W 1934 roku generał Władysław Sikorski w książce Przyszła wojna, jej możliwości i cha-rakter oraz związane z nim zagadnienia obrony kraju napisał, że wojna od początku istnie-nia człowieka i od chwili poznaistnie-nia jego historii uchodzi za jedną z reguł rozwoju ludzkości2. Rozwój ten, mimo katastroficznych strat osobowych i materialnych, jest generowany w sfe-rze cywilizacyjnej, intelektualnej, politycznej, społecznej, technicznej, ekonomicznej oraz informacyjnej. Najważniejszy wydaje się ów aspekt cywilizacyjny. Dzięki niemu w kolej-nych konfliktach strony starają się minimalizować swoje straty materialne i personalne, po-szukując sposobów walki, które zneutralizują przeciwnika, lecz nie spowodują masowych zniszczeń, tym samym nie doprowadzą do retorsji i utrwalenia historycznych podziałów.
Mówiąc o wojnie, mamy na myśli zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, na-rodami lub grupami etnicznymi i społecznymi. Natomiast działania wojenne to działania sił zbrojnych w celu pokonania sił zbrojnych przeciwnika na lądzie, w powietrzu, na morzu, w przestrzeni kosmicznej oraz w obszarze infrastruktury informatycznej. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Obejmuje ono wszelkiego rodzaju walkę zbrojną między państwami – nawet wówczas, gdy wojna nie zostanie wypowiedziana w sposób ofi-cjalny, oraz różnego rodzaju specyficzne konflikty zbrojne, to znaczy takie, w których uczest-niczą strony nieuznane za podmioty prawa międzynarodowego. Spektrum działań wojen-nych (rys. 1) obejmuje wszelkie operacje i przedsięwzięcia możliwe do wykorzystania w celu pokonania przeciwnika. Wśród tych działań można zidentyfikować wojnę hybrydo-wą, swego rodzaju „skrzynkę z narzędziami”, wykorzystującą wiele metod i sposobów pro-wadzenia walki. Według amerykańskiego Departamentu Obrony, wojna hybrydowa to pre-ferowanie niebezpośrednich i asymetrycznych metod, które mogą łączyć w sobie cały zestaw możliwości – zarówno wojskowych, jak i innego typu – mających na celu doprowadzenie do erozji siły przeciwnika, jego wpływów i woli3. Przedstawione pojęcie jest dość szerokie, nie-mniej łatwo można określić cechy charakterystyczne wojny hybrydowej z punktu widzenia spektrum prowadzenia operacji.
Drugim rodzajem wojny, który należy zdefiniować jest wojna informacyjna. Pojęcie woj-ny informacyjnej trzeba przybliżyć z punktu widzenia mocarstw obecnie konkurujących o uzyskanie lub utrzymanie przewagi w polityce globalnej. Analitycy rosyjscy przez pojęcie wojny informacyjnej rozumieją oddziaływanie na masową świadomość w międzypaństwo-wej rywalizacji systemów cywilizacyjnych w przestrzeni informacyjnej, wykorzystujące szczególne sposoby kontroli nad zasobami informacyjnymi, używane jako „broń
informa-2 W. Sikorski, Przyszła wojna, Warszawa 1984, s. 29.
3 P. Huovinen, Hybrid Warfare – Just a twist of compound Warfare? Views on warfare from the US Armed Force perspective, National Defence University 2011, s. 3–4.
Integracja wojny informacyjnej...
cyjna”. W dziedzinie wojny informacyjnej Rosjanie przykładają szczególną wagę do dzia-łań prowadzonych w czasie pokoju, skierowanych nie tyle przeciw siłom zbrojnym, ile prze-ciwko ludności cywilnej, jej świadomości, systemowi administracji państwowej, nadzorowi produkcji, nauki, kultury itp. Wynika z tego, że w rosyjskiej doktrynie wojennej wojna in-formacyjna stanowi podstawowe narzędzie wykorzystywane do przygotowania interwencji zbrojnej, tak jak przygotowanie artyleryjskie przed atakiem na pozycje przeciwnika. W Rosji pojęcie wojny informacyjnej jest pojmowane w dwóch płaszczyznach4:
– jako zadania wynikające z doktryny bezpieczeństwa informacyjnego Federacji Rosyjskiej;
– jako geopolityczna rywalizacja Rosji z szeroko rozumianym Zachodem, która w istocie ma wymiar polityczny, ideologiczny i kulturowy.
