Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku ul. Kilińskiego 1, 15-230 Białystok
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Janica
Summary
Introduction: The objective of the paper was the pres-entation of observations and conclusions based on the re-view of autopsy records collected at the Department of Forensic Medicine, Medical University of Białystok in the years 2004–2006.
Material and methods: The criteria under evaluation included sex, age, alcohol level, carboxyhemoglobin con-centration and site of poisoning. The cOHb level was de-termined by the Wolff’s method.
Conclusions: In a total of 1331 autopsies 66 (4.96%) cases of fatal carbon monoxide poisonings were reported, includ-ing 11 females and 55 males (16.7% and 83.3%, respectively).
The primary cause of poisoning were blazes in flats, houses and farm buildings (80.3%). Apparent seasonal pattern of poisoning incidences was found, with a significant increase in the fall-winter period. Mean cOHb concentrations in females and in males were 73.9% and 56.3%, respectively.
The lowest cOHb concentration (46%) was noted in the age group 0–10 years and the highest (75.5%) in the age group 41–50 years, which corresponds to the values reported pre-viously. Fatalities included 23 sober persons (34.8%) with mean cOHb 58.5% and 43 non-sober persons (65.1%) with mean cOHb 57.0%. The prevalence of non-sober fatalities corresponds to the values reported previously. The highest concentrations of carboxyhemoglobin – 67.2% and 58.4%, were determined in the alcohol level range of 3.1–4.0‰
and 1.1–2.0‰, respectively, which only partly correspond to previous results.
K e y w o r d s: carbon monoxide – carboxyhemoglobin – lethal poisoning.
Streszczenie
Wstęp: Tlenek węgla, jako przyczyna śmiertelnych za-truć, wciąż zajmuje wysoką pozycję.
celem pracy było przedstawienie obserwacji i wnio-sków dokonanych podczas analizy materiałów archiwal-nych Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku (ZMS AMB). Autorzy pragnęli znaleźć prawidłowości i cechy charakterystyczne w przypadkach śmiertelnych zatruć tlenkiem węgla.
Materiał i metody: Analizę oparto na materiale archi-walnym zakładu – protokołach oględzin i sekcji zwłok z lat 2004–2006. Pod uwagę brano płeć i wiek ofiar, stężenie alkoholu i karboksyhemoglobiny oraz miejsce zatrucia.
Stężenie karboksyhemoglobiny we krwi denatów badano metodą Wolffa.
Wyniki: W latach 2004–2006 na 1331 sekcji wykona-nych w ZMS AMB, stwierdzono 66 przypadków zgonów z powodu zatruć tlenkiem węgla, co stanowi 4,96%. Wśród nich było 11 kobiet i 55 mężczyzn (odpowiednio 16,7%
i 83,3% wszystkich zatruć cO). Główną przyczynę zatruć
ZATRUcIA TLeNKIeM WęGLA W MATeRIALe SeKcYJNYM ZMS AMB 133 stanowi od lat to samo źródło narażenia – pożary mieszkań,
domów i budynków gospodarczych (80,3%) kilkakrotnie zdarzyły się zatrucia całych rodzin. Wyraźnie kształtuje się sezonowość zatruć – znaczący ich wzrost występuje w okresie jesienno-zimowym. Średnie stężenie hemoglobiny tlenkowęglowej (cOHb) u kobiet w analizowanym okresie wynosiło 73,9%, a u mężczyzn 56,3%. Najniższe stężenie cOHb – 46% zanotowano w grupie wiekowej poniżej 10 r.ż., najwyższą – 75,5% w grupie 41–50 lat, co koreluje z wy-nikami z lat wcześniejszych. Wśród ofiar zatruć 23 osoby były trzeźwe (34,8%), ze średnim stężeniem cOHb 58,5%, natomiast u 43 osób nietrzeźwych (65,1%) średni poziom cOHb wynosił 57,0%. Przewaga ofiar cO, będących w stanie nietrzeźwym, jest zgodna z wynikami z lat wcześniejszych.
Natomiast najwyższe stężenia karboksyhemogobiny – 67,2%
i 58,4%, występujące w zakresie stężeń alkoholu odpo-wiednio 3,1–4,0‰ i 1,1–2,0‰, tylko częściowo korelują z uprzednimi badaniami.
H a s ł a: tlenek węgla – karboksyhemoglobina – zatrucie śmiertelne.
Wstęp
W regionie Białegostoku cO, jako przyczyna śmiertel-nych zatruć, wciąż zajmuje wysoką, drugą pozycję. W niniej-szej pracy dokonano analizy zatruć cO w oparciu o materiał archiwalny Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycz-nej w Białymstoku (ZMS AMB). Autorzy brali pod uwagę wiek i płeć ofiar, stężenie alkoholu i karboksyhemoglobiny oraz miejsce zatrucia. Praca jest kontynuacją obserwacji prowadzonych w ZMS AMB na przestrzeni kilkudziesięciu lat, dotyczących zatruć cO.
Materiał i metody
W pracy wykorzystano materiał archiwalny ZMS AMB, który stanowiły protokoły oględzin i sekcji zwłok z lat 2004–2006 [1]. Stężenie karboksyhemoglobiny ozna-czano metodą Wolffa [2].
