23–79), historyk i pisarz
rzymski, autor m.in. Historii naturalnej (łac. Naturalis historia), kosmologicznej en-cyklopedii w 37 księgach. Dzieła wymienionych autorów na wieki weszły do kano-nu lektur szkolnych, mimo iż opisywały ziemię i kosmos w sposób nieprawidłowy. Autor kazania jest świadkiem upadku tej długiej tradycji wobec odkrycia nowych
kontynentów.
Indyją zową – ponieważ Krzysztof Kolumb u wybrzeży Ameryki Środkowej był
prze-konany, iż dotarł do Indii, okrążając ziemię na zachód, nowo odkryte lądy nazywano Indiami, a ich mieszkańców Indianami.
Królestwo Boże przenosi się do ludu onego… – Mt 21, 43.
[11] przez dzięki – bez dzięki, koniecznie, upornie. zetrwać – przetrwać, pozostać.
padnie on Babilon wielki – Ap 18, 2. rozwaliny – ruiny.
ani mól ich skazić… – por. Mt 6, 20; Łk 12, 33. Bo gdzie będą skarby nasze… – por. Mt 6, 21; Flp 3, 7–8.
[12] zaburzą się i zakołyszą się jako morze – Jakub Wujek w swoim przekładzie Pisma
Świętego podaje na marginesie możliwy przekład z języka greckiego: „dla niedostat-ku rady, za szumem morza” (Septuaginta: οἰκουμένῃ, αἱ γὰρ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται).
od mocy i od siły swe przezwisko mają – w łacińskiej wersji brzmi ono virtutes caelorum. filary ony niebieskie zadrżeć muszą – Hi 26, 11.
„Bo któż taki jest, aby mógł rzec…” – Prz 20, 9.
Gwiazdy nie są czyste przed oblicznością jego – Hi 25, 5. sprawiedliwy ledwie zbawion będzie – 1 P 4, 18.
wołając na góry, aby upadły na nie – por. Ap 6, 16; Rdz 3, 10.
[13] na niebie ukaże krzyż – mowa tu jest o znaku Syna Człowieczego, interpretacja tego
znaku jako krzyża jest późniejsza (Mt 24, 30).
pokutę świętą szczypali – wyznawcy odłamów reformacyjnych uważali, że
usprawie-dliwienie płynie jedynie z łaski, wobec czego ludzka pokuta jest pozbawiona wartości.
[14] Błogosławieni, którzy tu płaczą, bo tam będą pocieszeni – Mt 5, 4; Łk 6, 21. Płakać muszą, iż tu nie płakali – por. Ap 1, 7.
nie najdzie miejsce jego – Ap 18, 21.
Na ziemię próżno się oględać – „Bo się napełni ziemia, aby poznali chwałę Pańską, jako
wody okrywające morze”; współcześnie tłumaczy się ten werset: „Albowiem kraj się napełni znajomością chwały Pana, jak wody napełniają morze” (Ha 2, 14).
„Będę cię karał, a postawię cię przed oczyma twemi” – Ps 49 (50), 21. „Cić są, z którycheśmy się my kiedyś pośmiewali…” – Mdr 5, 4–5.
[15] Piłat, Herod, Kajfasz – przywódcy odpowiedzialni za skazanie Jezusa na śmierć
krzy-żową – Poncjusz Piłat był wówczas rzymskim namiestnikiem Judei, Herod Antypas był tetrarchą Galilei, a Józef Kajfasz arcykapłanem, przewodniczącym Sanhedrynu, prowadzącym proces przeciw Jezusowi.
„Na potym ujrzycie Syna Człowieczego…” – Mt 26, 54. „Ogląda grzeszny a będzie się gniewał…” – Ps 111 (112), 10.
[16] Gdy będą księgi każdego sumnienia otworzone? – por. Dn 7, 10.
Chryzostom – Jan Chryzostom, zwany Złotoustym (ok. 350–407), uznawany za największego
kaznodzieję Kościoła wschodniego, autor licznych homilii na poszczególne księgi Pisma Świętego, w Homiliach na List św. Pawła do Rzymian, Homilia V, 6: „I rozważ sobie: gdyby dziś jakiś skryty uczynek kogokolwiek z nas został publicznie ujawniony tylko w Kościele, nie wolałby on raczej zginąć i pragnąć, aby się ziemia pod nim rozwarła, niż mieć tylu świad-ków swej nieprawości?!” (tłum. T. Sinko, oprac. A. Baron, Kraświad-ków 1995, s. 88; PG 60, 430).
Natenczas będą oni nędznicy pragnąć śmierci – Ap 9, 6.
[17] łększe – rozdzielenia.
jako od owiec kozłowie – Mt 25, 32–33. ostatecznych – ostatnich.
Sędzia złożywszy mocarze z stolic swoich… – Łk 1, 52. same uczynki twoje przy tobie zostaną – por. Ap 14, 13.
[18] „Odstępcie ode mnie przeklęci w ogień wieczny” – Mt 25, 41.
A któż jest takowy – św. Jan Chryzostom (op. cit.) wyjaśnia i opisuje, że obraza Boga
i utrata więzi z Nim jest straszniejsza niż kara piekielna.
[19] obiesił – powiesił.
tak sobie ludzie ważą – por. Iz 26, 1. będą żwać języki swoje – gryźć; Ap 16, 10.
[20] „Oto przyjdzie dzień gorający by komin…” – Ml 4, 1. „Przystąpię do was z sądem…” – Ml 3, 5.
zawartki – zawieruchy, burzy. „Głos dnia Pańskiego…” – So 1, 14–18.
Abowiem barzo straszliwa rzecz… – Hbr 10, 31.
[21] przysłuszało – przynależało, odnosiło się do nich.
znowu go sobie krzyżując i znowu go pośmiewając – por. Hbr 6, 6. „kto nie wierzy, ten już jest dawno osądzony” – J 3, 18.
[23] kiedy staną z wielką dufnością przy Panu swoim – Mdr 5, 15–16. wespółek zasiędzą na stolicach swoich – Mt 13, 43.
będą takież sądzić prześladowniki swoje – Mt 19, 28.
[24] nie wiesz czasu ani godziny swojej – Mt 25, 13.
czekający Pana swego aż się z gód nawróci – Łk 12, 35–36.
[25] nie pragnie potępienia twego… – por. Koh 9, 7; Łk 1, 78. z bojaźnią i z strachem sprawuj zbawienie swoje – Flp 2, 12. Abowiem przyjdzieć Pan zapewne – Ha 2, 3.