Działania w ramach wojny informacyjnej powinny zapewnić przewagę nad przeciwnikiem zwłaszcza pod względem skuteczności, kompletności i wiarygodności przekazywanych in-formacji. Działania destrukcyjne w stosunku do przeciwnika powinny dotyczyć przyjmowa-nia informacji, jej przetwarzaprzyjmowa-nia oraz możliwości wykorzystaprzyjmowa-nia. Informacja i związane z nią procesy przetwarzania, przekazywania, wykorzystania czy przechowywania są ściśle zwią-zane z procesami podejmowania decyzji na różnych szczeblach. Dlatego oddziaływanie na informacje i wspomniane procesy mające na celu fałszowanie, zniekształcanie czy
podwa-4 J. Darczewska, The anatomy of Russian information warfare, The Crimean Operation, the case study, Warszawa 2014, s. 12.
Rys. 1. Wojna hybrydowa w kontekście spektrum działań wojennych
Źródło: Opracowanie autora na podstawie P. Huovinen, Hybrid Warfare – Just a twist of compound Warfare? Views on war-fare from the US Armed Force perspective, National Defence University 2011.
SPEKTRUM DZIAŁAŃ WOJENNYCH Kompleksowe działania wojenne
Wojna nieregularna:
– terroryzm i kontrterroryzm – działania partyzanckie
i antypartyzanckie – dywersja i sabotaż – wojna podjazdowa – działania rozpoznawcze
WOJNA HYBRYDOWA
Wojna regularna:
– państwo przeciw państwu – armie narodowe
– siły regularne/komponenty sił Przestępczość
Wojna cybernetyczna
Działania asymetryczne
Wojna informacyjna (walka informacyjna i operacje informacyjne) Wojna/operacje psychologiczne
żanie wiarygodności informacji będą wpływały na jakość decyzji podejmowanych na wszyst-kich szczeblach kierowania i dowodzenia przeciwnika.
W rozumieniu amerykańskim wojna informacyjna nie stanowi osobnego rodzaju działań wojennych. Składa się z wielu elementów, do których można zaliczyć5:
– walkę z systemami kierowania i dowodzenia przeciwnika;
– walkę wywiadów;
– walkę elektroniczną;
– operacje psychologiczne;
– operacje informatyczne;
– ochronę informacji;
– blokowanie dostępu do informacji ekonomicznych.
Z punktu widzenia amerykańskich specjalistów wojna informacyjna ma na celu wykorzy-stanie informacji i systemów informacyjnych pod względem defensywnym i ofensywnym, tak by odciąć przeciwnika od dopływu informacji oraz wykorzystać, zniekształcić lub znisz-czyć istotne informacje dostępne dla niego i jednocześnie zachować własne zasoby i syste-my informacyjne w stanie nienaruszonym.
Z pojęciem wojny informacyjnej łączy się pojęcie infoagresora, czyli podmiotu, który za pomocą różnych metod i form działania, z wykorzystaniem wspomnianych elementów sto-sowanych w wojnie informacyjnej, dąży do pozbawienia oponenta prawdy o sobie oraz wszel-kich układów odniesienia, na podstawie których mógłby on zweryfikować otrzymaną infor-mację, stanowiących niejako naturalną zaporę ludzkiej świadomości przed zniewoleniem czy chaosem informacyjnym. Infoagresor musi działać w sposób konsekwentny, spójny, a jego przekaz powinien mieć charakter masowy. Skuteczność agresji informacyjnej wymaga od infoagresora wiedzy o otoczeniu zewnętrznym bliższym (na przykład bliskiej zagranicy) i dalszym oraz o własnym społeczeństwie. Właściwe zarządzanie informacjami w relacjach ze społecznościami podczas wojny informacyjnej wymaga podejścia systemowego (rys. 2), gdzie elementy wejściowe są przetwarzane na elementy wyjścia o określonej wartości i za-daniach. System infoagresora składa się z następujących elementów połączonych przepły-wami informacyjnymi i decyzyjnymi6: układu wejścia, układu transformacji, układu wyjścia oraz układu regulacji systemu.