Wyniki i dyskusja
W latach 2004–2006 na 1331 sekcji wykonanych w ZMS AMB, stwierdzono 66 przypadków zgonów z powodu zatru-cia cO, co stanowi 4,96% ogółu sekcji. W poszczególnych latach liczba zatruć cO ulegała nieznacznym wahaniom (ryc. 1). Biorąc pod uwagę płeć, liczba śmiertelnych zatruć w tym okresie przedstawiała się następująco: 55 mężczyzn, co stanowi 83,3% wszystkich ofiar i 11 kobiet, co stanowi odpowiednio 16,7%. We wszystkich latach występowała znaczna przewaga mężczyzn: od 80,0% w 2004 r. do 85,7%
w 2006 r. (ryc. 2). Podobny odsetek zatruć cO i znacznie
przeważającą liczbę zatrutych cO mężczyzn notowano w latach wcześniejszych [3, 4]. Głównym powodem zatruć cO było to samo od lat źródło narażenia – pożary mieszkań i budynków gospodarczych (80,3%) [3, 4]. Jednokrotnie zdarzyło się zatrucie rodziny – w pożarze zginęło 4 dzieci (tab. 1).
T a b e l a 1. Liczba śmiertelnych zatruć CO wg miejsca zatrucia T a b l e l. Number of fatal CO poisonings depending on the place of
Potwierdzono sezonowość występowania zatruć tlen-kiem węgla: w okresie jesienno-zimowym, tj. w okresie grzewczym liczba zatruć znacząco rosła, przy znacznym ich spadku w miesiącach wiosennych i letnich [3, 4], co przed-stawiono na rycinie 3. Średnie stężenie cOHb u kobiet
Ryc. 2. Śmiertelne zatrucie cO w latach 2004–2006 z podziałem na płeć ofiar Fig. 2. Fatal cO poisonings in years 2004–2006 depending on the gender
of victims
Ryc. 1. Zatrucia śmiertelne cO w latach 2004–2006 Fig. 1. Fatal cO poisonings in the years 2004–2006
134 ZOFIA WARDASZKA, ANNA NIeMcUNOWIcZ-JANIcA, JeRZY JANIcA I WSP.
wiekowych 51–60 lat, 41–50 lat i 61–70 lat również notowano wysoki odsetek zatrutych tlenkiem węgla [3, 4]. Najwyższą wartość cOHb zanotowano w grupie zatruć w samochodach – w garażach (analogicznie do lat poprzednich) i w grupie innych przypadków – po 82,5%, najniższą – w pożarach samochodów (31,8%) [3, 4] – tabela 2.
Ryc. 6. Liczba przypadków zatruć cO przy współistniejącym alkoholu Fig. 6. Number of fatal CO poisonings depending on the blood alcohol
level Ryc. 5. Liczba ofiar zatrutych cO w poszczególnych grupach wiekowych
Fig. 5. Number of fatal CO poisonings in respective age groups Ryc. 4. Średnie stężenie cOHb w grupach wiekowych
Fig. 4. Mean cOHb concentration in age groups Ryc. 3. Sezonowość zatruć cO w latach 2004–2006 Fig. 3. Seasonal distribution of cO poisonings in years 2004–2006
w analizowanym okresie wynosiło 73,9%, a u mężczyzn 56,3%. Wyniki te różnią się w stosunku do lat wcześniej-szych, gdzie nie zaobserwowano różnic we wrażliwości na działanie cO w zależności od płci [3, 4]. Inaczej kształtuje się zależność średniego stężenia cOHb od wieku osób za-trutych (ryc. 4). Najwyższy poziom cOHb osiągnęła u osób w grupie 11–20 lat (82,0%) i 41–50 lat (74,4%), najniższy w wieku poniżej 10 lat (46,0%). Generalnie można zauważyć tendencję zniżkową stężenia cOHb u osób powyżej 50. r.ż., co koreluje z wynikami z lat ubiegłych [3, 4]. Wśród zatru-tych tlenkiem węgla najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku 51–60 lat (22,7%), 41–50 lat i 61–70 lat (po 18,2%).
Najmniej liczna jest grupa ofiar 11–20 lat (1,5%). Powyżej 90. r.ż. nie zanotowano żadnego przypadku (ryc. 5). Po-twierdza to obserwacje z lat ubiegłych, gdzie w grupach
T a b e l a 2. Średnie stężenie COHb w poszczególnych miejscach zatrucia
T a b l e 2. Mean COHb concentration in respective places of poisoning
Miejsce zatrucia
Place of poisoning Średnie stężenie cOHb (%) Mean cOHb concentration (%)
Pożar / Fire 58,9
Garaż / Garage 82,5
Łazienka / Bathroom 63,0
Dom / House 68,5
Samochód – pożar / car – fire 31,8
Inne / Other 82,5
Oddzielne zagadnienie to wpływ etanolu na toksyczność cO. W latach 2004–2006 (z wyjątkiem 2005 r.) rysuje się wyraźna przewaga ofiar będących pod wpływem alkoholu (ryc. 6). Stężenie alkoholu we krwi przekraczające 0,5‰
stwierdzono u 38 osób, co stanowi 57,6% zatrutych cO (u 6 stężenia alkoholu nie badano). Wśród mężczyzn odsetek nietrzeźwych wynosił 69,1%, średnia ich wieku – 48,6 lat przy przeciętnym stężeniu etanolu 2,37‰. Wśród zatrutych cO nie zanotowano nietrzeźwych kobiet (u 2 nie badano stężenia alkoholu). Najniższe stężenie alkoholu (0,6‰) stwierdzono u jednej osoby – była to najmniej liczna gru-pa. Alkohol w stężeniu 1,1–2,0‰ występował u 12 osób.