Układ wejścia – to tak zwany moduł operacyjny umożliwiający zdobywanie i gromadzenie istotnych informacji o określonych grupach społecznych, politykach, wojskowych, funkcjona-riuszach państwowych oraz innych osobach i całych nacjach. Źródłem informacji mogą być, na przykład, informacje statystyczne o liczbie wiernych poszczególnych wyznań zarówno dekla-rujących, jak i praktykujących, wyniki wyborów na poszczególnych szczeblach sprawowania władzy, rzeczywiste preferencje wyborcze danej zbiorowości, zamożność społeczeństwa, stosu-nek do instytucji państwowych i pozarządowych, liczba widzów poszczególnych stacji telewi-zyjnych bądź czytelników gazet, liczba emigrantów i imigrantów, ich status i pochodzenie, sto-pień samoakceptacji danego społeczeństwa, stosunek ludności do sąsiadów, własnej tożsamości
5 M. Libicki, What information Warfare is? National Defence University 1995, s. 10.
6 Vide: B. Pac, Oddziaływanie informacyjne a sterowanie zbiorowością, w: M. Będźmirowski, J. Zawadzki, Holistyczna ocena bezpieczeństwa – aspekt współczesny, Gdańsk 2014, s. 294–295.
Integracja wojny informacyjnej...
Proces podejmowania decyzji w sferze polityki, gospodarki, finansów, etyki, religii, wyznawanych wartości. Projekcja własnych poglądów na inne podmioty
Układ regulacji systemu Moduł operacyjnyModuł analitycznyModuł interakcyjnyObiekt oddziaływania
informacje
infor macje
informacje
informacje decyzjedecyzje decyzje Pozyskiwanie i rejestracja informacji o określonych podmiotach etnicznych, religijnych, społecznych, politycznych itp.
Budowanie profilu mentalnego obiektu oddziaływania, przygotowanie narracji informacyjno- -propagandowej Zmasowany, spójny i konsekwentny przekaz informacyjny skierowany do obiektu oddziaływania
Aspekt narodowy Aspekt etniczny Aspekt społeczny Aspekt kulturowy Aspekt ekonomiczny Aspekt psychologiczny Aspekt religijny Decyzje i działania
Układ wejściaUkład transformacjiUkład wyjścia Rys. 2. Zarządzanie relacjami z obiektem oddziaływania przez system infoagresora Źródło: Opracowanie własne autora.
i historii, przynależność polityczna, stopień zaufania do elit, reakcje na wydarzenia polityczne czy społeczne oraz związane z tym zachowania, stopień akceptacji zachowań nagannych, de-moralizacja i alkoholizm, stosunek do mniejszości narodowych, seksualnych, zachowania ste-reotypowe, reakcja i wrażliwość na ocenę przez czynniki zewnętrzne lub międzynarodowe.
Układ transformacji – w ramach modułu analitycznego dokonuje się przeglądu i analizy zebranych danych oraz przekształca się je w konkretną wiedzę o preferencjach i zachowa-niach danej zbiorowości pod kątem budowy jej profilu mentalnego, identyfikacji liderów oraz określenia ich wpływu, trwałości poglądów, wyznawanych wartości itp. Moduł anali-tyczny ma za zadanie przygotować odpowiednią ,,ofertę” informacyjno-propagandową oraz dobrać narrację, która najłatwiej dotrze do danej zbiorowości.
Układ wyjścia – to moduł interakcyjny będący elementem wykonawczym. Jego zadaniem jest dotrzeć z określoną informacją o odpowiednim natężeniu do jak największej liczby przed-stawicieli danej zbiorowości przy wykorzystaniu istniejących zasobów środków masowego przekazu, agentury właściwej i agentury wpływu. Informacja musi być nie tylko zmasowana, lecz także konsekwentnie powtarzana i spójna w swojej treści oraz powinna dotyczyć określo-nych aspektów danej jednostki lub zbiorowości (ekonomicznego, politycznego, etnicznego itp.).
Układ regulacji systemu (koordynator całego systemu) – ma za zadanie odbierać od modu-łu operacyjnego informację zwrotną o decyzjach i działaniach obiektu oddziaływania oraz prze-kazywać do modułu operacyjnego swoje decyzje o zmianach dotyczących zakresu i sposobu zbierania informacji, wykorzystywanych kanałów sterowniczych oraz narzędzi i technik pozy-skiwania informacji. Układ ten cały czas kontroluje pracę modułu analitycznego i na podsta-wie uzyskanych z niego danych przekazuje wytyczne na przykład w zakresie tworzonej narra-cji informacyjno-propagandowej, a także śledzi działania modułu interakcyjnego i przekazuje decyzje dotyczące sterowania w czasie i przestrzeni oraz natężenia przekazu informacyjnego.
Informacje i oddziaływania płynące z układu wyjścia powinny tak kształtować sposób po-strzegania rzeczywistości przez obiekt oddziaływania, aby podejmował on decyzje zgodne z intencjami i życzeniami infoagresora oraz promował je wśród innych podmiotów w środo-wisku wewnętrznym i zewnętrznym.