U 16 osób zanotowano poziom alkoholu 2,1–3,0‰. Była to grupa najliczniejsza. W 6 przypadkach badanie wyka-zało etanol w stężeniu 3,1–4,0‰, a u 1 śmiertelnie zatrutej cO osoby poziom alkoholu sięgał powyżej 4,0‰. Wśród
ZATRUcIA TLeNKIeM WęGLA W MATeRIALe SeKcYJNYM ZMS AMB 135 trzeźwych ofiar zatrucia cO średnie stężenie cOHb
wy-nosiło 59,2%, natomiast wśród zatrutych, będących pod wpływem alkoholu, poziom cOHb stanowił 56,6%, co nie koreluje z wynikami z lat uprzednich, gdzie wyższe stęże-nie karboksyhemoglobiny zaobserwowano we krwi osób nietrzeźwych [3, 4]. Zaobserwowano jednak (tab. 3) wyższe stężenia cOHb przy poziomie alkoholu we krwi 1,1–4,0‰
(nie wzięto pod uwagę grupy osób powyżej 4,0‰ – tylko 1 przypadek). W dużym stopniu potwierdza to wcześniej-sze obserwacje o ochronnym działaniu alkoholu u osób narażonych na działanie cO [3, 4, 5, 6, 7, 8].
T a b e l a 3. Średnie stężenia COHb dla poszczególnych zakresów alkoholu we krwi
T a b l e 3. Mean COHb concentration for respective blood alcohol ranges
Poziom alkoholu we krwi (‰)
Blood alcohol level (‰) Średnie stężenie cOHb (%) Mean cOHb concentration (%)
0,5–1,0 45,7
1,1–2,0 58,4
2,1–3,0 54,3
3,1–4,0 67,2
> 4,0 90,0
Wnioski
U osób trzeźwych średnie stężenie cOHb było nie-znacznie wyższe niż u tych, we krwi których stwierdzono 1.
obecność etanolu.
Przypadki osób, u których stwierdzono alkohol w stężeniach 1,1–4,0‰ wskazują na osłaniające działanie 2.
etanolu u osób narażonych na działanie cO.
Wykazano nasilenie zatruć cO w chłodnej porze roku. 3.
Stężenia cOHb w poszczególnych grupach wieko-wych ulegają wahaniom, obserwuje się jednak tendencję 4.
zniżkową u osób powyżej 50. r.ż.
Piśmiennictwo
Protokoły sekcyjne z lat 2004–2006. Archiwum Zakładu Medycyny 1. Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku.
Markiewicz J.
2. : Oznaczanie tlenku węgla we krwi sekcyjnej. Arch.
Med. Sądowej Kryminol. 1974, 24, 5–7.
Wardaszka Z., Niemcunowicz-Janica A., Janica J., Koc E.
3. : Zatrucia
tlenkiem węgla w materiale sekcyjnym ZMS AM w Białymstoku w la-tach 1980–1997. Post. Med. Sąd. 1999, 5, 309–316.
Wardaszka Z., Niemcunowicz-Janica A., Janica J., Koc-Żórawska E.
4. :
Zatrucia tlenkiem węgla w materiale sekcyjnym ZMS AM w Białymstoku w latach 1998–2003. Arch. Med. Sądowej Kryminol. 2005, 55, 42–46.
Duda U., Kłys M., Trela F.
5. : Zatrucia śmiertelne tlenkiem węgla w mate-riale sekcyjnym ZMS w Krakowie w latach 1947–1996. Arch. Med. Są-dowej Kryminol. 1997, 3, 197–208.
Markiewicz J., Gubała W.
6. : Przyczynek do badań nad synergizmem alko-holu i tlenku węgla. Arch. Med. Sądowej Kryminol. 1987, 38, 18–22.
Molenda R.
7. : Wpływ stężenia etanolu na toksyczność tlenku węgla.
Arch. Med. Sądowej Kryminol. 1991, 3, 178–184.
Molenda R., Janica J., Jóźwik T.
8. : Wpływ alkoholu na stężenie
tlenko-węglowej hemoglobiny w ostrych zatruciach tlenkiem węgla. Praca i alkohol i inne zagadnienia sądowo-lekarskie. Wyd. Pom. Akad. Med., Szczecin 1979.
A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S
R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2007, 53, SUPPL. 2, 136–138
RYSZARD MICHALCZAK, BOGDAN KAŁUŻEWSKI1, JAROSŁAW BERENT2